Morgunblaðið - 13.01.1999, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
______________________________MIÐVIKUDAGUR 13. JANÚAR 1999 33
MINNINGAR
hún bara flytja uppeftir, Jón Árni og
Maja gætu alltaf bætt einu bai-ni við.
Og þannig ólst hún upp sem hluti af
stórum hópi.
Húsin tvö í Asabyggðinni tæmd-
ust smátt og smátt, og börnin, sem
þú breiddir ofan á, héldu út í heim.
Sambandið hvorki rofnaði né
rýrnaði. Þú lést lóðina standa áfram
án blóma, en bættir við þig börnum.
Við stofuborðið sat nú sonur minn,
sem var á leið í núll-bekk í Lundar-
skóla, og þú kenndh’ honum listina
að tefla. Lagðir grundvöll, sem enn
er afgerandi þáttur í lífi ungs manns,
og fyrstu skákbækurnai’ í hillunni
eru gjöf frá Jóni Árna til lítils ákafs
stráks. Meðan hann braut heilann
um næsta leik í löngu tafli röltir þú
aftur og fram með kaffibollann, gafst
barninu tíma, athygli og fi’ið.
Elsku Jón Árni, mig langar til að
þakka þér fyrir allt þetta góða og
ljúfa, fyrir systkini mín, börnin mín
og fyrir afa og ömmu, sem þú sýndir
endalausa þolinmæði, skilning og
hlýju.
I gærkvöld hringdi síminn og bar
okkur andlátsfregn þína. Við vonim
undirbúin að nokkru leyti, því að
baráttan var löng og hörð, en þú
barst hana með reisn og ótrúlegum
styrk. Samt erum við aldrei nógu vel
í stakk búin til að missa, og við leyf-
um okkur bæði að gráta og sakna.
Minningarnar hrannast upp og skilja
eftir sig bæði tóm og fyllingu, en efst
trónir hlýjan, umhyggjan og mann-
gæskan. Hugurinn leyfir sér að svífa
með þér yfir heiðar og vötn, áfram út
í heiðríkju og eilíft vor. Eftir stendur
vitundin um, að á meðan við munum
er engu lokið, og þannig lifum við
áfi-am.
Þóra Þóroddsdóttir,
Þórshöfn í Færeyjum.
Flekklaus að lífi,
löstum öllum fjarri,
þarf ekki spjót
né eiturörvaboga.
Vopnlaus því gengur
vegu sína alla
fullhugi í friði.
(Breytt eftir Hórasi)
Jón Árni Jónsson var umfram
annað prúður, í gamalli og nýri’i
merkingu orðsins: vitur, hygginn,
háttvís. Hann var meðalmaður á
velli, vel á sig kominn og fríður sýn-
um. Frá honum lagði nærgætni og
góðvild sannmenntaðs manns. Hann
var óframur hófsemdarmaðui’, vékst
undan hégóma og vegsemd, fullkom-
lega yfirlætislaus. En hann gat alla
skapaða hluti. Strax við mennta-
skólanám vakti hann athygli fyrir
frumlegar og einfaldai- lausnir, og
hann var jafnvígur á námsgreinai’
allra tegunda. Þá var hann gæddur
miklum músíkhæfileikum, rytmískm’
með afbrigðum, og kom í einn stað
niður hvort hann las vandasaman
kveðskap Unuljóða eða Óvíds. Hann
var bráðflinkur og afar minnisstæð-
ur djasspíanisti: Blau bluht ein Blu-
melein... En hann var svo hógvær
og heildarhyggjandi, að ef hann vissi
mann í skólanum betri en sig á
píanóið, tók hann harmonikuna þegj-
andi og lét sætið hinum eftir. Honum
vai- líka auðveld leikræn tjáning og
hermilist.
Jón var hámenntaður í klassískum
ft’æðum og mikill málagarpur, eins
og títt er um hljómvísa menn. Ævi-
starf hans var að kenna öðrum er-
lend tungumál, og því betri og nám-
gjarnari sem lærisveinar og náms-
meyjar hans voru, þeim mun betri
kennari varð hann, svo að kom til
snilldar, þegar best lét. En það var
ekki stíll hans að berja daufingja og
landeyður til bókar. Og hann hafði
andstyggð á öllum ruddaskap, sóða-
skap og trassaskap.
