Morgunblaðið - 15.01.1999, Blaðsíða 38

MORGUNBLAÐIÐ
38 FÖSTUDAGUR 15. JANÚAR 1999
>
Menningin
til bjargar
Forðum héldu smáir menn
og rislitlir því fram að menn-
ingin fengi best þrifist
vœri hún látin í friði.
LENGI hafa menn leit-
að skýringa á jxsirri
staðreynd að Islend-
ingar vilja allir búa á
sama stað á landinu. Straumur
alþýðu manna til suðurs er
skaðleg þróun, um það eru ekki
aðeins flestir heldur allir sam-
mála, en ekki hefur tekist fylli-
lega að gi’eina orsakir þessa. Nú
hafa herrar þeir (og frú) sem
öllu ráða í lýðveldinu fundið
svarið. Landsbyggðarmenn yfír-
gefa heimahagana í stríðum
straumum sökum þess að þeir
fá ekki nægilega oft tækifæri til
að njóta snilli
VIÐHORF hæfileikafólks
—----- úr Reykjavík
Eftir Asgeir og gildir það
Sverrísson jafnt um lista-
menn sem æpa
af leikpalli og flokka manna er
strjúka strengi og berja bumb-
ur. Þess vegna hefur ríkis-
stjómin ákveðið að svonefnd
„menningarhús" skuli rísa á
Akureyri, ísafirði, Egilsstöðum,
Sauðárkróki og í Vestmannaeyj-
um.
Það er mikið fagnaðarefni að
þokubökkum misskilnings og
sjálfsblekkinga skuli nú hafa
verið blásið á haf út. Þótt kostn-
aður liggi ekki íyrir verður að
vænta þess að víðtæk pólitísk
samstaða skapist um þetta
mikla framfaraspor enda er það
viðurkennt skilgreiningaratriði í
íslenskri þjóðmálaumræðu að
þeir sem opinbera efasemdir
um ágæti ríkismenningar eru í
senn odo, þjóðníðingar og hat-
ursmenn hinna fögru lista.
Hins vegar kennir rejmslan
að fjendur menningarinnar
muni leggjast gegn áformum
þessum. Menningarlausir lúðar
munu vafalítið halda því fram að
fjármagni þessu væri betur var-
ið til samgöngubóta á lands-
byggðinni. Hinir ósvífnustu
koma ábyggilega til með að
staðhæfa að bæta beri aðstöðu
menntastofnana á landsbyggð-
inni í stað þess að byggja menn-
ingarhúsin. Þau fráleitu rök
verða þá borin fram að bætt
skilyrði til menntunar í dreifbýl-
inu geti orðið til þess að fleira
ungt fólk kjósi að halda kyi-ru
fyrir í sinni sveit.
Þetta frumkvæði ríkisstjórn-
arinnar hefur einnig orðið til
þess að draga athyglina að djúp-
stæðum misskilningi sem ein-
kennt hefur menningarumræð-
una á Islandi alltof lengi. Þannig
hefur því löngum verið haldið
fram að Akureyri sé „menning-
arbær“. Nú liggur fyrir að
menningarskorturinn og að-
stöðuleysið er jafn hróplegt þar
og í öðrum þeim plássum sem
ekki hafa fengið notið þessara
dásemda. Til marks um hversu
skelfileg aðstaðan er má rifja
upp að þekktasti söngvari Is-
lendinga, sem opnað hefur
munninn í öllum helstu óperu-
húsum heims, hélt tónleika á
Akureyri á nýliðnu ári. Menn-
ingarleysið er raunar svo algjört
að haft var á orði að tónleikar
þessir hefðu heppnast mjög vel!
í dreifbýlinu hafa lengi
starfað áhugamannaleikfélög
enda hefur sú hlægilega speki
verið viðtekin að menninguna á
Islandi sé að finna í sveitum
landsins. Þetta fólk hefur sam-
einast um ákveðin verkefni og
jafnvel lagst svo lágt að færa
þau upp í félagsheimilum á
landsbyggðinni. Aðstöðuleysið
sem og hin almenna þátttaka
er vitanlega hróplegt dæmi um
hversu algjör menningarskort-
urinn er. Tónlistarmenn hafa
meira að segja verið starfandi á
þessum stöðum og jafnvel
skemmt sveitungum sínum í
sömu félagsheimilum og hýst
hafa leikritin!
