Morgunblaðið - 25.04.1999, Síða 50

50 SUNNUDAGUR 25. APRÍL 1999
í DAG
MORGUNBLAÐIÐ
HUGVEKJA
Fólk í
fjötrum
Þrælahald lagðist af hér á landi í kjölfar
kristnitöku árið 1000. Stefán Friðbjarn-
arson fjallar um ýmiss konar fjötra
fólks í fortíð og samtíð.
FORFEÐUR og formæður
okkar, sem námu Island á 9. og
10. öld, höfðu með sér þræla út
hingað. Þetta var einkum her-
tekið fólk, flest af keltneskum
uppruna, frá Vesturhafseyjum
(Orkneyjum, Hjaltlandi og Suð-
ureyjum) og íi-landi, en einnig
af „fornum norrænum þræla-
stofni (finnskt)“. í íslandssögu
Einars Laxness segir m.a. um
þetta efni:
„Þrælar urðu aðalvinnustétt á
stórbýlum hérlendis á 10. öld og
hlutfallslega fjölmennir. Þeir
vóru persónuleg eign húsbænda
sinna, sem nutu afraksturs
vinnu þeirra, en bar skylda til
að framfæra þá; þeir gengu
kaupum og sölum eins og búfé
og munir, og voru löglegur
gjaldmiðOl -“.
Jón Jónsson Aðils segir í
Gullöld íslendinga: „Þrælar
gátu að lögum öðlazt frelsi á
þrennan hátt: Þeir gátu keypt
sér frelsi, unnið sér frelsi og
þegið frelsi að gjöf. Meðal
þrælsverð á Islandi var 12 aurar
silfurs eða ein og hálf mörk, og
vóru það algengur vígsbætur
fyrir þræl
Við lok víkingaferða og í kjöl-
far kristnitöku fjaraði undan
þrælahaldi hér á landi en það
hélzt fram á 12. öld í Noregi,
fram á 13. öld í Danmörku og
fram um 1400 í Svíþjóð. Þar
með var þó ekki íslenzk þræla-
saga öll. I Tyrkjaráninu 1627
var fjölda íslendinga rænt af
serkneskum víkingum og þeir
seldir í þrældóm í Alsír. Margir
þeirra fengu þó frelsi á nýjan
leik og þar á meðal Guðríður
Símonardóttir, „Tyrkja-
Gudda“, eiginkona séra Hall-
gríms Péturssonar, eins ást-
sælasta sálmaskálds okkar fyrr
og síðar. Sú tOgáta hefur og
heyrzt, þótt vafasöm kunni að
vera, að það hafi orðið örlög
fólks í íslenzku landnámi á
Grænlandi að verða verzlunar-
vara þrælasala.
Enn í dag, í endaða 20. öld-
ina, sem stundum er kölluð öld
menntunar og vísinda, er fólki
víða haldið í þrældómi frá
vöggu til grafar. Það er sárt að
þurfa að viðurkenna þann
veruleika að baráttan gegn
barnaþrælkun í mannheimi
hefur langt í frá unnið fullan
sigur. Fólk í fjötrum vanþekk-
ingar og fátæktar telst í hund-
ruðum milljóna í vanþróuðum
ríkjum heims. Jafnvel í vel-
ferðarríkjum, svokölluðum,
finnast milljónir einstaklinga í
fjötrum eiturlyfja og annars
ósóma. Island hefur því miður
ekki hreinan skjöld í þeim efn-
um. Og hvert okkar hefur, ef
grannt er gáð, að fullu losnað
úr fjötrum hleypidóma gagn-
vart fólki með annan litarhátt,
aðrar skoðanir eða önnur trú-
arbrögð en við?
Flest okkar gera kjörorðin,
frelsi með friði eða friður með
frelsi, að eigin kjörorðum. Við
viljum lifa frjáls, það er móta
okkar eigin skoðanir og ráða
okkar eigin lífsmáta, innan eðli-
legs lagaramma lýðræðislegs
þjóðfélags. Og við viljum lifa í
friði við náungann, nágranna
okkar - og alla menn. Samt hef-
ur mannkyni ekki tekizt betur
upp á öld menningar og vísinda,
sem senn kveður, en tvær
heimsstyrjaldir, hundruð stað-
bundin stríð og fleiri hryðjuverk
en tölu verður á komið, bera
vitni um.
Þrælahald á Islandi féll um
sjálft sig í kjölfar kristnitökunn-
ar árið 1000. Fjötrar heiftar,
fordóma og tortryggni í garð
annarra myndu og falla um
sjálfa sig ef kenningar kristins
dóms væru virtar af öllum. Að
því þurfum við að vinna, bæði í
eigin ranni og út á við.
Lykillinn að frelsi með friði,
friði með frelsi, felst í fáyrtri en
skýrri leiðsögn, sem heilög ritn-
ing segir Jesú hafa gefið mann-
kyni:
„Allt, sem þér viljið að aðrir
menn gjöri yður, það skuluð þér
og þeim gjöra.“
Höfundur er fyrrverandi
blaðamaður við Morgunblaðið.
