Morgunblaðið - 04.05.1999, Qupperneq 45

f
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 4. MAÍ 1999 45
og ára í Kosovo
Morgunblaðið/RAX
hans er átakanleg. Hún nær ekki
i mánuði, heldur mörg ár.
ii Zejnie, dætrum sínum Linditu og
eiginkona hans og dóttir komu til
tidi á leiðinni til Islands vegna veik-
ejnie.
inni, mörg þúsund manns í einni
halarófu að landamærunum og kom-
um í búðirnar í Blace.
Við vorum heppin að við vorum
einungis í 24 tíma á þessum hræði-
lega stað. Meðferðin á okkur var
ómanneskjuleg og þarna var ekki
nein aðstaða til neins. Hvorki vatn
né salerni. Konan mín og við öll vor-
um örmagna og ég var hræddur um
líf hennar, hún var svo illa farin. Að
auki hafði hún svo miklar áhyggjur
af því að dætrum okkar yrði nauðg-
að, það lagðist mjög þungt á hana.
Þessar 24 klukkustundir voru algert
helvíti, en þetta voru jafnframt síð-
ustu hræðilegu stundirnar því síðan
gerðist kraftaverkið.
Urðum manneskjur á ný
Farið var með alla í flóttamanna-
búðir NATO. Þegar við komum
þangað fannst mér ég vera öruggur í
fyrsta sinn í tíu ár. Brosandi her-
menn frá ólíkum löndum aðildarríkja
NATO tóku á móti okkur, afhentu
okkur teppi og mat og fylgdu okkur í
tjöldin okkar. Þetta var ólýsanleg
stund og þegar þeir kvöddu okkur
við tjaldið okkar buðu þeir okkur
góða nótt. Þeir voru eins og englar
og okkur leið svo ótrúlega vel. Það
var eins og við værum endurfædd:
við vorum orðnar manneskjur á ný,“
segir Haziri.
Haziri segist vera fegnastur því
að fjölskylda hans hafi lifað af, því
hann hafi horft upp á mörg börn og
konur örmagnast áður en þau
komust í flóttamannabúðir NATO.
Nú er fjölskyldan að aðlaga sig að
lífinu hér á landi. Hún flytur von
bráðar til Hafnarfjarðar, en fjögur
af fimm börnum hans og eiginkona
hans eru hér ásamt honum. Þeim
eldri hefur öllum verið boðin vinna
og munu væntanlega hefja störf
innan skamms. Haziri segist hlakka
til að byrja að vinna, hann myndi
byrja á morgun ef hann gæti, enda
hefur hann ekki unnið í mörg ár.
Hann vill gera allt sem hann getur
til að geta séð fyrir fjölskyldu sinni
áný.
f
Fara velferð dýra og vél-
rænn landbúnaður saman?
UR svínabúi, en svfnarækt er vélræn atvinnugrein.
Tortryggni á vélræna
landbúnaðarframleiðslu
gætir hér eins og víðar,
að því er fram kom í
samtölum Sigrúnar
Davíðsdóttur við dýra-
lækni, bændur, næring-
-------------------7---
arfræðing og fleiri. Is-
lenskur landbúnaður
glímir þó ekki við sömu
vandamál og landbúnað-
ur erlendis.
HOLLUSTA, dýraverndun-
arsjónarmið, hagkvæmni
pg ímyndin um vistvænt
ísland eru allt atriði, sem
ber á góma þegar spurt er hvort
ástæða sé til tortryggni gagnvart vél-
væðingu íslensks landbúnaðar, meðal
annars í ljósi umræðna um mjaltavél-
menni í íslenskum fjósum.
„Tæknin hefur aukist og búin
stækkað í íslenskum landbúnaði und-
anfarin 40 ár,“ segir Ari Teitsson,
forseti Bændasamtakanna, og leggur
áherslu á að það þurfi að hugsa hvert
skref í aukinni vélvæðingu. Hollusta
lífrænna afurða umfram venjulegar
afurðir er ekki sönnuð, en aukin
áhersla á velferð dýra getur stangast
á við sjónarmið um aukna hagræð-
ingu eins og þá sem felst í stón’ekstri.
Spurningin er hvort vélrænn land-
búnaður sþangast á við ímyndina um
vistvænt ísland. En fyrir neytendur
gæti lausnin verið betri merkingar,
svo allir geti valið sér vöru á sínum
kjörforsendum, hvort sem það er
verð eða uppruni.
Gætum væntanlega
ekki greint muninn
„Frá íslenskum sjónarhóli er svo
lítill munur á íslenskum, lífrænum af-
urðum og öðrum að við gætum vænt-
anlega ekki greint muninn,“ segir
Laufey Steingrímsdóttir, næringar-
fræðingur hjá Manneldisráði, og
bendir á að á íslandi megi ekki nota
vaxtarhvetjandi efni og reglur um
notkun fúkkalyfja séu strangar.