Vitanlega á þetta fólk að vera
þiggjendur, neytendur rétt eins
og þeir sem búa í menningar-
borginni Reykjavík. Heims-
menningin hefur enda átt svo
greiðan aðgang að höfuðstaðn-
um að til ólíkinda má telja.
Þannig fara menn ekki í mið-
borgina á kvöldin eða um helg-
ar óvopnaðir rétt eins og hinum
helstu menningarborgum jarð-
arkringlunnar.
Stuðningsmenn þessa rétt-
nefnda átaks hljóta þó að leyfa
sér að benda yfirvöldum á ör-
litla viðbót við áætlunina um
menningarhúsin til að tryggja
enn frekar að þjóðflutningun-
um til suðurs linni nú loks. Líkt
og alkunna er lifa Reykvíking-
ar á því að selja hverjir öðrum
pizzur á milli þess sem þeir
skiptast á upplýsingum í gegn-
um farsíma um hvernig veðrið
er þar sem þeir eru staddir
hverju sinni. Má ljóst vera að
þetta birtingarform heims-
menningarinnar á einnig fullt
erindi við íbúa í hinum dreifð-
ari byggðum landsins. Því er
hvatt til þess að pizzu-staður
verði innréttaður í kjallara sér-
hvers menningarhúss. Lagt er
til að þessir veitingastaðir verði
einnig reknir fyrir skattfé
landsmanna og að komið verði
á fót svonefndu „Þjónustuveri
menningarhúsa" til að stýra
þeirra starfsemi. Binda mætti í
reglugerð að forstöðumaður
þjónustuversins skuli jafnan
vera nýbúi.
Forðum héldu smáir menn
og rislitlir því fram að menn-
ingin fengi best þrifíst væri
hún látin í friði. Voru þar enda
á ferðinni lítt sigldir sveita-
menn sem fengu ekki skilið að
það er skylda ríkisvaldsins að
reka menningarstarfsemi í öll-
um myndum þessa undursam-
lega hugtaks fyrir framlög
skattborgaranna. Löngu er
fullsannað að menningar- og
listastarfsemi bætir lífskjörin
og þjóðlífið með sama hætti og
allt það athæfí manna er nýtur
opinberra styrkja. Því er bæði
sjálfsagt og eðlilegt að íbúar í
dreifbýlinu fái notið reyksins
sem leggur af ríkisreknum
menningarblysum landsins
við bestu mögulegu aðstæð-
ur.
Menningin verður ekki fram-
ar flúin á Islandi.
UMRÆÐAN
Einvígið
á akbrautinni
SÍÐASTA ár var
mikið óhappaár í um-
ferðinni á Islandi. Það
er mjög óheppilegt í
miðri umferðaröryggis-
áætlun dómsmálaráð-
herra og leiðir hugann
að aðferðum og leiðum
sem ætlað var að fara
að settu marki. Að
sjálfsögðu er ekki hægt
að leggja ábyrgð af
slíkri óhapparöð á
herðar eins manns,
þama ráða einnig til-
viljanir sem ganga í
berhögg við góðan mál-
stað og háleit markmið
í þessum efnum. - En
27 banaslys eru verulegt umhugs-
unarefni og þau eru sorgleg niður-
staða fyrir okkur öll, sem viljum
hindra slíkan óhappafarveg.
Beltin bjarga
Mikla athygli vekur að 14 manns
af þeim 27 sem létust í umferðar-
slysunum voru ekki með bílbelti.
Það má fullyrða að allstór hluti
þessa hóps væri nú á lífi ef beltin
hefðu verið notuð. - Óli H. Þórðar-
son, Sigurður Helgason og þeirra
fólk hjá Umferðarráði hefur unnið
ötullega að kynningu á mikilvægi
bílbelta í fjölmiðlum og enn skal
héi ítrekað að erfitt er að reikna út
hve mörgum mannshfum Óli H.
Þórðarson hefur bjargað með bar-
áttu sinni fyrir lögleiðingu bílbelta
á Islandi og virkri notkun þeirra.