Honum var yndi að leysa þrauth’,
og kom það hvergi betur fram en í
gerð stundatöflu Menntaskólans á
Akureyri. Hann vann það starf af
ástríðuþrunginni kostgæfni og linnti
aldrei fyrr en hver bekkjartafla var
óaðfinnanleg og stundaskrár kennar-
anna listaverk, þó að hagsmunir
nemenda væru ófrávíkjanlega settir
skör hærra.
Jón Árni var gæddur mikilli leik-
gleði og kappi, ef í það fór. Hann gat
leikið að fótbolta og billjardkúlu,
bridsmaður ágætur, og olsen-olsen
hóf hann með húmor sínum til nýir-
ar listgi’einar; var þar margfaldur
stórmeistari og síðast lengi Iudex
Optimus Maximus, og var dómum
hans, leikreglum og úrskurðum ekki
áfrýjað. Hann var fágæt blanda af
lágværum, glampandi húmor og
djúpri, svipdökkri alvöru. Hann gat
bæði verið léttur og kátur og óglaður
og hugþungur, en kurteisi hans og
hófstilling tempraði hvað sem var.
Tryggð hans og hollusta við heimili
og skóla var hafin yfir vafa.
Jón Árni var alinn upp við sjó og
fiskvinnslu. Hann vai’ gætinn, fisk-
inn og gáður trilluformaður, og eru
þar hásetar hans á einu máli, að gott
væri skiprúmið hjá honum.
Ekki tókst okkur félögum hans að
efla hann til þvílíki’a mannvirðinga
sem við kusum. Kom þar til hógværð
hans og lítillæti, en „hverja réð hann
rún sem vildi“. Jón Ái’ni var frið-
gjarn maður og fegurðarskyggn, og
fer það að vonum, að við honum blasi
enn meiri fegurð og friður, þegar
skiptir um sviðið.
Vale, frater amatissime!
Gísli Jónsson.
í dag verður borinn til grafar Jón
Árni Jónsson menntaskólakennai’i.
Með honum er horfinn einn af þeim
kennurum, sem settu svip sinn á
Menntaskólann á Akureyri í rúma
þrjá áratugi.
Jón Ami var mikill tung-
umálamaður og skemmtilegur mál-
fræðingur. Hann kenndi bæði
dönsku og þýsku, en auk þess latínu.
Hún var á fyrri hluta kennsluferils
Jóns Árna mikilvæg undh’stöðugrein
í máladeild og réð oft miklu um
framgang nemenda. Er mér í minni
sú mikla virðing sem Jón Árni bar
fyrir latínunni og sú ánægja, sem
hann hafði af því að velta fyrir sér
málfræðilegum vandamálum þessa
merka tungumáls.
Jón Ái-ni var óvenjulegur kennari
og gat verið seintekmn. Nemendur
gátu í fyrstu auðveldlega fengið til-
finningu fyrir því að hann hefði tak-
markaðan áhuga á þeim. Það tók því
talsverðan tima að átta sig á Jóni
Árna, en á þeim tíma hafði hann'
áttað sig fullkomlega á nemandan-
um. Fáir kennai’ar fylgdust í raun
betur með nemendum sínum en Jón
Ámi. Og smám saman komst sam-
starfið á.
Frá upphafí þótti mér sem nem-
anda Jón Árni mikil ráðgáta. Hann
leit á málfræði, einkum latneska og
íslenska, sem undarlega blöndu af
leik og listrænum tilbrigðum. Ég
held að hann hafi átt mikinn þátt í því
hve mikinn áhuga ég fékk á tungu-
málum og hef haldið síðan. Þegar
hann smjattaði á latneskum málvís-
indaflækjum skynjaði nemandinn í
þessu forna tungumáli líf, kraft og
dulmögnun sem hann langaði til að
höndla.