VELVAKAMII
Svarað í síma 569 1100 frá 10-12 og 13-15
frá mánudegi til föstudags
Listsýning í
Gerðubergi
Svört þó nóttin söng minn
hirði
senn er vor í Breiðafirði.
Steinn Steinarr.
SAGT hefur verið um
Breiðfirðinga að þeir fari
ekki á brott frá bernsku-
slóðum - þeir flytji þær
jafnan með sér.
Þetta hefur ekki síst
sannast á bstaverkum Sig-
m-laugar Jónasdóttur frá
Öxney. Hún hefur endur-
lífgað mannlífíð í eyjunum
eins og það var fyrir brott-
flutninginn mikla og mink-
inn.
Af dæmafárri kímni -
sem svipar einna helst til
Edvards Munch, lýsir hún
vinnubrögðum, fólki og
landslagi. Allt fær mál,
jafnvel klettaborgir um-
breytast í mannamyndir.
Sýningin var opnuð 6.
mars sl. og stendur til 9.
maí nk. Hér er tækifæri
fyrir elliheimilin og barna-
heimilin til þess að samein-
ast, þau fyrrnefndu til þess
að skoða gömul vinnu-
brögð sem mörgum eru
kunn og kær, þeim síðar-
nefndu að sýna hvernig
langamma og langafí unnu
fyrir sér.
Börnin af þessari kyn-
slóð fóru nefnilega að
vinna um leið og þau gátu.
Þetta sést vel í mynd Sig-
urlaugar frá ullarþvotta-
deginum í Öxney.
Guðrún systir hennar
sýnir vefnað - dásamlega
fyndinn og skemmtilegan.
Sérstaklega er myndin af
Öxneyingum við Hildar-
boðann þegar kerla er
horfin og einn segir:
„Verst með skjóðuna."
Það eru sem sagt verk
aldraðra - svonefndra
næfista sem prýða húsa-
kynnin en verk þeirra
systra vöktu mesta athygli
mína. Ég upplifði að sjá
andlit ókunnrar konu
ljóma þegar hún heyrði
mig útskýra kofnai'eytingu
fyrir frænku minni. Eins
mun örugglega fara fyrir
þeim sem þekkja sjálfan
sig á Fiskvask-myndinni
hennar Sigurlaugar. Ég
veit a.m.k. um eina núlif-
andi konu sem er fyrir-
mynd en margar aðrar
endurlifa þessa tíma við að
skoða myndina.
Rúmlega sex hundruð
manns skemmtu sér af
hjartans list við opnunina.
Gleðilegt sumar og
skemmtið ykkur líka af
hjartans list.
Erna Arngrímsdóttir.
Tapað/fundið
GSM-sími
týndist
ERICSON GSM-sími
týndist líklega á horni
Hólsvegar og Efstasunds
sl. laugardag. Finnandi
vinsamlega hafi samband í
síma 568 7397.
Rxg3 - Kxg3 45. Hxb7 -
a5 46. bxa5 - Ha4 47.
Hxd6 - Rc4 48. Hd3+ -
Kf4 49. Hb4 og svartur
gafst upp.
Þar sem hinni úrslita-
skákinni lauk með jafntefli
sigraði Leko á mótinu.
í vor. Ungverjinn
Peter Leko (2.694)
hafði hvítt og átti
leik gegn Aleksei
Shirov (2.720).
39. Hxh5+! (Vinn-
ur mann og skák-
ina, því 39. - Kxh5
40. Rf3 er mát.
Shirov reyndi í ör-
væntingu) 39. -
Kf4 40. Hfl+ -
Kg3 41. Hh7 - Kg2
42. Hdl - g3 43.
Rfl - Kf2 44.
HVÍTUR leikur og vinnur.
SKAK
lliiixjón Margeir
Pétnr.v.son
STAÐAN kom upp í úr-
slitaskák á hraðmóti í Bor-
deaux í Frakklandi
Með morgunkaffinu
*
Ast er...
...að haldaí
rómantúdna.
TM Reg U.S. P«t Off. — all nghts reserved
(c) 1995 Los Angeles Times Syndicate
KVÖLDIÐ var mjög
skemmtilegt, þangað til
ég hitti þig.
Víkverji skrifar...
