Morgunblaðið - 03.12.1998, Blaðsíða 48

48 FIMMTUDAGUR 3. DESEMBER 1998
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
Vernd
er vandi
„Þótt geimskutlan hefði aldrei orðið
til án mannanna, þá hefðu mennirnir
aldrei orðið til án loftsins, vatnsins,
jarðarinnar. “
Václav Havel
VANDI þeirra sem
eru andvígir virkj-
anaframkvæmdum
á miðhálendi ís-
lands er ekki sá að
viðhorf virkjunarsinna sé
óbærilega rangt og fráleitt,
heldur þvert á móti, vandinn er
sá, að viðhorf virkjunarsinna
virðist bæði skynsamlegt og að-
laðandi. Og það virðist þar að
auki hafa það fram yfir vernd-
unarsjónarmiðið, að vera byggt
á rökum en ekki tilfinninga-
semi.
Það sem ræður virkjunarvilj-
anum er nytja- og hagkvæmnis-
hyggja. Þess vegna er málstað-
ur virkjunarsinna svo ákaflega
sterkur; hann
VIÐHORF á sér rætur í
Eftir~Kristján G. ^dvallar-
Arngrímsson hugmyndum
sem eru ríkj-
andi og þar af leiðandi eru rök
fyrir virkjunum sannfærandi.
Þau höfða til framkvæmdasemi
og verðmætasköpunar, og hvort
tveggja er okkur í blóð borið -
sem betur fer. Án fram-
kvæmdasemi og verðmæta-
sköpunar væri íslensk tilvera
aum.
Að vilja vernda miðhálendið
felur í sér að maður vill ekki að
þar rísi virkjanir. Þess vegna
stangast verndunarsjónarmiðið
á við ofangreinda nytjahyggju,
og gengur þar með gegn með-
fæddri framkvæmdasemi Is-
lendinga og þeirri ákaflega ís-
lensku hefð að öllu skipti að
„bjarga verðmætum“.
Hvaða verðmætamat liggur
til grundvallar því sjónarmiði
að vilja vernda náttúruna? Það
er sú trú að náttúran sé verð-
{ mæti í sjálfri sér, burtséð frá
því hvað okkur finnst eða hvað
við gerum. Það felur í sér það
viðhorf að ekki þurfi að fram-
kvæma til að skapa verðmæti -
verðmætið er þegar fyrir hendi
þótt það sé kannski ekki okkar.
En vandinn við þetta viðhorf
er sá að það virðist byggt á til-
finningasemi og þar með ekki á
rökum. Svona „verðmæti" eru
ekki mælanleg og skynsömum
mönnum er meinilla við það
sem ekki er hægt að mæla -
slíkt er óvísindalegt og minnir
óþægilega á álfa og huldufólk.
Þetta gerir að verkum að
I málstaður verndunarsinna er
mun erfiðari og vandmeðfarn-
ari en málstaður virkjunar-
sinna og það er mun torveldara
að færa rök fyrir verndun en
virkjun. Ekki vegna þess að
virkjun sé í sjálfu sér hinn rétti
kostur, heldur vegna þess að
virkjun er í samræmi við ríkj-
andi grundvallarsjónarmið um
mikilvægi nytsemdar og þær
hefðbundnu hugmyndir, sem í
því felast, um hvað geti talist
skynsamlegt. Verndunarsjón-
t armiðið brýtur í bága við þetta
sjónarmið.
Samkvæmt nytjahyggjunni
er miðhálendið og fallvötnin
fyrst og fremst auðlind. Að
nýta ekki auðlind er beinlínis að
kasta verðmætum á glæ, sam-
kvæmt nytjaviðhorfínu. Auðlind
sem ekki er nytjuð hefur sam-
y kvæmt þessu ekkert gildi, hún
er ekki verðmæti. Að hún hafi
„gildi í sjálfri sér“ er merking-
arleysa, samkvæmt nytjavið-
horfmu. Frá sjónarhomi virkj-
unarsinna er viðhorf vemdun-
arsinna því bæði ábyrgðarlaust
og óskynsamlegt - hreinlega
barnalegt.