Laufey álítur að það séu fremur um-
hverfissjónarmið en hollustusjónar-
mið, sem hér skipti máli.
Jón Magnússon, varaformaður
Neytendasamtakanna, segir samtök-
in ekki hafa neitt við vélræna fram-
leiðslu að athuga, ef ekki liggur fyrir
að úr henni fáist verri afurðir eða að
hún sé andstæð dýravemdunarsjón-
armiðum, enda sé tæknileg framþró-
un líkleg til að lækka verð til neyt-
enda.
í íslenskri umræðu er oft talað
jöfnum höndum um lífrænan og vist-
vænan landbúnað. Lífræn viðmiðun
er misjöfn eftir því hvaða greinar
landbúnaðar er um að ræða, en felur
almennt í sér að ekki eru notuð
fúkkalyf, tilbúinn áburður, eða vaxta-
aukandi efni og tillit tekið til eðlilegra
lífshátta dýranna, svo eitt-
hvað sé nefnt.
Bændasamtökin hafa
hins vegar haldið á lofti
vistvænum landbúnaði,
sem er íslensk útgáfa líf-
ræna hugtaksins og fylgir lífrænu
skilgreiningunni, sem að sögn Lauf-
eyjar Steingrímsdóttur er erfitt að
framfylgja út í ystu æsar. Á íslandi
er notkun vaxtaaukandi efna bönnuð
og strangar hömlur á notkun fúkka-
lyfja og efnanotkun hafa ekki verið
vandamál hér líkt og í afkastamiklum
landbúnaðariðnaði í til dæmis
Hollandi.
Dýraverndunarsjónarmið ekki
einhlít gegn vélframleiðslu
I stórtækum landbúnaði eins og
þeim hollenska er notkun vélvæddra
fjósa að ryðja sér til rúms. Um er að
ræða fjós, þar sem vélmenni sér um
mjaltir og tölvur fylgjast nákvæm-
lega með nyt hverrar kýr, fóðrun og
annarri umönnun. Ólafur Jónsson,
dýralæknir hjá Mjólkursamlagi KEA,
segist hafa séð slík tæki á sýningum
undanfarin ár. Mjaltavélmenni séu að
sínu mati raunhæfur möguleiki í stór-
um fjósum, en þó hann segist ekki
hafa kynnt sér málið til hlítar hafi
hann ýmsar efasemdir um notagildið
við íslenskar aðstæður.
„í húsum með þennan búnað ganga
kýrnar ekki á beit, heldur úti í gerði
við fjósin," segir Ólafur. „Hér eru kýr
reknar á beit á sumrin, en með þess-
um hætti sé eg ekki annað en að það
yrði lagt af. í Noregi og Svíþjóð er til
að kýr séu ekki hafðar á beit og þai’
er einmitt rekinn áróður fyrir beit,
meðal annars af því að neytendur
hafa ákveðnar hugmyndir um að kýr
eigi að vera á beit.“
Ólafur leggur áherslu á að hinn
mannlegi þáttur í sambandi bónda og
grips skipti líka máli. „Hér erum við
að tala um tæknivæddan búskap, þar
sem mannshöndin kemur hvergi
næm. Yið mjaltatækni ráðleggjum
við rólegt umhverfi og að kúnum sé
klórað eða kembt, því það ýtir undir
nytina."
Ólafur segir að enn sé lítil reynsla
komin á mjaltavélmenni erlendis, en
ákveðnar vísbendingar séu
um að mjaltir með vél-
mennum gefi ekki síðra
júgurheilbrigði, vélmennin
mjólka ekki tóman spena.
En Ólafi er ímynd íslensks
landbúnaðar einnig ofarlega í huga.
Með mjaltavélmennum væri íslensk-
ur landbúnaður kominn með sömu
ímynd og hátæknivæddur landbúnað-
ur erlendis. Tilfinningagildi er einnig
til staðar. „Það er stórkostleg sjón að
sjá kúnum hleypt út á vorin,“ minnir
Ölafur á, „og fallegt að sjá sælar kýr
jórtra í túninu."
Aðalatriðið að ofbjóða
ekki jarðveginum
Imyndin er Jóni Gíslasyni, nauta-
bónda á Hálsi í Kjós, einnig ofarlega
í huga, en hann segir aðstæður á Is-
landi alls ekki sambærilegar við það
sem gerist erlendis. „Vistvænn land-
búnaður hefur aldrei verið skil-
greindur, en felur í sér að öllum
skepnum líði vel, að ekki séu notaðir
hormónar eða fúkkalyf og þá má
segja að íslenskur landbúnaður al-
mennt sé vistvænn. Við höfum líka
betra pláss, betra loft og betri haga,“
segir Jón. „Vandamálið er að fólk
hefur á tilfinningunni að tilbúinn
áburður sé eiturefni, framleitt í verk-
smiðju, en það er auðvitað fjarri lagi.
