Morgunblaðið - 10.10.1998, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 10. OKTÓBER 1998 35
MIÐBÆJARSKÓLINN 100 ÁRA
Ljósmyndasafn Reykjavíkur/Skafti Guðjónsson
BRESKI herinn settist að í Miðbæjarskólanum vorið 1940. Um haustið urðu börnin að fara annað til náms.
konung sinn aka um í vagni, sem
hvítir hestar draga. Stór hópur hefur
einnig safnast saman fyrir framan
Latínuskólann.
Sumarið 1907 fór allt á annan
endann í bæjarlífí Reykjavíkur.
Sjálfur konungur landsins,
Friðrik VIII, kom í opinbera heim-
sókn í byrjun ágúst ... Að kvöldi 8.
ágúst var konungi haldinn dansleikur
þar sem almennum borgurum gafst
kostur á að hitta hann. Dansleikurinn
var haldinn í leikfimisal barnaskól-
ans,“ segir Guðjón Friðriksson.
„Dansinn hófst á því að konungur
dansaði við amtmannsfrúna og Har-
aldur prins við ráðherrafrú Hafstein.
Ekki leið á löngu áður en Danir og Is-
lendingar drifu sig í dansinn af þrótti
og fjöri... Klukkan ellefu var efnt til
mjög álitslegs kvöldverðar og fram-
reiddir kaldir réttir margs konar
ásamt ávöxtum, ábæti og kampavíni í
stríðum straumum ... Það fór að elda
aftur áður en dansleiknum lauk.“
Margir pólitískir fundir voru
haldnir í porti Miðbæjarskólans þar
sem gjarnan var múgur og marg-
menni. Um og eftir 1930 var oft efnt
til kjósenda- og/eða æsingafunda í
portinu og urðu margir þeirra frægir.
Til dæmis voru haldnir þrír mjög fjöl-
mennir kosningafundfr fyrir þings-
rofskosningarnar 1931. Meðal ræðu-
manna voru Jón Þorláksson, Jónas
frá Hriflu og Héðinn Valdimarsson.
Urðu menn svo æstir að upp úr sauð
þegar Jónas frá Hriflu tók til máls.
Hann svaraði strax fyrir sig með
blaðagreinum, þar sem honum var
tíðrætt um Reykjavíkurskrílinn.
Ef veggir Miðbæjarskólans hefðu
eyru ... hefðu þeir heyrt dramatísk
tilþrif leiklistarnema á milli þess sem
þeir setjast inn á smíðaverkstæðið,
sem er í suðvesturhomi skólans og er
notuð sem kaffistofa. „Djöfull er ég
illa fyrir kallaður í dag. Nonni, réttu
mér kaffíbrúsann og mjólkina. Attu
eld?“ Reykjarmökkurinn stígur upp
og ef fylgst er grannt með má sjá
hópinn sitja langt fram á kvöld. Sum-
ir ræða Strindberg, aðrir eru meira
með hugann við Shakespeare og
túlkunina á Pack í Draumnum á
Jónsmessunótt. Kaffístofan er eins
og annað heimili leiklistarnemanna.
Hér líður þeim vel.
Annars konar fræðslustarf hef-
ur einnig farið fram í Miðbæj-
arskólanum en bamaskóla-
kennsla. Má þar nefna starfsemi
Námsflokka Reykjavíkur, sem komið
var á fót árið 1939. Fyrsti forstöðu-
maður og sá sem átti frumkvæði að
stofnun þeirra var Agúst Sigurðsson
cand.mag. Fleiri hafa haft aðsetur í
skólanum, svo sem Menntaskólinn við
Tjöi-nina, Leiklistarskóli Islands, sem
var þar í ein tíu ár og Stúdentafélag
Reykjavikur, sem var með alþýðu-
fræðslu í húsinu snemma á öldinni.
Árið 1969 urðu Námsflokkarnfr að
víkja fyrir Menntaskólanum við
Tjörnina, en mikil fjölgun mennta-
skólanema var á þessum árum.
Vandræðaástand var yfirvofandi við
Menntaskólann í Reykjavík og hafði
Einar Magnússon rektor frumkvæði
að því að leitað var nýrra úrræða.