Enn ein ríkjandi grundvallar-
hugmynd sem verndunarsjón-
armiðið gengur gegn er tækni-
hyggjan, sú sannfæring að
tæknilegt svar sé óhjákvæmi-
lega ákjósanlegast - hljóti að
vera besta lausnin því tækni sé
alltaí' (og skilyrðislaust) til
góðs. En vernd er verkefni sem
ekki krefst tæknilegrar úr-
lausnar - þvert á móti. Það eyk-
ur enn vanda verndunarsinna
að yfirleitt er talað um tækni og
framfarir í sömu andránni, og
því kviknar sá granur að ef
maður er andvígur tæknilegri
lausn þá sé maður beinlínis
andvígur framförum - og hvaða
skynsemi getur verið fólgin í
því að vera á móti framföram?
Eiga vemdunarsinnar þá
engin haldbær rök? Era þeir þá
bara tilfinningasöm og mót-
þróafull börn sem ekki vilja lúta
skynsamlegum rökum alvarlega
þenkjandi manna? Geta þeir þá
ekkert gert nema dansað á
fjallgönguskóm og þanið brjóst-
ið í lopapeysum, syngjandi sig
hása á væmnum ættjarðar-
kvæðum?
Stundum reyna vemdunar-
sinnar að vera „skynsamir“ og
þá fara þeir að beita nytjarök-
um. Segja kannski að ómenguð
náttúra geti skilað stórfelldum
arði sem ferðamannaauðlind.
En þetta eru veik rök og eigin-
lega gagnverkandi. Ferða-
mannafjöld er plága - beinlínis
mengun - víða um heim, til
dæmis á Italíu, og getur þar að
auki spillt náttúranni. Þetta
væri eins og að leyfa ferða-
mönnum að blaða óhindrað í
fornritunum.
Virkjunarsinnar segja að rök,
en ekki tilfinningar, skuli skera
úr um hvað gert verður. Því
geta vemdunarsinnar verið
samþykkir. En verndunarsinn-
ar era ekki sammála því að
nytjarök séu einu raunverulegu
rökin og allt annað sé tifinn-
ingasemi. Hagkvæmni og tækni
era ekki sjálfkrafa svarið við
öllum vanda. Nytjahyggjan er
einfaldlega ekki allur sannleik-
urinn.
Meginástæða þess að vernd-
unarsjónarmiðið er af mögum
talið grunsamlegt er að það er
ekki verkefni í venjulegum
skilningi. Það er að segja, það
krefst ekki framkvæmda, held-
ur þvert á móti, það krefst þess
að maður haldi aftur af fram-
kvæmdaseminni. Og að halda
aftur af framkvæmdaseminni
gengur gegn innsta eðli íslend-
ingsins.
Framkvæmdasemi og hag-
sýni era af hinu góða. Tilvist ís-
lendinga er sennilega besta
sönnun þess. En það er líka af
hinu góða að kunna sér hóf og
vita hvenær tími er kominn til
að líta upp úr framkvæmdunum
og huga að hinu víðara sam-
hengi.
MARÍA
HENCKELL
+ María Bjarna-
dóttir Henckell
fæddist á Akureyri
25. júní 1911. Hún
andaðist í Reykjavík
23. nóvember síðast-
liðinn. Foreldrar
hennar voru Bjarni
Jónsson, banka-
stjóri á Akureyri, f.
1872, og kona hans,
Sólveig Einarsdótt-
ir, f. 1874. Systkini
Maríu eru: Einar, f.
1907, Kristín, f.
1909, Unnur, f.
1910, Guðrún, f.
1911 (tvíburasystir), og Guð-
finna, f. 1913. Þau eru látin
nema Guðrún og Guðfinna.
