Morgunblaðið - 18.10.1998, Blaðsíða 34

34 SUNNUDAGUR 18. OKTÓBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
þurfir ekki annað en biðja til Guðs
og þá strandi skip hjá þér?
Haraldur hafi þá svarað: Ég bið
drottin daglega að sjá fyrir ráði
mínu. Með hvaða hætti hann kýs að
bænheyra mig læt ég hann um og
hef engar áhyggjur af því...
Sú saga var sögð á Mýrum að
franski sendiherrann hefði spurt
Harald bónda hvort hann vildi ekki
skipta rekanum jafnt milli Alftaness
og Straumfjarðar. Þá hafi Haraldur
svarað: Ætli við látum ekki Drottin
skipta, hér eftir sem hingað til.
Pétur bóndi í Höfn heldur áfram
frásögn sinni við morgunverðarborð-
ið í Nýhöfn. Þeir standa þar í fjör-
unni, tveir stórættaðir bændur og
horfa á siglutré franska skipsins.
Pétur segir við Harald: Þú selur mér
mastrið. Ég fleyti því yfír fjörðinn.
Haraldur segir: Þú mátt eiga það ef
þú getur grafið það úr sandinum. Og
binda þeir fastmælum.
Siglutréð sótt
Um vorið, þegar ki-ían hefir orpið
og loftið ómar af kvaki og söng,
hyggst Pétur sækja siglutréð. Þegar
kom að því sneri hann sér til Gísla
Páls Oddssonar, Hliði á Akranesi.
Hann var valinkunnur og traustur
sjósóknari. Lærður vélstjóri og
verkhygginn. Gísli Páll fékk sér til
aðstoðar Hannes Ólafsson á Hliði,
sem einnig hlaut almanna lof.
Gísli Páll Oddsson var jafnan
kenndur við Hlið. Ekkja Gísla Páls
Ingileif Guðjónsdóttir kveðst minn-
ast þess að hafa heyrt frásagnir um
ferð þessa. Bátur Gísla Páls hafði áð-
ur verið í eigu föður hennar, Guðjóns
Þórðarsonar útvegsbónda á Ökrum.
Báturinn hét Blíðfari. (Það sem hér
er sagt um sjóferð þessa er sam-
kvæmt frásögn heimildarmanna er
leitað var til löngu eftir að atburðir
gerðust.)
Pétur og förunautar hans, Gísli
Páll og Hannes á Hiiði, ásamt Herði
Ólafssyni síðar bónda í Lyngholti er
var Pétri tengdur og var til heimilis í
Höfn hefjast nú handa um að grafa
mastrið úr sandinum. Hnýta svo tréð
aftan í fleytu Gísla Páls og flytja það
heim í Höfn. Nú fer tvennum sögum
af framhaldi. Pétur í Höfn tjáði okk-
ur, sem sátum við morgunverðar-
borðið, að hann hafi dregið siglutréð
á ísum um veturinn á Skipaskaga.
Þar hafi hann látið rista það í sperrur
og bita í trésmiðju á Akranesi. Aðrir
sem spurðir voru síðar sögðu að Gísli
Páll hafi dregið tréð á Skipaskaga.
Heimildarmönnum ber ekki saman.
Sperrur í fj'ósi
Að frásögn Péturs lokinni gekk
hann með okkur til fjóssins og sýndi
okkur loftið, sem klætt var fjölum,
en sperrur og bita, sem héldu uppi
þakinu, kvað Pétur vera úr
skipsmastrinu er hann flutti úr
Alftanesfjöru. Frásögn Péturs við
morgunverðarborðið í Nýhöfn varð
minnisstæð. Ég hafði í huga að gera
ferð að Höfn og skrásetja frásögn
Péturs. Það dróst úr hömlu. Svo féll
hann frá í marsmánuði 1988. Með
honum lést síðasti Sivertseninn sem
kominn var í beinan karllegg af
Bjarna riddara.
Þegar ég hófst handa nokkru síð-
ar að leita heimilda um siglutréð og
fá staðfestingu á sögu Péturs í Höfn
varð fátt um svör og flest neikvætt.
„Blessaður, taktu ekki mark á sög-
um Péturs í Höfn. Hann var svo ýk-
inn. Hirti lítt um staðreyndir." Loks
var mér bent á mann sem gæti stað-
fest sögu Péturs. Það var Hörður
bóndi Olafsson í Lyngholti. Ég fann
hann að máli. Hörður staðfesti frá-
sögn Péturs í flestum meginatrið-
um. Hann kvaðst vel muna ferðina
yfir fjörðinn. „Ég var svo sjóveikur.