Þessi ágæti kennari var mikill fag-
urkeri. Hann hafði ekki síst mikla
ánægju af tónlist, var afar næmur á
ljóðlist og tónlist, og góður píanóleik-
ari. Jón Árni hafði einnig mikið
skopskyn. Nemendur skynjuðu það
stundum sem háð og áttuðu sig ekki
á því fyrr en með tíð og tíma að
kímnigáfa Jóns Árna beindist ekki
síður að honum sjálfum. Neyðarleg-
ar athugasemdir hans voru því í raun
eins konar áminning um að við
skyldum ekki taka okkur sjálfa of al-
varlega.
Síðar, þegar ég starfaði við hlið
hans í menntaskólanum, þróaðist
með okkur vinátta sem ég mat mik-
ils. Jón Árni var í raun afar hlýr
maður og traustur vinur vina sinna.
Hann hafði ánægju af starfi sínu og
þótti afar vænt um skólann.
Ég hygg þó að það sé ekki ofsög-
um sagt að miðja heimsins hafi í aug-
um Jóns Árna verið á heimilinu.
Hann ljómaði af hlýju, stolti og ást
þegar hann talaði um Maríu og börn-
in, sagði mér gjarnan að hann skildi
ekkert í því hvernig hann hefði farið
að því að eignast svo glæsilega og
góða konu.
Jón sóttist ekki eftir vegtyllum.
Hann var ekki keppnismaður. Hann
hafði hins vegar ánægju af að grufla
í vandamálum og brjóta þau til
mergjar. Hann tefldi svo til aldrei,
en hafði langmesta fræðilega þekk-
ingu á skák af þeim sem ég kynntist
í menntaskólanum. Hann átti það til,
þótt afar sjaldgæft væri, að taka við
vonlausri stöðu, og leiða skákina til
vinnings. Slíkum málalokum fylgdi
jafnan afsökunarbeiðni af hálfu sig-
urvegarans og 'vangaveltur um að
hugsanlega hefði mátt finna önnur
leikslok. __
Jón Árni fylgdist grannt með
þjóðmálum og nálgaðist þau líkt og
skákina, sem athugull fræðimaður. I
gamni kallaði hann sig kristilegan
íhaldsmann. Sú lýsing var í raun
mjög nærri sanni.
Skýi’leika í hugsun og kímnigáfu
hélt Jón Árni til hinsta dags. Þegar
hann er nú horfinn á braut minnist
ég efth’minnilegs manns og góðs vin-
ar. Sendi ég eiginkonu hans, börnun-
um og aðstandendum öllum mínar
innilegustu samúðarkveðjur.
Tómas I. Olrich.
In memoriam
Jón Árni Jónsson menntaskóla-
kennari fékk hægt andlát á
Fjórðungssjúkrahúsinu á Akureyri
eftir stríð veikindi undanfarna mán-
uði. Jón Árni Jónsson vai’ borinn og
barnfæddur Akureyringur, sonur
hjónanna Lovísu Jónsdóttur af
Ströndum og Jóns Kristjánssonar,
útgerðai’manns á Akureyri. Jón Árni
innritaðist í fyrsta bekk Menntaskól-
ans á Akureyri haustið 1939, tók
gagnfræðapróf vorið 1942, settist í
menntadeild skólans um haustið og
lauk stúdentsprófi vorið 1945 með
hám einkunn, þvi að hann var
glöggskyggn hæfileikamaður og
mikill námsmaður. Um haustið hélt
hann til náms við háskólann í Lundi
og lauk þaðan fil. kand. prófi í latínu
vorið 1948. Veturinn 1948 til 1949
kenndi hann latínu við Menntaskól-
ann á Akureyri en hélt þá til Þýska-
lands og las þýsku, þýskar bók-
mennth’ og menningarsögu við
háskólann í Heidelberg og lauk það-
an prófi vorið 1951. Frá hausti 1951
til vors 1986 kenndi Jón Árni við
Menntaskólann á Akureyri, einkum
latínu og þýsku. Menntaskólinn á
Akureyri var því starfsvettvangur
hans alla ævi og á skólinn Jóni Árna
mikið að þakka.