VÍKVERJI er mikill áhuga-
maður um íþróttir og hugsaði
sér svo sannarlega gott til glóðar-
innar að kvöldi sumardagsins
fyrsta þegar boðið var upp á
spennandi og skemmtilega kapp-
leiki í beinni útsendingu, hand-
knattleik á Ríkissjónvarpinu og
körfuknattleik á Stöð 2. Úrslita-
keppni karla í báðum greinum hef-
ur staðið sem hæst að undanfömu
og var komið í hreinan úrslitaleik
milli Keflvíkinga og Njarðvíkinga í
körfuknattleiknum. I handknatt-
leiknum stóð allt jafnt hjá leik-
mönnum Aftureldingar og FH fyr-
ir þriðja leik liðanna í Mosfells-
bænum. Er skemmst frá því að
segja að Víkverji fylgdist af at-
hygli með útsendingunum tveim-
ur. Eftir á er einfalt að álykta að
önnur stöðin sinnti skyldum sínum
af stakri prýði. Hin gerði það alls
ekki. Og fyrir hana eiga allir
landsmenn að borga mánaðarlega.
xxx
STÖÐ 2 og Sýn hafa sinnt
körfuknattleiknum í vetur og
Ríkissjónvarpið handknattleikn-
um, hefur raunar einkarétt á út-
sendingum úr efstu deild karla
eins og kom fram á íþróttasíðum
Morgunblaðsins í síðustu viku. Af
því leiðir að íþróttadeild Sjón-
varpsins hefur leyfi til að sýna
beint frá leikjum í körfuknattleik
og handknattleik, en Stöð 2 og
systurstöðin Sýn mega aðeins
sýna beint frá keppni í
körfuknattleik. Lengi má deila
um hvor sjónvarpsstöðin hafi
staðið sig betur í því að sýna frá
leikjum deildanna í vetur, en að
mati Víkverja er engum blöðum
um það að fletta að Ríkissjón-
varpið hefur stórlega vanrækt
skyldur sínar þegar út í úrslita-
keppnina hefur komið, en þá er
spennan og skemmtanagildið
auðvitað hvað mest.
XXX
A'* MIÐVIKUDAGSKVÖLDIÐ
hófst útsending Stöðvar 2 frá
úrslitarimmunni á Suðurnesjum
áður en leikurinn hófst og íþróttaf-
réttamenn fengu tækifæri til að
spá í spilin og greina frá leikmönn-
um liðanna og gefa áhorfendum
heima í stofu sýn inn í þá rafmögn-
uðu stemmningu sem ríkti milli
hverfaliðanna úr Reykjanesbæ á
úrslitastundu. Leiknum sjálfum
var fylgt vel eftir með mörgum
sjónarhornum og Víkverji, sem
vart telst mikill körfuknattleiks-
spekingur, var sérstaklega ánægð-
ur með að fá tækifæri til að sjá og
heyra þjálfara tala sína menn til í
hléum - taka þátt í keppninni.
Ekki spillti fyrir að leikurinn sjálf-
ur var frábær, spennandi og tví-
sýnn til þess síðasta og verðlauna-
afliendingunni voru svo gerð góð
skil á eftir áður en útsendingunni
var slitið. Sem sagt áhorfendur
fengu kynningu fyrir leik og svo
skýringar að honum loknum og
voru fyrir vikið miklu nær um það
mikla taugastríð sem hlýtur að
hafa átt sér stað inni á vellinum
sjálfum.
xxx
ITILVIKI Ríkissjónvarpsins
var aðeins sýnt frá seinni hálf-
leik í viðureign Mosfellinga og
Hafnfirðinga. Slíkt hefur raunar
verið upp á teningnum í allri úr-
slitakeppninni, jafnvel þegar hist
hefur á helgi og hefð verið fyrir
leikjum í fullri lengd. Þá þurfti ís-
lenskur handknattleikur að víkja
fyrir erlendum kappakstri, á mið-
vikudagskvöldið mátti ekki hnika
til eða fresta spurningaþætti um
fyrirsagnir dagblaða. En það er
ekki allt. Seinni hálfleikur var
ekki einu sinni sýndur í fullri
lengd, heldur var flóð sjónvarps-
auglýsinga slíkt að leikurinn var
hafinn að nýju er sjónvarpsáhorf-
endur fengu loks að iíta dýrðina
augum. Þá var auðvitað ekki hægt
að spá í spilin og kynna leikmenn
liðanna með eðlilegum hætti,
heldur var áhorfendum kastað
beint inn í hringiðuna, beint inn í
miðja sókn. Eftir leik var svo boð-
ið upp á afar hraðsoðið viðtal við
þjálfara heimamanna, svo kvatt
og áhorfendur heima í stofu voru í
raun afskaplega litlu nær um leik-
inn og merkingu hans, fengu enga
innsýn í þann næsta, hvað Hafn-
firðingar gætu tekið til bragðs og
fleira í þeim dúr. Sem sagt
hraðsoðin útsending sem sýndi
frekar hvernig ekki á að sýna frá
íþróttum í beinni útsendingu
fremur en nokkuð annað.
xxx
VÍKVERJI hefur raunar alltaf
verið þeirrar skoðunar að
margt mæli með rekstri ríkisrek-
innar sjónvarpsstöðvar, mun fleira
með því en á móti. Að undanfornu
hafa þó efasemdir tekið sér ból-
festu og er þar ekki síst fyrir að
þakka atburðum eins og þessu, at-
burðum sem Víkverji túlkar ekki á
annan hátt en sem hreint og klárt
metnaðarleysi.