Ég man vel,“ sagði Hörður, „að
konan á Álftanesi kom með skál
fulla af kríueggj um. Hún bauð mer
egg. Ég hafði ekki lyst á þeim. Ég
var enn sjóveikur eftir ferðina yfir
fjörðinn.“
Konan sem kom með kríueggin
mun hafa verið Sigríður dóttir Jóns
bónda, Oddssonar, er var fyrri mað-
ur Mörtu Níelsdóttur húsfreyju á
Alftanesi. Sigríður var systir Ódds í
Mjólkurfélagi Reykjavíkur, en hann
var faðir Jóns Oddssonar lögfræð-
ings. Sigríður Guðný Jónsdóttir var
nefnd Guðnýjamafni eftir formóður
sinni Guðnýju skáldkonu í
Klömbrum, þeirri er Fjölnismenn
höfðu mikið dálæti á. Hún var fyrri
kona séra Sveins Níelssonar sem var
kunnur klerkur og hagleiksmaður.
Morgunblaðið/RAX
HÖRÐUR bóndi Ólafsson í Lyngholti (t.v.) tók okkur vel er við ókum í hlað á fögrum haustdegi árið 1996. Haraldur Sveinsson, stjómarformaður Ár-
vakurs og eigandi Álftaness á Mýmm (t.v.), Ragnar Guðni Axelsson ljósmyndari Morgunblaðsins og greinarhöfundur, Pétur Pétursson (í miðið).
Myndin er tekin við útihús þar sem spermr siglutrésins em burðarstoðir. Þegar við heimsóttum Hörð vom liðin 60 ár frá skipsstrandinu.
Sögufrægt siglutré
Fjölmargar eru þær frásagnir, sem ritaðar hafa
verið um þann hörmulega atburð er varð þegar
franska hafrannsóknarskipið „Pourquoi pas?“
steytti á skerinu Hnokka í Borgarfírði og fórst.
Pétur Pétursson rekur hér sögu, tengda þessum
atburði, sem til þessa hefur verið óskráð.
EIN er sú saga, sem tengist
skipsstrandinu, en er þó
hvergi skráð. Hún fjallar um
siglutré þessa glæsilega far-
kosts. Skipsmastrið, sem rak
á Alftanesfjöru. Velktist þar fyrst í
fjöruborði á annarlegri strönd. Grófst
svo í sandinn, en var síðan flutt yfir
fjörðinn og gegndi þar gjörólíku hlut-
verki. Hafði hvorki veður af blævindi
né hamförum hvirfilbylja. Spurði eng-
in tíðindi af rótlausu þangi úthafsins
né vissi neitt um lognöldu er gældi við
fjörustein innfjarða í Látravík. Eng-
inn fugl kom að setjast á siglutoppinn
og spyrja frétta af ferðum máva.
Eggjahljóð frá varphænum, gal han-
ans í Höfn og baul kúnna í nýreistu
fjósi voru hljóðin sem heyrðust flytja
stef virkra daga sem helgra í nýju
umhverfi. Örlögin sem réðu fór siglu-
trésins höfðu búið því samastað hér. I
stað þess að vera meginstoð og stytta
fannhvítra segla, sem buðu eirðar-
lausum vindum úthafsins faðm sinn
var tréð limað sundur, rist og sagað
af bandsög á Skipaskaga þar sem
kallamir á kútter Haraldi áttu heima
og komu allir aftur, en síðan reist í
fjósi við strönd fjarðarins, sem
geymdi söguna um skapadægur. Hér
var lokið sögu siglinga. Nú beið nýtt
hlutverk. Víðförult siglutréð mátti nú
una því hlutskipti að Ijá fjósþaki mátt
sinn og meginstoð, sem sperrur og
bitar í peningshúsi og fjósi hjá Hafn-
á arbónda í Melasveit.