Bílbeltabaráttan skilar sér samt
ekki nægilega til fólksins. Það má
varpa því fram hér, hvort viðvörun-
arbúnaður tengdur beltum sé ekki
nægilega virkur í bifreiðum hér-
lendis, hvort þurfi að setja um
hann sérstakar reglur og herða eft-
irlit með að þær reglur verði virtar
af almenningi.
Hver er ástæðan?
Að sjálfsögðu hlýtur fólk að velta
fyrir sér hvað hafi gengið úr skorð-
um þannig að uppskeran verði svo
mörg banaslys á landinu síðasta ár.
I Morgunblaðsgrein 2. ágúst 1997
reifaði ég þessi mál-
efni og benti á að í
verulegt óefni væri
komið á þjóðvegum
landsins vegna lög-
gæsluleysis. Vegalög-
reglan var lögð af, trú-
lega til að spara pen-
inga og uppskeran
varð ótrúlega gáleysis-
leg og hættuleg um-
ferð úti á þjóðvegum
þessarar miklu bif-
reiðaþjóðar. I þessari
grein skoraði ég á ný-
skipaðan ríkislög-
reglustjóra að endur-
vekja vegalögregluna,
þáð mun sem betur fer
Umferðin
Mikla athygli vekur,
segir Gylfí Guðjónsson,
að 14 manns af þeim
27, sem létust í umferð-
arslysum, voru ekki
með bílbelti.
vera í skoðun og enn vil ég herða á
mikilvægi virkrar löggæslu á þjóð-
vegunum. A þeim tíma sem vega-
lögreglan var og hét, lögðu lög-
reglumennirnir fram gífurlegt
starf um allt land, þeir voru ör-
þreyttir oft eftir ferðalög sín, en
þeir mega vita að starfi þeirra
fylgdi árangur. Árangurinn var
fólginn í því, að ökumenn hugsuðu
til þeirra bak næstu blindhæðar
eða í næsta dal og þar með hringdi
viðvörunarbjallan í ökumannsheil-
anum. Virk og viðurkennd lög-
gæsla er virkasta vopnið gegn
banaslysum og öllum umferðar-
slysum, sem síðan skilar sér til
baka í milljörðum króna með minni
umsvifum í heilsugæslu og einnig
minni óhamingju fólks.
Röng lögreglupólitík
Það virðist augljóst að áhersla
og áhrif lögreglunnar á umferðará-
standið í landinu hafa verið van-
metin að undanförnu. - Jafnvel
þegar stórmál eins og uppbygging
á svonefndu punktakerfi stóð yfir,
var nánast gengið framhjá þekk-
ingu lögreglunnar í Reykjavík á
þessum málefnum, en þar er
reynslan mest hvað varðar umferð-
armálin gegnum tíðina. - Hins veg-
ar virðist hafa verið lögð áhersla á
einhverja sérstaka skoðun á starfi
Böðvars Bragasonar, lögreglu-
stjóra, sem að margra mati og þá
ekki síður starfsmanna lögreglunn-
ar, er vandaður og varfærinn lög-
reglustjóri. Það er eðlilegra að lög-
reglustjórinn og hans fólk sé fengið
til samstarfs í erfiðri baráttu við
umferðarslys, frekar en að blása í
einhverja herlúðra og síðan er lög-
reglan tekin fyrir af dómstólum
hvað eftir annað vegna frumhlaupa
meðan lögreglustjórinn var ekki
við störf. - Þessi vinnubrögð tefja
og trufla baráttuna gegn umferðar-
slysum.
Sérstaða íslands
ísland er eyja og umferðin þar
er ekki með sömu formerkjum og
umferð í mörgum Evrópuríkjum,
þar sem gífurleg umferð rennur
gegnum ríkin frá öðrum þjóðum,
en hér líðst okkur að gefa ekki
stefnuljós, sinna ekki einföldum
reglum sem eru þó mikils virði og
við erum með fjölda ökumanna á
öllum aldri sem aka eftir eigin geð-
þótta en ekki settum reglum. Unga
fólkið sem kemur inn í umferðina
úr höndum ökukennara og próf-
dómara fer fljótt í flokk með sam-
ferðamönnum sínum, hversu vel
sem það er upplýst. Það þarf að
taka á þessu vandamáli með miklu
átaki, þar sem fræðsla fyrir al-
menning og aðgerðir lögreglu fara
saman. Að lokum leyfi ég mér að
senda því fólki -sem á um sárt að
binda vegna umferðarslysa að und-
anförnu samúðarkveðjur.
