Morgunblaðið - 14.04.1999, Qupperneq 24

24 MIÐVIKUDAGUR 14. APRÍL 1999
MORGUNBLAÐIÐ
ÁRÁS NATO Á JÚGÓSLAVÍU
Atlantshafsbandalag-
ið mun ekki líða „end-
urvakningu fasisma“
Lundúnum, Belgrad, Brussel, Kukes. Reuters, The Daily Telegraph.
HERNAÐURINN
ATLANTSHAFSBANDALAGIÐ
(NATO) hefur þrefaldað hemaðar-
mátt sinn í stríðinu við Júgóslaviu,
að því er fram kom í máli talsmanna
bandalagsins í Brussel í gær. Full-
yrt hefur verið að þrefalt fleiri orr-
ustuvélar bandalagsins taki þátt í
aðgerðunum nú, en í síðustu viku. A
sama tíma og hermálasérfræðingar
gagnrýna NATO fyrir úrræðaleysi,
lýstu bresk stjómvöld því yfir í gær
að aukið yrði við mannafla breska
hersins á Balkanskaga. Af 12.000
manna liðsafla NATO í Makedóníu
er þriðjungur breskur. Þá hafa
NATO borist nýjar upplýsingar um
óhæfuverk Serba í héraðinu þar
sem sagt er frá fjöldanauðgunum og
grimmilegum morðum á óbreyttum
borgurum.
„Stigmögnun árásanna er enn
eitt skrefið í viðleitni okkar til að
ráðast gegn Serbum á vígvöllum
Kosovo,“ sagði Robin Cook, utan-
ríkisráðherra Bretlands, á blaða-
mannafundi í Lundúnum í gær.
Sagði hann staðfestu NATO sýna
fram á að þeim mun harðari sem
árásir bandalagsins yrðu, því veik-
ari yrðu varnir Slobodans Milos-
evicss, Júgóslavíuforseta. Einn lið-
ur árásanna væri að ráðast gegn
olíubirgðum Serba og koma þannig
í veg fyrir aðgerðir hersveita
þeirra. Þá sagði Cook að samstaða
NATO-ríkja væri mjög sterk og að
fundur utanríkisráðherra banda-
lagsins á mánudag hefði sýnt svo
ekki verði um villst að bandalagið
væri staðráðið I að halda aðgerðun-
um áfram. „NATO var stofnað eftir
andlát fasismans í Evrópu [...].
Bandalagið mun ekki líða að öld-
inni Ijúki á endurvakningu fasisma
og þjóðernishreinsana," sagði
Cook. Sagði hann ennfremur að ef
fyrir Milosevic hafi vakið að hægt
væri að kljúfa samstöðu NATO-
ríkja hefði hann haft rangt fyrir
sér. „Hann hlýtur að vera mjög
vonsvikinn í dag.“
Fullyrt að Serbar nauðgi konum
með skipulögðum hætti
Serbneskar sjónvarpsstöðvar
sögðu í gær af árásum á fjölmörg
skotmörk um gervalla Serbíu. Þar
á meðal voru olíuhreinsistöðvar í
Novi Sad og Pancevo, olíbirgða-
stöðvar í Sambor, norðan við
Belgrad, verksmiðja í borginni
Cacak og tvær brýr við Krusevac.
Sir Charles Guthrie, hershöfðingi
og yfinnaður sameinaðs herafla
breska hersins, sagði í gær að loft-
árásirnar væru farnar að segja til
sín meðal júgóslavneskra her-
manna. „Árásir okkar eru orðnar
mjög sýnilegar og hafa gríðarlega
eyðileggingu í för með sér. Her-
sveitir hafa því einangrast mjög.“
Þeir Cook og Guthrie sögðu að
fyrirskipanir til flugmanna orrustu-
véla NATO hefðu ekki breyst þrátt
fyrir að flugskeytaárás á farþega-
lest á mánudag hefði orðið a.m.k. tíu
manns að bana. Cook sagði að flug-
mönnum væri skipað að hætta við
árás ef almennir borgarar væru
taldir í hættu, Jafnvel þótt hætta
yrði við aðgerðina".
Robin Cook sagði að bandalaginu
hefðu borist upplýsingar um að í
Djakovica í Kosovo-héraði væru til
staðar herbúðir þar sem kvenfólki
af albönskum ættum væri nauðgað
með skipulögðum hætti. Sagði hann
upplýsingarnar koma frá albönsk-
um konum sem hefðu verið hneppt-
ar í tímabundna ánauð í búðunum
en síðan náð að flýja yfir landamær-
in til Albaníu. Hafa fréttimar vakið
mikla reiði á Vesturlöndum og
þykja til marks um að hemaðará-
ætlanir Serba séu lítt frábragðnar
voðaverkum Bosníu-Serba í byrjun
áratugarins.