Hér er um að ræða næringarefni í
heppilegum hlutföllum. Aðalatriðið
er að ofbjóða ekki jarðveginum
mörgum sinnum á ári og slíkt þekkist
ekki hér.“
Jón var sjálfur með kúabú þar til
fyrir tveimur árum og segist ekki trú-
aður á að mjólkurvélmenni nýtist á Is-
landi, bæði af því að um sé að ræða
dýr tæki og eins af því að íslenska
kúakynið sé ekki nytmikið. Ólafur
Jónsson dýralæknir tekur í sama
streng og segir að íslenskar kýr hafi
aðeins hálfa nyt á við til dæmis hol-
lenskar mjólkurkýr.
„Ég er ekkert hræddur við dýra-
verndunarumræðuna, ef hún er rek-
in á skynsamlegum forsendum," seg-
ir Kristinn Gylfi Jónsson, formaður
Svínaræktarfélagsins. „Búskapurinn
gengur ekki, ef dýrunum líður illa.
Það er því engin mótsögn í hagræð-
ingarsjónarmiðum og
landbúnaði, sem tekur til-
lit til dýraverndunarsjón-
armiða.“ Kristinn Gylfi
bendir á að það fáist ekki
betra kjöt þó grísinn
gangi laus úti í haga og róti með
trýninu, en í vel reknu svínabúi. Það
sé heldur ekki endilega dýravernd
að láta svín ganga úti í íslenskri
veðráttu.
Byggðasjónarmið
og vélvæddur landbúnaður
„Öll rök fyrir vélvæddri fram-
leiðslu sem slíkri eru jafn góð, en
henni fylgja færri menn og fleiri vél-
ar og það er neikvætt,“ segir Ari
Teitsson og minnir á að það sé einnig
mikill þrýstingur á bændur að lækka
kostnaðinn. Erfiðleikar við að útvega
fólk til vinnu við landbúnað eru að
mati Ara rök fyrir vélvæðingu. Sum
kúabú séu orðin svo stór að fjöl-
skyldan ráði ekki við það með hófleg-
um vinnutíma að reka búið. Með auk-
inni atvinnu hafi bændur glögglega
fundið fyrir því undanfarin ár að erf-
iðara sé að fá fólk til að vinna við
landbúnað.
„Þegar ég var að fermast 1965 vor-
um við 25 hér á hlaðinu, reyndar
einnig aðkomukrakkar, en nú erum
við fjögur í sömu störfum með helm-
ingi stærra bú,“ segir Jón Gíslason.
Að hans mati vill fólk hvorki vinna
lengur í landbúnaði né fiskvinnslu
vegna kaupsins og ekki þýði lengur
að vera með ki’akka, því það sé ein-
faldlega hættulegt að vera með óvant
fólk. Það sé hins vegar enginn vandi
að fá gott vinnuafl frá nágrannalönd-
unum. Vélvæðingin er staðreynd,
hvort sem mönnum líkar betur eða
verr.
Merkingar - leið
neytandans til að velja
Á Norðurlöndum og víðar eru
merkingar matvæla orðnar nokkuð
nákvæmar hvað varðar uppruna og
meðferð. Kristinn Gylfi segir stefna í
það sama hér, enda æ meira um að
neytendur vilji vita uppruna vöru og
aðstæður í kringum tilurð hennar.
„Lífræn ræktun er mjög þörf og góð
fyrir þau. 15-20 prósent
neytenda, sem ímynda sér
að slík vara sé betri. En sá
hópur á ekki að ráða ferð-
inni,“ segir Jón Gíslason.
Það er ekkert sem
bendir til að íslenskur landbúnaður
glími við sömu vandamál og landbún-
aður í löndum eins og Hollandi og
Danmörku, þar sem háiðnaðarbrag-
ur og efnanotkun hefur grafið undan
trú neytenda á hollustu afurðanna.
Betri upplýsingar til neytenda og
vandaðar merkingar ættu að vera
keppikefli bænda jafnt sem neyt-
enda. Bændur geta þá bent á kosti
vörunnar og neytendur valið þá vöru,
sem þeir álíta besta og sem fellur
best að þeirri ímynd, sem þeir hafa
af því hvernig landbúnaður eigi helst
að vera.
Hollusta
lífrænna vara
ekki sönnuð
íslenskar
aðstæður ekki
sambærilegar