Kennari „alheimth’ ei daglaun að
kvöldum" og sjaldan sér hann áþreif-
anlegan árangur af starfi sínu.
Umbunin er fólgin í starfmu sjálfu
enda er kennarastarfið köllun, eins og
þau störf sem mestu varða, og er það
bæði styrkur kennai’astai*fsins og
veikleiki. Styrkurinn felst í því að til
starfans veljast þeir sem hafa þá köll-
un að miðla af þekkingu sinni, fræða
og bæta og gera nemendum kleift að
skilja hismið frá kjarnanum. Veikleik-
inn felst í því að kennarinn heldur
áfram að kenna þótt daglaunin séu
lág og hefur enginn orðið auðugur af
því að kenna enda sagði vitur maður
að enginn yrði ríkur af því að vinna.
Alkunna er líka að mismunandi
manngerðir veljast til mismunandi
starfa og mismunandi störf draga til
sín mismunandi manngerðir.
Mikilsverðasti eiginleiki kennai-a
er að bera virðingu fyrh’ gi’ein sinni
og nemendiim sínum. Þá eiginleika
hafði Jón Árni Jónsson til að bera.
Það var einkum heimsmálið latína
sem hann bar virðingu fyrir og var
eftirlæti hans. Þúsund ára saga
Rómaveldis mótaði latínuna og af
þessum viskubrunni jós Jón Ai’ni
nemendum sínum. Það vai’ ekki
aðeins kaldhömruð málfræði lat-
neskrar tungu og rökvís uppbygging
hennar heldur hugsunin, sem að baki
tungumálinu og menningu þess býr,
sem átti að komast til skila. Það urðu
Jóni Ái-na hins vegar vonbrigði þeg-
ar latínan var felld niður sem skyld-
unámsgrein í menntaskólum lands-
ins og „lærðir" stúdentar hættu að
brautskrást frá lærðum skólum, eins
og hann orðaði það í gamni og al-
vöru, því að Jón Árni átti tvísæi sem
felst í sambandi alvöru og gaman-
semi. En við verðum öll að sætta
okkur við að „tímarnir breytast og
mennirnir með“ eða eins og Jón Árni
hefði orðað það: Tempora mutantur
et nos mutamur in illis.
En þótt Jón Árni Jónsson mennta-
skólakennari yrði aldrei rikur að
löndum og lausum aurum var hann
hamingjumaður. Það sem færði hon-
um mesta hamingju var eiginkona
hans, sæmdarkonan María Pálsdótt-
ir frá Akureyri, sem hann treysti á
og veitti honum styi’k í lífinu, og
börnin þefrra sex og öll barnabömin.
Rómverska skáldið Hóras klæddi
eina af hugsunum fomaldar um
sæmdina í orð og mælti: Integer
vitae scelerisque pums. Grímur,
óðalsbóndi og skáld á Bessastöðum,
sneri þessu orðum á íslensku af
andagift sinni og sagði:
Vammlausum hal ogvítalausum, fleina
vant er ei, boglist þarf hann ei að reyna,
banvænum þarf hann oddum eiturskeyta
aldrei að beita.
[Oder 1:22:1]
Þessi orð Hórasar finnst mér eiga
vel við vin minn og meistara Jón
Árna Jónsson. Hann var vamm- laus
og vítalaus og ógnarvald var honum
bæði óþai’ft og fjarlægt og hann
þurfti aldrei að beita ban- vænum
eiturskeytum illyrða og ills umtals.
Það sem einkenndi Jón Áma var
hógværð, heiðarleiki, trámennska og
mannvirðing auk kímnigáfu sem er
flestuum gáfum betri. En þefr sem
búa yfir hógværð og trámennsku
sækjast ekki eftir vegtyllum og völd-
um - og það gerði Jón Árni ekki.
Fyrir rúmum aldarfjórðungi hefði
hann getað orðið skólameistari
Menntaskólans á Akureyid sem þá
stóð á tímamótum. En Jón Ámi kaus
að vinna áfram störf sín í hljóði og
lét öðrum eftfr vegtyllur og völd.