Árið 1936 giftist María Arnold
Henckell, f. 1911, d. 1996, frá
Hamborg í Þýskalandi. Þau
bjuggu fyrstu árin í Hamborg,
en María flýði þaðan með dætur
sínar tvær til Maissen í Saxlandi
eftir loftárásirnar á
Hamborg sumarið
1943. Skömmu fyrir
stríðslok 1945
komst hún til Dan-
merkur og þaðan
heim til Islands með
fyrstu ferð Esjunn-
ar eftir að friður
komst á. Eftir að
Arnold kom til Is-
lands árið 1947 bjó
fjöskyklan öll í
Reykjavík, lengst af
á Hraunteigi 20.
Dætur Maríu og
Arnolds voru:
Helga Guðrún, f. 1937, d. 1963,
og Hilde Sólveig, f. 1939, d.
1997. Hún var gift Siguijóni
Helgasyni, f. 1937, og eru börn
þeirra Helga Guðrún, f. 1969,
og Hjalti, f. 1974.
Utför Maríu fer fram frá Foss-
vogskirkju í dag og hefst at-
höfnin klukkan 13.30.
María tengdamóðir mín ólst upp á
Akureyri, á efri hæð í bankanum sem
faðir hennar stýrði. Foreldrar henn-
ar, Sólveig og Bjarni, höfðu dvalist
áram saman erlendis við nám og
störf, og mun heimilið hafa borið
þess merki, verið e.t.v. með nokkrum
heimsborgarabrag. Sjálfsagt þótti að
börnin fengju menntun við hæfi. Son-
urinn varð lögfræðingur, en að loknu
gagnfræðanámi héldu dæturnar til
annarra landa til að læra tungumál
og víkka sjóndeildarhringinn. I þeim
erindum fór Maja tæplega hálfþrítug
til Hamborgar í Þýskalandi, og þar
réðust örlög hennar þegar hún
kynntist jafnaldra sínum Amold
Henckell, sem starfaði þar við versl-
unarfyrírtæki foður síns. Þau gengu í
hjónaband rétt fyrir jólin árið 1936
og settust að í Hamborg og þar
fæddust báðar dæturnar, Helga Guð-
rán og Hilde Solveig. Maja minntist
þessara fyrstu Hamborgarára með
einstakri hlýju, og þá ekki síst
tengdaforeldranna sem tóku henni
eins og sinni eigin dóttur. En þessi
góðu ár liðu fyrr en varði.
Skömmu eftir fæðingu yngii dótt-
urinnar skall stríðið á og Amold var
kallaðm- til herþjónustu eins og aðrir
ungir menn. Lengi vel kom hann
heim í leyfi öðru hverju og fjölskyld-
an frétti af honum reglulega. En sum-
arið 1943 dundu ósköpin yfir þegar
miklar loftárásir voru gerðar á Ham-
borg. Maja bjó þá með dæturnar hjá
tengdafoður sínum sem var orðinn
ekkjumaðm-. Hús þeiira var lagt í
rást ásamt flestu sem í því var, en
fólkið komst undan með naumindum.
Skömmu síðar fluttist Maja til Mais-
sen í Saxlandi, og síðasta ár stríðsins
dvöldust þær mæðgur við tiltölulega
góðai1 aðstæður á prestssetri þar ná-
lægt. Þegar nær dró stríðslokum og
austurvígstöðvamar færðust nær fór
Maja þaðan með dætur sínar og
komst með ævintýralegum hætti til
Kaupmannahafnar. Hún hefur sjálf
sagt frá þessum atburðum í bókinni
Lokuð sund sem dr. Matthías Jónas-
son gaf út árið 1946. Frásögn hennar
nefnist Þegar Hamborg brann og
verður ekki rakin hér nánar, en
ferðalagið um Þýskaland til Dan-
merkur var afrek sem lýsir vel kjarki
Maju og einbeitni. Hún kom svo heim
til Islands með fyrstu ferð Esjunnar
eftir að friður komst á. Arnold slapp
heill á húfi úr hildarleik ptríðsins og
þegar hann fluttist til íslands árið
1947 sameinaðist fjölskyldan á ný eft-
ir áralangan aðskilnað. Lengst af áttu
þau heimili á Hraunteigi 20 í Reykja-
vík, og þar bjó Maja ein eftir fráfall
Amolds fyiár tæpum þremur árum.