Var Miðbæjarskólann tekinn á leigu
til fímm ára og í kjölfarið var
Menntaskólinn við Tjörnina stofnað-
ur. Hann var í sjö ár í Miðbæjarskól-
anum. Voru nemendur hans um 800
þegar hann fluttist haustið 1976 í hús
Vogaskóla við Gnoðarvog, en þá fékk
hann nafnið Menntaskólinn við Sund.
Námsflokkamir fengu aftur inni í
Miðbæjarskólanum eftfr að Mennta-
skólinn við Tjörnina flutti burt. í apr-
íl 1977 flutti Skólasafnamiðstöð
Reykjavíkur í skólann og tók smám
saman undir sig fjögur herbergi. Árið
1992 var ákveðið að flytja starfsemina
úr skólanum, enda var farið að
þrengja að starfsfólki og safnkosti
þar. Þroskaþjálfaskólinn var um tíma
í skólanum, og MR leigði tvær til fjór-
ar stofur á árunum 1981-85 og síðar
fékk Kvennaskólinn einnig þar inni.
Þrátt fyrir að Bamaskólinn hafí
verið lagður niður vorið 1969 átti
skólinn eftir að verða á ný vettvang-
ur „glaðra hlátra skólabarna", eins
og Guðjón Friðriksson segir. Árið
1984 fékk Vesturbæjarskólinn þar
aðstöðu. Vorið 1985 stofnuðu María
Héðinsdóttir og Margrét Theodórs-
dóttir einkaskóla, Tjarnarskóla, sem
fékk inni í Miðbæjarskólanum um
hríð. Árið 1992 var stofnaður annar
einkaskóli, Miðskólinn, að tilhlutan
dr. Braga Jósefssonar prófessors.
Fékk skólinn aðstöðu í Miðbæjar-
skólanum í fjögur ár, eða til ársins
1996. Fræðslumiðstöð Reykjavikur
fékk aðstöðu sína formlega afhenta
24. janúar 1997. Auk þess em Náms-
flokkar Reykjavíkur til húsa í Mið-
bæjarskólanum og hafa verið síðan
1939 með hléum.
Ef veggir Miðbæjarskólans hefðu
eyru... mætti búast við því að
heymin væri orðin mjög skert á 100
ára afmælinu.
•Heimildir: Bernskan, Símon Jón Jóhans-
son og Bryndís Svemsdóttir, 1990, Islands-
ferðin 1907, Poulsen og Rosenberg, 1958;
Miðbæjarskólinn 100 ára, Guðjón Friðriks-
son, 1998; Minningar og svipmyndir úr
Reykjavík, Ágúst Jósefsson, 1959;ReyJya-
vík, byggðastjórn í þúsund ár, Páll Líndal,
1986, Reykjavík, Sögustaðir við Sund, Pálí
Líndal, Oldin okkar 1861-1900, Nanna
Rögnvaldardóttir. Skáletruðu kaflarnir eru
tilbúningur en miðast við ástandið á hverj-
um tíma.
Hentar ekki lengur
sem skólahúsnæði
STARFSEMI Fræðslumiðstöðvar
Reykjavíkur er til húsa á 1. og 2.
hæð í norður- og vesturálmu Mið-
bæjarskólans, en Námsflokkar
Reykjavíkur nýta alla jarðhæðina
og suðurálmuna. Þá hafa nokkrir
bekkir úr Menntaskólanum i
Reykjavík aðstöðu í fáeinum skóla-
stofum meðan beðið er eftir nýju
húsi.
Gerður G. Óskarsdóttir fræðslu-
stjóri segir að starfsmönnunum líði
mjög vel í húsinu og þar ríki góður
andi. Fyrstu starfsmenn Fræðslu-
miðstöðvar fluttu í Miðbæjarskól-
ann í nóvember 1996, en meirihluti
starfsmanna í janúar 1997. Húsið
var formlega afhent í lok janúar
1997.
„Mér finnst vel við hæfi að stofn-
un eins og Fræðslumiðstöð sé í
gömlu skólahúsnæði. Áður en við
fluttum hingað inn höfðu verið
gerðar endurbætur á húsnæðinu
og er ánægjulegt að
sjá hversu vel þær
tókust. Reynt var að
færa húsnæðið í svip-
að horf og það hafði
verið 1947 en þá voru
gerðar á því endur-
bætur. Ein stofa er
með upprunalega
panelnum frá 1898,
sem er afgreiðsla
Fræðslumiðstöðvar.
