Morgunblaðið - 18.10.1998, Blaðsíða 48

**48 SUNNUDAGUR 18. OKTÓBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
LIKE MA¥BE T-
TME MQUNTAIN!?,
MOUl COULP TOU BE
SURE VOU'D HAVE
GOOP TIME ?
' I WONPER >
WHAT IT UIOULP
BE LIKE TO
ÖO ON A J
. L0N6 TRIP.. J
TAKE
YOUR POö
AL0N6..

Smáfólk
1-8
Hvemig skyldi það vera að Eins og til dæmis til fjallanna...
fara í langferð... Hvemig gætirðu verið viss um að skemmta þér vel?
I
Taktu hundinn þinn
með þér...
BRÉF
TIL BLAÐSINS
Kringlan 1 103 Reykjavík • Sími 569 1100 • Símbréf 569 1329
Aldrei ráðist á
gamla Gullfoss
Frá Guðnwndi Magnússyni:
GAMLI Gullfoss, flaggskip Eim-
skipafélagsins á árunum 1915 til
1940, varð aldrei fyrir árás þýsks
kafbáts eins og fullyrt er í fyrirsögn
áberandi greinar á einni helstu
fréttasíðu Morgunblaðsins í gær,
fimmtudaginn 15. október. I grein-
inni er stuðst við síðu úr bresku
fréttablaði írá 21. ágúst 1915 og blað-
ið borið fyrir þessum tíðindum. Jafn-
framt rifjar Morgunblaðið upp frá-
sögn í Öldinni okkar þegar í septem-
ber 1915 hviksaga komst á kreik hér
á landi um að þýskm- kafbátur hefði
sökkt Gullfossi. Virðist eins og blaðið
eða heimildarmaður þess telji ein-
hver tengsl þama á milli.
Undirritaður þekkii- svolítið til
sögu Eimskipafélagsins og gaf í vor
út ríflega 400 síðna bók, Eimskip frá
upphafi til nútíma, þar sem saga fé-
lagsins er rakin frá stofnun til okkar
tíma. Stendur mér því nærri að biðja
Morgunblaðið að koma eftirfarandi
skýringum og leiðréttingum við fyrr-
nefnda grein á framfæri.
Þriðjudaginn 22. júní 1915 þegar
gamli Gullfoss var á siglingu í Norð-
ursjónum á leið til Islands birtist
þýskur kafbátur og gaf skipverjum
merki um að stöðva skipið og sýna
skilríki þess. Var bátur þegar settm-
út og farið um borð í kafbátinn með
skipsskjölin. Þegar þau höfðu verið
athuguð var Gullfossi gefið leyfi til að
halda siglingu sinni áfram. Hefði
annað og verið óeðlilegt þai’ eð Dan-
mörk, sem Island tilheyrði þá, vai’
hlutlaust ríki í Norðurálfuófriðnum
um þetta leyti. Þjóðverjar báðu Gull-
fossmenn um að taka um borð skip-
verja á tveimur bátum, sem þar voru
í nánd, en þeir höfðu verið á finnskri
skonnortu, Leó, sem þýski kafbátur-
inn hafði sökkt nokkru áður. Um átta
manns var að ræða. Var orðið við
þeirri beiðni.
Að svo búnu hélt Gullfoss áfram
siglingu sinni og stefndi á
Hjaltlandseyjar. Nokkru síðar þenn-
an sama dag stöðvaði breskt varð-
skip Gullfoss og krafðist þess eins og
Þjóðverjamir áður að fá að skoða
skipsskjölin. Var það gert og Gullfoss
fékk heimild tO áframhaldandi sigl-
ingar til Islands. Jafnframt tóku
Bretarnir finnsku skipbrotsmennina
um borð í varðskipið.
Atburður þessi taldist tæpast til
tíðinda á þessum tímum. Ófriðarþjóð-
irnar höfðu það fyrir reglu að stöðva
skip hlutlausra þjóða til að kanna
hvort þau hefðu siglingaleyfi og
hvort einhver óæskilegur varningur,
sem gagnast gæti andstæðingnum,
væri um borð. Mér var ókunnugt um
skrif breska blaðsins, sem virðast
birt tveimur mánuðum eftir atburð-
inn í Norðursjónum, og greinilega
eru að hluta til á misskilningi byggð.