Reuters

\I/ fl

Flugskevtum skotið að farþegalest
FLUGMAÐUR orrustuþotu NATO
skaut tveimur flugskeytuni að
farþegalest í suðurhluta Jú-
góslavíu á mánudag með þeim af-
leiðingum að tíu manns fórust og
16 slösuðust alvarlega í árásinni
sem eyðileggja átti brú þá sem
lestin var að fara yfir. Wesley Cl-
ark, æðsti yfirmaður herdeilda
NATO, harmaði atvikið og sagði
að óhugnanleg mistök hefðu átt
sér stað. „Skyndilega birtist lest-
in,“ sagði Clark er hann lýsti at-
vikinu í smáatriðum á blaða-
mannafundi í Brussel í gær. Þar
fullyrti hann að lestin hefði verið
utan sjónsviðs flugmannsins sem
sá hana ekki birtast fyrr en fyrra
flugskeytinu hafði verið skotið.
Þá hefði verið um seinan að
stöðva árásina. Flugskeytinu
hafði verið mörkuð ákveðin
stefna og ekki var unnt að eyða
því eftir að því var skotið. Clark
sagði að flugmaðurinn hefði áttað
sig á hvers kyns var og miðaði því
öðru flugskeyti í því skyni að
eyða skotmarkinu. Sneri flugmað-
urinn vélinni og hugðist beina
flugskeytinu að hinum enda brú-
arinnar. Þegar þangað var komið
sá hann skotmarkið ekki greini-
lega fyrir reyk og áttaði sig ekki
á, fyrr en um seinan, að lestin
hafði færst af sporinu. Seinna
flugskeytinu var skotið og lenti
það á hinum enda lestarinnar.
Ekki hefur verið greint frá því
hverrar þjóðar flugmaðurinn er.
Serbneskir Ijölmiðlar greindu
frá því að lestin hefði verið ger-
eyðilögð. Lýstu björgunarmenn
því þegar þeir drógu illa brunnin
lík níu farþega úr lestinni. Tíunda
líkið fannst í ánni. Minni myndin
er tekin úr myndavél áfastri flug-
skeytinu, sekúndubroti áður en
það lendir á lestinni.
Svartfellingar milli
steins og sleggju
Svartfjallaland síðasta hálmstrá Slobodan Milosevics
Lundúnir. The Daily Telegraph
LOFTÁRÁSIR Atlantshafsbanda-
lagsins (NATO) gegn Júgóslavíu
hafa sett Milo Djukanovic, forseta
Svartfjallalands, og stjórn hans í
mikinn vanda. Djukanovic hefur
ásakað Slobodan Milosevic Jú-
góslavíuforseta um að fylgja óá-
byrgri og handahófskenndri stefnu í
málefnum Kosovo-héraðs og kallað
þar með yfir sig árásimar. En á
sama tíma hafa árásir NATO einnig
beinst að hernaðarlega mikilvægum
skotmörkum innan Svartfjallalands,
annars tveggja sambandsríkja Jú-
góslaviu. Djukanovic hefur mælt
gegn loftárásum NATO og sagt að
þær séu ekki rétta leiðin til lausnar
þráteflinu um Kosovo. Ljóst er að
stöðugleiki Svartfjallalands er ekki í
hættu vegna tilfallandi loftárása
NATO á skotmörk júgóslavneska
hersins. Aðalhættan stafar af her-
sveitum júgóslavneska sambandsrík-
isins, júgóslavneska hemum, sem
hefur aðsetur í landinu.
í viðtali við breska dagblaðið
Díiily Telegraph á sunnudag varaði
Djukanovic Júgóslavíuforseta við því
að reyna að steypa stjórn Svart-
fjallalands af stóli og sagði að slíkt
myndi ýta landinu út í borgarastyrj-
öld. Sagði hann að Milosevic reyni að
beita öllum sínum kænskubrögðum
við að fá júgóslavneska herinn til að
ræna völdum í landinu. Valdarán
yrði ekki án blóðsúthellinga.
Stjóm Djukanovics getur kallað til
um 10.000 manna lögreglulið til
varnar 24.000 hermönnum undir
stjórn Milorads Obradovics, hers-
höfðingja, sem fylgir harðlínustefnu
Slobodans Milosevics að málum. Er
Djukanovic var spurður um hvort
lögreglumennirnir gætu haldið uppi
vörnum gegn hersveitum
Obradovics, sagðist hann telja að al-
mennir borgarar yi’ðu virkir í vam-
arbaráttunni. „Ef til þess kæmi yrðu
átökin mun umfangsmeiri en ein-
göngu milli vopnaðra sveita," sagði
Djukanovic. „Slíkt myndi þýða átök
milli borgara Svartfjallalands, eins
gegn öðrum, með öllum þeim ástríð-
um og tilfinningahita sem einkennir
fólk á þessu landsvæði.“
Svartfellingar horfa í vestur
Tilraunir Slobodans Milosevics til
að steypa stjórn Svartfjallalands af
stóli eru ekki nýjar af nálinni. Far-
sæl samskipti landsins við vestræn
ríki hafa verið forsetanum þyrnir í
auga um nokkuma missera skeið og
fyrir um fimm mánuðum rak Milos-
evic Perisic hershöfðingja sem hafði
verið andsnúinn valdaránshugmynd-
um stjórnvalda í Belgrad. Aðdrag-
andi stirðra sambandsríkjanna ná
nokkur ár aftur en allt síðan Jú-
góslavía sáluga leystist upp í upphafi
áratugarins hafa stjórnvöld í
Podgorica reynt að treysta bönd sín í
vestur líkt og Slóvenar hafa gert
með góðum árangri. Fyrir um ári
tók ríkisstjórn Svartfjallalands þá
ákvörðun að neita að viðurkenna
stöðu júgóslavneskra stjórnvalda
sem æðra stjórnstigs sem Slobodan
Milosevic var vændur um að hafa
þvingað í gegn, þvert á stjórnarskrá
landsins.