Einnig er uppruna-
legur gólfdúkur víða.“
Gerður segir að
enginn vandi sé að
breyta húsnæðinu í
skóla á ný sé vilji til
þess því flestar skóla-
stofurnar standi
óbreyttar. „Hins vegar eru ýmsar
ástæður fyrir því að ég tel ekki að
húsnæðið henti lengur sem skóla-
húsnæði. í fyrsta lagi vegna bruna-
hættu. Útgangar eru
litlir og þröngir og
sums staðar er langt
að fara. Þetta er timb-
urhús og ég vildi ekki
sjá mörg hundruð
börn hér inni, ef eldur
yrði laus. I öðm lagi
er útivistarsvæðið lít-
ið og engir möguleik:
ar á að stækka það. I
þriðja lagi er mikill
hávaði frá götunni,
svo að varla er hægt
að tala saman við op-
inn glugga.
Gerður segir að
svo skemmtilega viljí
til að i dag verði há-
tíðardagskrá í Mið-
bæjarskólanum í sama sal og há-
tíðardagskráin fór fram fyrir ná-
kæmlega 100 árum, eða 10. októ-
ber 1898.
Gerður G.
Óskarsdóttir
Frumkvöðull á
ýmsum sviðum
SAGA Námsflokka
Reykjavíkur og Mið-
bæjarskólans hefur
verið samofin nánast
í 60 ár þegar skólinn
fékk aðstöðu í Mið-
bæjarskólanum.
Fyrsti forstöðumaður
Námsflokkanna var
Ágúst Sigurðsson.
Að sögn Guðrúnar
Halldórsdóttur sem
veitt hefur Náms-
flokkunum forstöðu
síðan 1972 hefur
meginviðfangsefnið
verið að veita þeim
úrlausn mála, sem
ekki hafa fengið
fræðslu, hvort sem er í skólakerf-
inu eða annars staðar. „Við kenn-
um fólki á öllum stigum. Til
dæmis er hjá okkur fjöldi fullorð-
ins fólks með dyslexiu, sem
aldrei hefur lært að lesa eða
skrifa. Aðrir eru með háskóla-
gráðu og eru að læra tungumál
eða að gera við gömul húsgögn,
svo dæmi séu tekin.“
Guðrún segir að hvert tímabil
sögunnar hafi sínar sérstöku
þarfir. „í upphafl heimsstyrjald-
arinnar veittu Námsflokkarnir
hundruð manna og kvenna, sem
höfðu farið á mis við bóklega
þekkingu, færi á að afla sér
hennar. Þá gátu menn til dæmis
lært bókfærslu og fengið versl-
unarleyfi út á það.“
í kringum 1970 urðu miklar
breytingar á íslensku samfélagi.
Öldungadeildir voru
stofnaðar, en þær
voru á menntaskóla-
stigi og því ekki á
færi ailra. Náms-
flokkarnir stofnuðu
annars konar öld-
ungadeild og veittu
„3. bekkjar próf“,
sem opnaði fjölda
fólks leið inn í Iðn-
skólann. „Síðan höf-
um við lialdið þessu
áfram og reynt að
vera vakandi fyrir
því hvar þörfin er
brýnust."
Skólinn hefur ver-
ið í fararbroddi á
ýmsum sviðum, svo sem að vera
með vinnumarkaðsfræðslu í
samvinnu við Verkakvennafé-
lagið Sókn og fleiri slíka hópa.
Einnig tók skólinn að sér
kennslu þegar fyrstu bátaflótta-
mennirnir komu til landsins
1979 og hefur sú starfsemi auk-
ist verulega. Nær daglega kem-
ur fólk til að skrá sig í íslensku
fyrir útlendinga.
Skólinn var einnig frumkvöð-
ull í námskeiðahaldi fyrir at-
vinnulausa. Hafa námskeiðin
þróast í átaksverkefni, sem er
blanda af fræðslu og vinnu. Hafa
allt að 70% fólks fengið vinnu í
kjölfarið. Guðrún leggur þó
áherslu á að upprunalegt mark-
mið skóians hafi aldrei gleymst,
þ.e. að veita almennum íslensk-
um borgurum fræðslu.