Henni var ekki að skapi að vera upp á
aðra komin og varð svo lánsöm að
geta séð um sig sjálf til æviloka.
Maja var glæsileg kona, víðfórul
og víðlesin, sönn heimskona í bestu
merkingu orðsins. Hún hafði yndi af
að umgangast fólk og taka á móti
gestum. í þeim efnum gerði hún sér
engan mannamun, og alltaf tók hún
málstað þeiira sem minna máttu sín.
Samband hennar við okkur Hildi og
barnabömin var alla tíð með ágæt-
um, en alltaf vildi hún fremur vera
veitandi en þiggjandi. Og síðustu ár-
in skipti velferð barnabarnanna
hana mestu máli. Mikið ástríki var
líka alltaf á milli Maju og systra
hennar. Maja varð fyrir þeirri
þungu raun að missa báðar dætur
sínar, Helgu Guðránu hálfþrítuga og
Hildi Sólveigu langt um aldur fram.
Að sjálfsögðu fengu þessi áföll mjög
á hana en hún lét þó aldrei bugast
og sýndi sálarstyrk sem varð öðrum
dýrmætur stuðningur.
Að leiðarlokum þakka ég sam-
fylgdina í þrjá áratugi.
Sigurjón Helgason.
Óvenjulegu lífshlaupi ömmu Maju
er lokið. Hún fæddist á Akureyri og
ólst þar upp. Uppvaxtarárin voru
áhyggjulaus og góður tími í hópi
fimm annarra systkina. Margar
skemmtilegar sögur kunni hún af
uppátækjum sínum og systkinanna
og sérstæðu mannlífinu á Akureyri í
þá daga. Þáttaskil urðu í lífi hennar
þegar hún tuttugu og fimm ára hélt
til Þýskalands ásamt Guðránu tví-
burasystur sinni í þýskunám. Þar
kynntist hún afa. Þau giftust um jól-
in 1936 og settust að í Hamborg. Þar
fæddust dætur þeirra tvær. En fyrir
henni lá mikil og erfið lífsreynsla.
Hörmungum stríðsins kynntist hún
af eigin raun. Stríðsárin var hún í
Þýskalandi en tókst með dugnaði
sínum að koma sér og dætranum
heilum heim til Islands við lok stríðs-
ins. Á þessum tíma hefur mótast sú
andúð sem amma hafði á stríðs-
rekstri síðan, en líka óvenjulegt sál-
arþrek, og ákveðni sem örugglega
hefur komið sér vel þegar þurfti að
eiga viðskipti við skriffinna og lög-
reglumenn sem á leið hennar urðu.
Afi kom til Islands tveimur árum
síðar og við tóku betri tímar um
sinn. Dæturnar tvær gengu í skóla á
veturna. Sumrin vora oft notuð til
ferðalaga um Evrópu, því amma og
afi höfðu yndi af því að kynnast
framandi löndum og lífsháttum. Oft
lá leiðin líka til fjölskyldunnar í
Þýskalandi.
En ógæfan dundi yfir á páskadag
1963. Ámma og afi misstu Helgu
Guðrúnu eldri dóttur sína í hörmu-
legu slysi. Þrátt fyrir allt munum við
eftir ömmu sem lífsglaðri og kátri.
Ekki síst gat hún gert grín að sjálfri
sér. Kannski vora það líka eiginleik-
arnir sem hjálpuðu henni að komast
af á erfiðum tímum.