Þegar ég kom skólameistari að
Menntaskólanum á Akureyri árið
1972 varð hann konrektor minn. Það
var ómetanlegur styrkur að eiga vísa
velvild hans, hógværð og trú-
mennsku. Hann var hollur í hugum,
eins og sagt er um trausta menn.
Með þessum fáu orðum vil ég þakka
Jóni Árna fyrir allt það sem hann
var Menntaskólanum á Akureyi’i -
og mér - um leið og við Margrét vott-
um Maríu Pálsdóttur og fjölskyldu
hennar samúð.
Tryggvi Gíslason.
Ljúflingur er horfinn. Vinur minn
Jón Árni Jónsson menntaskólakenn-
ari er látinn. Við þessi tímamót
hvarflar hugui’ minn langt aftur í tí-
mann.
Árið 1952 réð maðurinn minn sig
sem kennai-a við Menntaskólann á
Akureyri. Ef ég á að vera alveg
hreinskilin kveið ég þessum búferla-
flutningum nokkuð. Við höfðum um
langt árabil verið búsett í Reykjavík
og mér fannst ég vera farin að festa
þai’ rætur. Á Akureyri þekkti ég fáa
og hafði helst heyrt það um Akur-
eyringa að þeir væru þurrir á mann-
inn og seinteknir. Ég hafði heldur
ekki gengið í Menntaskólann. Ég
minntist þess samt að ég hafði séð
hvernig margh’ kunningjar okkar
fengu stjörnur í augun þegar minnst
var á menntaskólaárin og sagðar
sögur þaðan.
Og við fluttum norður og sannast
sagna fór ég furðu fljótt að kunna líf-
inu vel. Þegar ég hugsa til baka núna
held ég að það hafi ég átt að þakka
því hvað við kynntumst fljótt
skemmtilegu og góðu fólki. Á þess-
um árum voru starfandi við mennta-
skólann margir vel menntaðfr og
skemmtilegir kennarar á góðum
aldri. Flestir höfðu þeir verið nem-
endur skólans, e.t.v. hefur þeim
fundist að þefr væru komnir heim og
andi glaðværra skólaára svifið þai’
yfir vötnunum.
Einn þessara manna var Jón Ami
Jónsson. Ég held að ég halli ekki á
neinn þótt ég segi að hann var mest-
ur ljúflingur þeirra allra.
Mér er ljóst að margir minnast
málamannsins Jóns Árna. Það hlýtur
að hafa verið gott að hafa mann til að
hlaupa í skarðið ef einhvers staðar
vantaði mann til að kenna eitthvert
mál annað en blessaða latínuna. En
Jón Árni var ekki bara mikill náms-
maður og kennari. Mig langar að
minnast mannsins. Honum vai’
margt fleira til lista lagt. Hann var
mikill og góður músíkant; oft vai-
glatt á hjalla þegai- hann settist við
píanóið og spilaði jöfnum höndum
djass og blús sem almenn sönglög.
Ánnað var sérstakt í fari hans, það
var hinn hárfini húmor, ekki gassa-
legur og hávær, heldur fínn húmor
sem meiddi engan. Með okkur hjón-
um og Jóni Árna og Maju tókst fljótt
vinátta sem ekki heffr borið skugga
á síðan þótt ég hafi um langt skeið
róið ein á báti. Fyrir það er ég
þakklát.
Ég hygg að tvennt hafi verið Jóni
Árna kærast í lífinu, starfsvettvang-
urinn við Menntaskólann á Akureyri,
en fyrsta sætið held ég þó að fjöl-
skyldan hafi átt. Hann var mikill
fjölskyldumaður. Það var hans mikla
hamingja að ganga lífsleiðina með .
góðri glæsikonu og eignast meðv
henni sex mannvænleg börn.
Ég leit inn til hans fyrir mjög
skömmu þar sem hann lá helsjúkur á
sjúkrahúsi. Það mátti raunar segja
að þá væri hann þar í faðmi fjöl-
skyldunnar. Þai’ var næstyngsta
barnabarnið, fáiTa vikna gamalt.
Augun ljómuðu og hann brosti
hróðugur þegar hann var að sýna
mér hversu myndariegur snáðinn
væri. Húmorinn var ekki heldur
hoi-finn og hann gerði að gamni sínu.