Morgunverður í Nýhöfn
Það munu nú vera um það bil átján
ár síðan við hjónin, kona mín, Bima
Jónsdóttir og ég, sem hér stýri
penna, dvöldumst um viku skeið,
ásamt dótturdóttur okkar, Sólveigu
Önnu Jónsdóttur, í gistiheimilinu Ný-
»-höfn í Melasveit Hjónin Guðmundur
H. Ólafsson og Margrét Jónsdóttir
ráku þar bændagistihús. Nýhöfn er í
landi Hafnar, sem er fomfrægt höfð-
ingjasetur. Þar bjó þá Pétur Sivert-
sen, kunnur maður og ættstór. Pétur
var kominn í beinan karllegg af
Bjama riddara Sivertsen. Páll Égg-
ert, annálaritarinn afkastamikh, sjálf-
ur einstakur afreksmaður, telur tvö
orð lýsa best æviferli Bjama riddara.
Hann gælir við orðin: „Varð auðmað-
ur.“ Hús Bjama riddara er varðveitt
af Hafnfirðingum.
Pétur bóndi í Höfn kom í heim-
sókn í gistiheimilið Nýhöfn meðan
við dvöldumst þar. Við áttum þar
ánægjulega stund við morgunverð-
arborð hjá stjúpdóttur Péturs, Mar-
gréti. Þegar ljóst varð að við, gest-
imir, kunnum skil á ýmsum í héraði
lifnaði yfir samræðum. Þai' kom
samtali okkar að við ræddum um
býli og bæi handan fjarðarins. Það
kom til af því að við leiddum talið að
ættingjum og mágum á Mýmm, Jóni
bónda á Miðhúsum og eiginkonu
hans, Nellý systur minni.
Þá fór Pétur bóndi að segja okkur
sögu af gagnkvæmum, en þöglum
samskiptum íbúa beggja vegna Borg-
arfjarðar. Hann sagði frá bálköstum
þeirra og brennum á gamlárskvöld.
Hvemig þeir höfðu gætur á þjóðleg-
um siðum andbýlinga sinna handan
fjarðarins. Af frásögn heimasætu frá
Lambastöðum, Elínar Sigurðardótt-
ur, síðar eiginkonu Þorsteins Gísla-
sonar málarameistara, vissum við
síðar, að rétt var hermt um siði fjarð-
arbúa. Úr glugga á Lambastöðum
gaf að líta bjarma af bálkesti í fjöru
Hafnar í Melasveit er Elín minntist
æskudaga sinna á Mýrum.
Síðan barst tal okkar Péturs að
strandinu mikla er varð þegar dr.
Charcot og áhöfn hans var búin vot
Ljósmynd/Helgi Daníelsson
GÍSLI Páll Oddsson, Hliði, Akranesi, sótti siglutréð að Álftanesi á bát
sínum Blíðfara. Myndin er tekin um 1970.
gröf á brigðulli haustnótt í sjónhend-
ingu frá Höfn. Öll lík skipbrots-
manna rak í Straumfirði. Pétur
kvaðst hafa róið yfir fjörðinn árið eft-
ir að strandið varð. Þar hitti hann að
máli Harald bónda Bjarnason á
Álftanesi. Haraldur Bjamason
tengdi með búsetu sinni og ætt jarð-
eignir Skallagríms landnámsmanns
Borg á Mýrum og Álftanes. Bjami
faðir Haralds var húsmaður á Borg á
Mýrum hjá tengdaföður sínum, en
hann var Þorkell Eyjólfsson prestur
á Borg. Skallagrímur, sem var skipa-
smiður mikill, „lét gera bæ á Álpta-
nesi og átti þar bú annað“ segir í
Egilssögu. „Én rekavið skorti eigi
vestur fyrir Mýrar“ segir ennfremur.
Ættir Álftnesinga og tilsvör
Matthildur, móðir Haralds
bónda, var systir Jóns þjóðskjala-
varðar (Forna). Dr. Jón var doktor-
inn, sem Þórbergur lýsti í frásögn
sinni er hann sat kvöldverðarboð
hans. Guðbrandur Jónsson prófess-
or og Haraldur voru systkinasynir,
en Björg Einarsdóttir rithöfundur
og Haraldur systkinabörn. Harald-
ur var tengdafaðir Jónasar
Böðvarssonar skipstjóra. Hulda
dóttir Haralds og Mörtu Níelsdótt-
ur var eiginkona Jónasar skip-
stjóra. Langafi Haralds var séra
Jón Þorláksson á Bægisá. Haraldur
mátti oft heyra frýjunarorð af
hendi stórbænda í héraði vegna
hlunninda er hann hafði af reka,
engu síður en Skallagrímur. Davíð
Þorsteinsson bóndi á Arnbjargar-
læk er sagður hafa spurt Harald
bónda: Er það satt Haraldur, að þú