Morgunblaðið - 03.12.1998, Blaðsíða 67

MORGUNBLAÐIÐ
SKOÐUN
FIMMTUDAGUR 3. DESEMBER 1998 6^
sama gildir þegar stjómvöld
ákvarða þjónustugjöld of há með til-
liti til þeirra reglna sem raktar hafa
verið hér að framan.
Hinn 1. janúar 1996 tóku gildi lög
nr. 29/1995, um endurgreiðslu
oftekinna skatta og gjalda. Otvírætt
er, að frá og með þeim degi, ber
stjórnvöldum að endurgi-eiða borg-
urunum það fé sem ofgreitt reynist
lögum samkvæmt ásamt vöxtum.
Stjómvöld skulu sjálf hafa frum-
kvæði að slíkum endurgreiðslum
þegar þeim verður ljóst að ofgreitt
hefur verið. Þegar gjaldtaka hefur á
hinn bóginn farið fram án nokkurr-
ar lagaheimildar, er e.t.v. ekki rétt
að tala um „oftöku" þjónustugjalda
þar sem gjaldtakan er þá í heild
ólögmæt. Alitamál er hvort heimilt
sé að dæma gjaldanda bætur eftir
almennum skaðabótareglum í slík-
um tilvikum.
Ríkisstarfsmenn, sem oftaka
skatta eða gjöld í starfí sínu, geta
sætt stjórnsýsluviðurlögum, s.s.
áminningu eða brottvikningu eða
eftir atvikum uppsögn, séu sakir
miklar. Opinber starfsmaður getur
jafnvel sætt refsiviðurlögum skv.
129., 139. eða 141. gr. almennra
hegningarlaga nr. 19/1940. í 129.
gr. laganna er kveðið svo á, að ef
opinber starfsmaður heimtir eða
tekur sér eða öðrum til ávinnings
við sköttum eða gjöldum, sem
gjaldandi skuldar ekki, þá varði
það fangelsi allt að 6 árum, enda
liggi ekki þyngri refsing við
verknaðinum eftir öðrum ákvæðum
laganna. Vægari refsingu að tiltölu
skal beita, ef opinber starfsmaður
hefur í upphafi tekið við gjaldinu í
þeirri trú, að gjaldandinn skuldaði
það, en heldur gjaldinu síðan í
ávinningsskyni, eftir að hann kemst
að hinu rétta.
Kerfisbundin eiulurskoðun
þjónustugjalda nauðsynleg
Öllum má ljóst vera, að ekkert
ríki getur haldið uppi starfsemi
sinni án þess að afla til þess fjár. I
dómum þeim og álitum umboðs-
manns Alþingis, sem minnst hefur
verið á hér að framan, hefur ekki
verið um það deilt að hinir
lýðræðislega kjörnu fulltrúar þjóð-
arinnar á Alþingi fara með vald til
þess að ákveða hvenær lagður skuli
á skattur og hvenær tekin skuli
þjónustugjöld af hálfu stjórnvalda.
I þessum dómum og álitum hefur
heldur ekki verið deilt um hinn
pólitíska þátt, sem gert er út um á
Alþingi, þ.e. hvar leggja skuli á
þessar álögur. í dómum þessum og
álitum hefur aftur á móti verið tek-
ist á um, hvort Alþingi og stjórn-
völd hafi við meðferð valdheimilda
sinna haldið sig innan ramma
stjórnarskrár og annarra réttar-
heimilda. í hnotskurn felst vandinn
í því, að þegar í lögum er mælt fyr-
ir um, að stjórnvöld skuli taka
gjöld fyrir veitta þjónustu, þá eru
slík gjaldtökuákvæði oft æði
fábrotin og lagatæknilega ófull-
komin, og þar með til þess fallin að
valda deilum við beitingu þeirra. í
annan stað hefur Alþingi mælt svo
fyrir í nokkrum lagaákvæðum að
innheimt skuli þjónustugjöld fyrir
opinbert eftirlit, en slík gjaldtaka
getur í mörgum tilvikum verið
óframkvæmanleg. í þriðja lagi eru
deilur tíðar varðandi innheimtu
þjónustugjalda, þegar stjórnvöld-
um hefur verið framselt vald til að
ákveða fjárhæð þeirra. Furðu
mörg dæmi eru um, að stjórnvöld
skeyti litlu um þær reglur, er gilda
um þjónustugjöld, þegar þau
ákvarða fjárhæð þeirra.
Á síðastliðnum árum hafa gengið
nokkrir dómar þar sem ríki eða
sveitarfélögum hefur verið gert að
endurgreiða gjöld að hluta eða öllu
leyti. I dómum þessum hafa dóm-
stólar jafnan tekið einarða og
skýra afstöðu. I ljósi þess verður
ekki talið að réttaróvissa ríki um
þær meginreglur er gilda um heim-
ildir stjórnvalda til töku þjónustu-
gjalda hér á landi.
Með hliðsjón af því hversu laga-
heimildir til töku þjónustugjalda
eru oft ófullkomnar og mörg
stjórnvöld hirðulaus um að fylgja
settum reglum, er við því að búast
að fleiri dómar gangi, þar sem
stjórnvöldum verður gert að end-
urgreiða oftekin gjöld sem þau
hafa innheimt. Til þess að ráða á
þessu bót, virðist nærtækast að
hlutast verði til um, að fram fari
kerfisbundin endurskoðun á þeim
þjónustugjöldum sem ríki og sveit-
arfélög innheimta og kannað ann-
ars vegar hvort lagaheimild gjald-
anna sé viðhlítandi og hins vegar
hvort útreikningar og innheimta
þeirra sé í samræmi við lög. Með
hliðsjón af fjárstjórnar- og laga-
setningarvaldi Alþingis, hvílir
ábyrgðin á þvi að koma þessum
málum í löglegt horf bæði hjá
Alþingi og stjórnvöldum. Verði
ekkert að gert gæti skapast hætta
á að tekjuöflún ríkis og sveit-
arfélaga biði skipbrot á tilteknum
sviðum.
Höfundur er dósent i lögum við
lagadeild Háskóla íslands.
''prJ INNLENT
Erindi um aðferðir
til alkóhólmælinga
Lyfjafræðingarnir Jakob Krist-
insson og Kristín Magnúsdóttir,
Rannsóknastofu í lyfjafræði,
flytja erindi á málstofu efna-
fræðiskorar föstudaginn 4. des-
ember kl. 12.20 í stofu 158, húsi
VR-II við Hjarðarhaga. Erindið
nefnist: Nýjar og gamlar aðferðir
til alkóhólmælinga.
Árið 1958 voru sett í umferðar-
lög hér á landi ákvæði um að
refsivert væri að stjórna ökutæki
ef þéttni alkóhóls í blóði væri 0,5 „
eða meiri. Til þess að hægt væri
að framfylgja þessum ákvæðum
umferðarlaga þurfti að vera hægt
að mæla alkóhól í blóði.
I erindinu verður gerð grein
fyrir aðferðum, sem notaðar hafa
verið hér á landi til ákvörðunar
um alkóhól í blóði og aðferð
þeiiri, sem nú er notuð til ákvörð-
unar um alkóhól í útöndunarlofti.
Rætt verður um nákvæmni og
sérhæfni hverrar aðferðar um
sig.
Jólttskúl fyrir kunfekl
orfterubtU
2 Icngdi
fdáknr
lÁtill lantpi J'yrir
sprittkerti, 12 cm
Postulímdúkka
3B ciu.