Samt held ég að hann hafi verið til-
búinn að fara.
Ég votta minningu hans virðingu
og þökk og sendi alfri fjölskyldunni
hlýjar vinar- og samúðarkveðjur.
Hólmfríður Jónsdóttir.
Vinur minn, Jón Ámi Jónsson, er
fallinn frá. Hann var kennari minn í
Menntaskólanum á Akureyri, síðar
vorum við samkennarar í skólanum
okkar. Það var reyndar hann sem
benti mér á að ég ætti að verða
kennari, og endanlega var það
ákveðið þegar ég, villuráfandi
háskólastúdent, rakst á hann á götu í
Reykjavík og hann spurði, eins og
ekkert væri eðlilegra: „Og hvenær
ætlarðu svo að koma norðui’ til okkar *
og kenna hjá okkur?“ Þegar sú
stund rann upp var það eins og að
koma heim. Það var gott að vinna
með Jóni Áma og ljúft að leita í sjóð
reynslu hans.
Jón Árni var óvenjumikill
málamaður, kunni ekki einasta
fjölmörg tungumál og miðlaði af
þeim, .heldur sökkti sér á kaf í þau.
Hann var fagurkeri og fallega mót-
uð setning á latínu, þýsku eða ís-
lensku lék honum á tungu sem sæt-
indamoli. Hann var góður starfs-
maður, sóttist ekki eftir vegtyllum
en vék sér ekki undan því
óhjákvæmilega. Jón Árni tranaði
sér ekki fram. Hann unni skólanum
okkar og fórnaði á stall hans fróð-
leik sínum og orku. Enn meira unni
hann heimili sínu og fjölskyldu. Það
var alltaf sérstakt blik í augum hans
og blíður tónn í rödd þegar Maríu
og börnin bar á góma. Ogleymanleg
eru atvik eins og þegar hann ók í
hlað á Staðarskála á blöðruskódan-
um, opnaði dyrnar brosandi út að
eyrum og út streymdi næstum
endalaus röð af börnum, eða þegar
Jón Árni skilaði stílum og baðst af-
sökunar á því hversu útkrotaðir
þeir væru. „Hann sonur minn var
nefnilega að teikna.“ -
Sannur listunnandi var Jón Árni,
ekki síst vai’ tónlistin honum í blóð
borin og hann kom reyndar oft á
óvart með ágætum hljóðfæraleik.
Seint líða úr minni nemenda og sam-
starfsmanna stundirnar þegai’ hann
settist við píanóið, heillaðist og
heOlaði aðra í undurljúfum djassi.
En eins og aðrir listamenn var hann
tilfinningamaður og tók nærri sér
andstreymi ef honum þótti sverfa að
skólanum eða sjálfum sér. Stöku
sinnum hrutu af vörum hans hvassar
athugasemdir sem brenndust inn í
minni þeirra sem á hlýddu, en
jafnefth-minnileg eru atvikin þegar
hann dáðist að fegurð orðs eða
hljómfalls í setningu og reyndi að fá^
nemendur til að finna hvað þetta
væri fallegt.
Jón Ái-ni starfaði nokkuð með
nemendum í félagslífi, var meðal
annars verndari Leikfélags MA og
fór með því margar ógleymanlegar
leikferðir til Siglufjarðar. í félagslífi
kennara átti hann fleiri vopn á hendi
en að leika á píanóið, hann var til
dæmis óumdeilanlegur háyfir-
dómari, Iudex Optimus Maximus,
þegai- kennai-ar spiluðu Ólsen-Ólsen
í frímínútum og auk þess fádæma
snjall ræðumaður á fyrstu árum
Litlu Olympíuleikanna, íþrótta-*
keppni kennara og nemenda. Þannig
mætti lengi telja.
Jón Ámi Jónsson, vinur minn, er
fallinn frá. Skarð hans verður ekki
fyllt. Mestui’ er missir Maiíu, barn-
anna og bamabarnanna. Veitist
þeim huggun að gengnum góðum
dreng.
Sverrir Páll. J/