Guðrún
Halldórsdóttir
Kominn á
heimaslóðir á ný
ÞRÁINN Guðmunds-
son fyrrverandi
skólasljóri var um
tvítugt þegar hann
hóf kennslu í Miðbæj-
arskólanum árið
1954. Rúmum 40 ár-
um seinna er hann
aftur kominn í skól-
ann en starfar nú sem
eignafuiltrúi.
Meðan við göngum
um gamla skólahús-
næðið rifjar hann upp
atburði og minnis-
stæða hluti. „í þessari
stofu kenndi fröken
Sigríður. Hún fór
alltaf með bæn á
morgnana og það þýddi ekkert
fyrir okkur hin að breyta út af
því þegar við lentum í forfalla-
kennslu. „Fröken Sigríður er vön
að hafa þetta svona,“ sögðu börn-
in ákveðin."
Við komum að herbergi Auðar
Hrólfsdóttur kennsluráðgjafa og
Þráinn segir að hér hafi Pálmi
Jósefsson skólastjóri haft aðset-
ur. „Hvað ertu að segja?“ segir
Auður. „Það vissi ég ekki.“ Þrá-
inn tekur fram að Pálmi hafi ver-
ið mikið ljúfmenni með hárfman
húmor. Frá herbergi sínu gat
hann fylgst með börnunum að
leik í portinu í frímínútum. „Það
heyrðist aldrei í honum, en ef
menn urðu varir við hann demp-
uðust þeir ósjálfrátt niður. Þessa
aðferð notaði ég sjálfur þegar ég
varð seinna skólastjóri Lauga-
lækjarskóla."
Við göngum áfram og hann
bendir frameftir löngum gangi.
„Hérna hafði Týra tannlæknir að-
setur. Það greip alitaf um sig
mikill ótti þegar hún kom inn í
bekk og sótti eitthvert barnanna.
Nú er hér búið að stúka allt niður
og sálfræðingarnir hafa hér að-
setur.“
í kjallaranum í norðurálmunni
var kaffistofa kennara og smíða-
stofan. Innst í gangin-
um er lítið herbergi,
sem nú er notað sem
geymsla. „Arndís
Þorkelsdóttir, mat-
ráðskonan sem sá í
áratugi um kaffistof-
una bjó í þessari 8 m2
skonsu allt til dauða-
dags, en það eru að-
eins örfá ár síðan hún
lést,“ segir Þráinn.
I suðurálmunni
standa ennþá þrjú lítil
skólaborð, sem minna
á gamla tíma, þó ekki
frá upphafi skólans
þegar borð og stóll
var eitt húsgagn.
„Þarna eru tveir „Reykjalundar-
stólar“. Þeir voru óskaplega
óþægilegir fyrir blessuð börnin.“
Þráinn segir að mikil þrengsli
hafi verið í skólanum á mæli-
kvarða nútimans. Hann var þrí-
setinn að hluta og kennt til
klukkan fimm alla daga, einnig
laugardaga. „Yngri börnin voru
í vor- og haustskóla, en börn
eldri en tíu ára fengu fimm
mánaða sumarfrí. Það þætti
ekki viðunandi núna, en þau
voru mörg í sveit og þá var litið
svo á að þau væru í vinnu og
ekki gott að missa þau um sauð-
burðinn.“
Minnisstæðasti bekkurinn segir
hann að hafi verið árangur 1947,
E-bekkurinn, sem hann kenndi öli
árin. „Þau fóru flest í mennta-
skóla og halda enn hópinn. Það
er ekki langt síðan við hittumst
og það á bráðum að fara að hitt-
ast aftur. Mér eru þó ekki síður
minnisstæðir seinfæru nemend-
urnir. Það var mjög þakklátt
starf að kenna þeim.“
Þráinn segir að vissulega hafi
verið undarleg tilfinning að koma
aftur til vinnu í skólann og engin
börn í húsinu. „En mér líður af-
skaplega vel hér og margar
ininningar hafa rifjast upp.“
Þráinn
Guðmundsson