Gullfoss varð ekki fyrir neinni árás;
það var ekki skotið á skipið. Og þó að
léttvægt megi teljast þá voru skip-
brotsmennirnir ekki rússneskir, eins
og haft er eftir blaðinu, heldur
finnskir. Myndimar sem fylgja frétt-
inni hafa ekki sést hér áður, svo mér
sé kunnugt, og em áhugaverðar. Er
ekki ólíklegt að einhver yfirmanna á
Gullfossi hafi tekið þær. Hvemig þær
komust í hendur breska blaðsins veit
ég ekki.
Hinn atburðurinn, sem Morgun-
blaðið nefnir í fimmtudagsgreininni,
varð mánuði síðar og er annars eðlis.
Sú fregn barst hingað til lands frá
Færeyjum síðla í september 1915 að
norsk blöð hefðu skýrt frá því að
danska skipið Gullfoss hefði verið
skotið í kaf af þýskum kafbáti. Setti
beyg að mönnum við þessi tíðindi þvi
skilja mátti þau svo að hér væri átt
við hinn íslenska Gullfoss, sem sigldi
undir dönskum fána og merkjum. En
til allrar hamingju kom fljótlega í ljós
að svo var ekki. Hinn íslenski Gull-
foss var enn í Leith í Skotlandi þegai-
atburðurinn átti að hafa gerst.
Ekki hefur verið athugað sérstak-
lega hvernig stóð á þessum
norsk/færeysku fréttum en 1915
töldu menn hér á landi einna helst að
Þjóðverjar hefðu sökkt dönsku skipi
er borið hefði sama nafn og Gullfoss.
Gamli Gullfoss var happaskip og
þrátt fyrir tíðar siglingar um hættu-
slóðir á árum fyrri og að hluta til síð-
ari heimsstyrjaldar varð skipið aldrei
fyrii- alvarlegu óhappi hvað þá árás.
Sigurður Pétursson skipstjóri á Gull-
fossi skýrði frá því í samtali við Valtý
Stefánsson í Lesbók Morgunblaðsins
19. mars 1939 að á árum fyrri heims-
styrjaldar hefðu skipverjar á Gull-
fossi aðeins tvisvar séð til þýskra kaf-
báta og aldrei lent í neinni hættu.
Þýðingarmestu frumheimildir um
siglingar gamla Gullfoss og allt sem á
daga skips og skipverja dreif fyrr og
síðar er að finna í leiðarbókum skips-
ins. Þar er m.a. að finna frumgögn
um samskiptin við þýska kafbátinn
1915. Að ósk Eimskipafélagsins eru
leiðarbækurnar varðveittar í Þjóð-
skjalasafni Islands og er öllum heim-
ill aðgangur að þeim.
Með þökk fynr birtinguna,
GUÐMUNDUR MAGNÚSSON,
sagnfræðingur.
Ovissunni eytt
Frá Kristjáni Sig. Kristjánssyni:
UMRÆÐUÞÁTTUR ríkissjónvarps-
ins „Eftir fréttir" þriðjudaginn 13.
október sannaði svo ekki verður
miklu um haggað hve ftjálst, óháð og
upplýsandi Ríkisútvarpið er.
En þar höfðu starfsmenn ofan-
greindrar stofnunar viðtöl við sjálfa
sig um ágæti þessarar stofnunar,
óhagganleika, víðsýni svo ekki sé nú
minnst á sjálfstæði hennar. Svo mikil
er þessi fullvissa að ekki þarf að kalla
á utanhéraðsmenn til að lyfta undir
þessa óvilhöllu úttekt innanhring-
borðsmanna RÚV. (Ég verð þó að
skjóta því hér inní að ekki fannst mér
útvarpsstjóri nægilega óháður þrátt
fyrir langan starfsaldur, því miður og
verður fréttastofa að bæta þar um.)
Vinsældir RÚV og fylgi meðal þjóð-
arinnar eru slíkar að aðeins verður
jafnað við ást þegna þeirra Stalíns og
Hitlers á ríkisútvörpum þeirra félaga
og er þá mikið sagt.
Nú nú! Ég vil aðeins fá að koma
þakklæti mínu á framfæri til RÚV
(sérstaklega til fréttastofu) fyrir að
eyða þessari nagandi óvissu um
þessa stofnun allra Iandsmanna.
KRISTJÁN SIG. KRISTJÁNSSON,
Bakkastíg 2, Reykjavík.
Allt efni sem birtist í Morgunblaðinu og Lesbók er varðveitt í upplýsinga-
safni þess. Morgunblaðið áskilur sér rétt til að ráðstafa efninu þaðan, hvort
sem er með endurbirtingu eða á annan hátt. Þeir sem afhenda blaðinu efni
til birtingar teljast samþykkja þetta, ef ekki fylgir fyrirvari hér að lútandi.