Höfundur er ökukennari og fornmð-
ur skipulags- og umferdarnefndar
Mosfellsbæjar.
Gylfi
Guðjónsson
Um menningarhús
ríkisstj órnarinnar
HUGMYND ríkis-
stjómaiinnar um að
leggja fé í uppbyggingu
menningarhúsa á lands-
byggðinni er ágæt og á
fullan rétt á sér og er
andsvar við dýrri tónlist-
arhöll sem einnig á að
byggja í Reykjavík. Þau
verða byggð í samstarfi
við sveitarfélög og jafn-
vel einkaaðila. Slík áætl-
un er líkleg til að styrkja
búsetu og efla byggð á
þeim svæðum þar sem
þessi menningarhús
verða staðsett.
Nú hafa fimm staðir
verið nefndir sem þeir
útvöldu, að vísu með „til
dæmis“ sem fyrirvara, þannig að
staðsetning er enn ekki föst í hendi.
Nú ber svo við að þrjú svæði sem
sannarlega eru vaxtarsvæði og keppa
í dag við höfuðborgarsvæðið um
mannafla eru ekki nefnd sem vænleg-
ir staðir, og ráðherrar segja að þessir
staðir liggi það nærri höfuðborginni
að þeir séu ekki á blaði. Þessir staðir
eru: Suðurlandsundirlendið, Vestur-
land og Suðurnes. Ég fellst á sjónar-
miðið um þá staði sem á blaðinu eru,
þeir eiga það sameiginlegt að vera
miklir þjónustustaðir og höfuðborgii-
sinna héraða, með öfl-
ugt bakland. Þetta á við
um Egilsstaði, Akur-
eyri, Sauðárkrók og ísa-
fjörð. Öðru máli gegnir
með Vestmannaeyjar,
en þær búa við mikla
sérstöðu og era fjöl-
mennt bæjarfélag. Ég
hef verið talsmaður
þess að styrkja þurfi
sérstaklega búsetu í
þeim fáu eyjum sem
enn era byggðar, því
fagna ég menningarhúsi
þar. Því miður hefur
fólksflótti frá Vest-
mannaeyjum verið alltof
mikill á síðustu áram.
Menningarhús er
ekki bara sett upp til að menn séu
þar gestir, heldur ekki síður þátttak-
endur i starfi og listsköpun. Með
þessari ákvörðun er ríkisstjórnin að
setja gróandi mannlíf á annað far-
rými á stöðum sem ættu ekkert síð-
ur að fá opinbert fé í menningarhús.
Höfuðborgin fær sína tónlistarhöll
og er þar rætt um fjóra milljarða yn
hvers eiga staðir eins og Selfoss-Ar-
borg, eitt af stærstu sveitarfélögum,
að gjalda með öflugt bakland eða
Reykjanesbær, Akranes og Borgar-
nes? Ég tel að þessa ákvörðun ríkis-
Byggðastefna
Fólk velur sér búsetu í
dag eftir því, segir
Guðni Ágústsson, hvort
það sé staðsett í nánd
við ákveðna þjónustu.
stjórnai-innar verði að endurskoða
með það að leiðarljósi að jafnræði
verði haft að leiðarljósi milli þessara
staða og hinna sem nefndir eru.
Fólk velur sér búsetu í dag eftir
því hvort það sé staðsett í nánd við
ákveðna þjónustu. Þar er spurt eftir
öryggi í heilbrigðisþjónustu, aðgangi
að skólum, aðstæðum til að stunda
íþróttir og menningarstarf, ekki
bara sem neytandi heldur þátttak-
andi. Unga fólkið í dag vill ekki vera
á öðru farrými með börn sín og velur
búsetu eftir þjónustu og aðgangi að
lífsgæðum.
Þess vegna verður ríkisstjórnin að
endurskoða þessa áætlun sína og
setja ekki öflug byggðasvæði hjá í
svo mikilvægri áætlun sem uppbygg-
ing menningarhúsa er.
Höfundur er alþingismaður.
, Guðni
Ágústsson