Síðan átökin um Kosovo hófust
hefur sundrung milli ríkjanna orðið
augljós. Stjórn Svai’tfjallalands
studdi fyrir sitt leyti friðartillögur
ríkjanna sex í Tengslahópnum og
sagðist fagna friðargæslusveitum
NATO sem tryggja áttu samkomu-
lagið. Sambandsstjórn Júgóslavíu,
undir styrkri hendi Slobodans Milos-
evics, forseta sambandsríkisins,
hafnaði tillögunum og hóf þjóðernis-
hreinsanirnar í Kosovo skömmu síð-
ar. Þá hefur það farið fyrir brjóstið á
Milosevic að stjórn Svartfjallalands
hefur neitað að lýsa yfir hemaðará-
standi í landinu og hafnað ritskoðun-
arstefnu serbneskra stjórnvalda.
Vestrænir fréttamenn hafa fengið að
starfa óhindrað í landinu, utan þeirra
tilfella þegar hei-menn Júgóslavíu-
hers hafa tekið þá höndum, þvert á
stefnu stjómarinnar í Podgorica.
Hefur stjórn Djukanovics litið svo á
að frjáls fréttaflutningur styðji við
málstað stjórnarinnar gegn harð-
línustefnu Milosevics.
Mikilvægi Svartfjalialands fyrir
stjórnina í Belgrad
Mikilvægi Svartfjallalands fyrir
stjóm Milosevics er talið vera tví-
þætt. Annars vegar eru það hernað-
arlegar ástæður sem skýrast af því
að serbneskt land liggur hvergi að
sjó. Svartfjallaland nær að ströndum
Adríahafs og hýsir heimahöfn
júgóslavneska flotans. Ennfremur er
aðgangur Serba að hafi talinn vera
mikilvægur liður í fjármögnun hern-
aðaraðgerða þar sem smyglvarningi
auk stórs hluta innflutnings Jú-
góslava er skipað á land við Adría-
haf.
Hin ástæðan er að ef Svartfellingar
segðu sig úr sambandi við stjórnvöld í
Belgrad, myndi sambandsríki Jú-
góslavíu heyra liðinni tíð og Serbar
sætu einir eftir. Er talið að það myndi
koma sér mjög illa íyrir málstað
Serba, sem telja sig eiga tilkall til
landsvæða innan allra sex fyrram lýð-
velda Júgóslavíu á Balkanskaga.
Draumur Milosevics um „Stór-Ser-
bíu“ yrði þá að engu orðinn.
Djukanovic er gamall skjólstæð-
ingur Milosevics. Hann komst til
valda árið 1991 þegar Júgóslavíufor-
seti kom í veg fyrir það sem hann
taldi vera sjálfstæðistilburði þáver-
andi stjórnvalda í Podgorica. Djuka-
novic var skipaður forsætisráðheira
Svartfjallalands, þá aðeins 29 ára
gamall. Momir Bulatovic, góðvinur
Djukanovics, var skipaður forseti
landsins.
Á ái-unum 1996-97, þegar fólk
fyllti götur Belgrad-borgar og krafð-
ist lýðræðis, snerist Djukanovic
gegn lærimeistara sínum og sigi’aði
Bulatovic í forsetakosningum. Síðan
þá hefur hann horft æ meir í átt að
Vesturlöndum, án þess þó að styggja
Milosevic um of. Síðustu atburðir
hafa þó aukið hættuna á mótleik af
hendi stjórnvalda í Belgi’ad og telur
Djukanovic að Júgóslavfuforseti sé
staðráðinn í að fella stjórnina. „Eg
trúi því að Serbar ætli sér að nýta
sér stríðsátökin og beita hernum,
undir því yfirskini að um stríðsá-
stand sé að ræða, gegn borgaralegri
stjórn landsins og lýsa yfir herlög-
um,“ sagði Djukanovic á dögunum.
Meðal landsmanna er talsverð
eining um að standa beri vörð um
sjálfstæði Svartfjallalands og
hindra yfirgang serbneskra stjórn-
valda. Þó er fyrir hendi umtalsverð-
ur minnihluti sem vill halda nánum
tengslum við Serbíu. Þykir það
kannski ekki skjóta skökku við því
þjóðirnar eru mjög skyldar að flestu
leyti. Skyldleikinn kann þó að reyn-
ast dýru verði keyptur ef júgóslav-
neski herinn reynir valdarán. AI-
menningur er líklegur til að grípa til
vopna. Valdaránstilraun í Svart-
fjallalandi gæti því orðið eitt mesta
hættuspil Slobodans Milosevics.