Amma hafði líka til að bera
mikla víðsýni. Hún hafði ánægju af
lestri góðra bóka, og var ágæt
málamanneskja enda las hún bæk-
ur á þremur tungumálum auk ís-
lensku. En amma var líka ákveðin
og stjórnsöm í jákvæðum skilningi
þess orðs. Ef til dæmis einhver lá
lasinn heima var eins víst að hon-
um væru lagðar lífsreglurnar.
Þessi eiginleiki kom líka vel í ljós
heima á Hraunteigi. Þar stjórnaði
hún fallegu heimili, og þangað voru
allir velkomnir. Alltaf var gott að
koma á Hraunteiginn og spjalla við
ömmu og afa, þar var amma með
gott kaffi og fallega lagt á borð. Á
Hraunteignum bjó hún til síðasta
dags, síðustu þrjú árin ein eftir að
afi dó. Fyrir tæpum tveimur árum
þurfti hún svo að sjá á bak móður
okkar, Hildi Sólveigu. Það var allri
fjölskyldunni erfitt, en sálarstyrk-
ur hennar vakti aðdáun og var
stuðningur okkur hinum.
Elsku amma, takk fyrir samfylgd-
ina og allar ánægjustundirnar sem
við áttum saman.
Helga Guðrún og Iljalti.
TORFI
ÓLAFSSON
Persónuleg,
alhliða útfararþjónusta.
Sverrir Olsen, Sverrir Einarsson,
útfararstjóri útfararstjóri
Útfararstofa íslands
Suðurhlíð 35 ♦ Sími 581 3300
+ Torfi Ólafsson fæddist í
Reykjavík 26. nóvember
1921. Hann lést á Landspítalan-
um 5. nóvember síðastliðinn og
fór útför hans fram í kyrrþey.
Torfi Ólafsson, pabbi hennar
Jónu, er fallinn frá. Með þessari
fregn komu ekki aðeins upp í huga
mér undrun og sorg, heldur rifjuð-
ust upp myndir úr æsku minni með
Jónu í Vesturbænum. Flestar af
þessum minningum tengjast Torfa
og Möggu á einhvern hátt, því við
vinkonurnar eyddum mörgum
stundum á Nýlendugötunni í að æra
þau hjónin með Adam Ant og fleiri
skelfilegum tónlistarmönnum. Oft
ílengdist maður og var svo heppinn
að lenda í mat. Einkennandi fyrir
þessa matmálstíma var að gustur
barst um eldhúsið, Toi-fi vatt sér
inn, át á mettíma og snaraðist aftur
út í vinnu; krafturinn og orkan voru
aðalsmerki þessa manns. Það var
aldrei stoppað. Þegar hann var ekki
í vinnunni var hann úti á verkstæði
að smíða, en Torfi var geysihagur á
allt sem hann tók sér fyrir hendur,
húsið, garðurinn og síðast en ekki
síst glæsilegur sumarbústaður bera
þess vitni. Þegar ég sá hann fyrst
setti að mér, stelpukrakkanum, ótta-
blandna virðingu fyrir stórum og
stæðilegum manni með hafnarvarð-
arkaskeitið og svo keyrði hann
þessa stóru flottu bíla. En þetta var
hlýr maður og traustur sem munaði
ekki um að útvega vinkonu dóttur
sinnar hennar fyrsta alvöru sumar-
starf, það var greiði sem ég mun
ekki gleyma frekar en svo mörgum
góðum stundum á Nýlendugötunni.
Elsku Magga og Jóna, megið þið
finna styrk í sorg ykkar og þú, Jóna
mín, stendur þig sem alltaf, þú hefur
ekki styrkinn hans Torfa fyrir ekki
neitt.
Sara Níelsdóttir.
Allan sólarhringinn. www.utfararstofa.ehf.is/