Morgunblaðið - 18.05.1999, Blaðsíða 40

40 ÞRIÐJUDAGUR 18. MAÍ 1999
MORGUNB LAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
SAMVINNA UM
SJÁVARÚTVEG
SMUGUSAMNINGARNIR svokölluðu, sem eru þríhliða
samningar íslendinga, Rússa og Norðmanna um veiðar í
Smugunni voru undirritaðir síðastliðinn laugardag í Péturs-
borg. Samningarnir veita íslendingum rétt til veiða á 8.900
lestum af þorski í Barentshafí, sem skiptist til helminga milli
lögsögu Rússa og Norðmanna. Samningarnir skapa mikla
möguleika á samvinnu milli Islendinga og ekki sízt Rússa á
sviði sjávarútvegsmála og er mikill áhugi aðila í Murmansk,
Karelíu og Arkangelsk á slíkri samvinnu.
Undirritun samninganna fór fram á fundi utanríkisráðherra
Norðurlandanna, Eystrasaltsríkjanna og Rússlands og var um
að ræða þríhliða rammasamninga landanna um tiltekna þætti í
samstarfí á sviði sjávarútvegsmála. Voru þeir undirritaðir af
Halldóri Asgrímssyni utanríkisráðherra, Knut Vollebæk, utan-
ríkisráðherra Norðmanna, og N.A. Érmakov, formanni sjávar-
útvegsráðs Rússlands.
Samningarnir leiða til lykta áralanga deilu við Norðmenn og
Rússa um veiðar í Barentshafí. Deilan hefur á stundum verið
mjög hörð og nægir þar að minna á töku Norðmanna á íslenzk-
um togurum, sem verið hafa að veiðum á Smugusvæðinu og að-
gerðir norsku strandgæzlunnar gegn þeim. Það er því fagnað-
arefni, er þessar þrjár þjóðir, mestu fískveiðiþjóðir í norðan-
verðri Evrópu, geta nú snúið bökum saman í baráttunni við
minnkandi stofna á þessum slóðum öllum til hagsbóta. I slíkum
samningum verður ávallt einhverju að fórna, en samvinnan
hlýtur að færa mönnum ný sóknarfæri í framtíðinni.
Jón Sigurðarson, íramkvæmdastjóri Fiskafurða, sem hefur
áralanga reynslu af viðskiptum við Rússa, segir í samtali við
Morgunblaðið í dag, að Smugudeilan hafí staðið allri þróun í við-
skiptum Islendinga við Rússa fyrir þrifum og hefði orðið til þess
að ný verkefni sem íslendingar ættu aðild að hefðu átt erfitt
uppdráttar. Mjög erfítt hefði verið að koma þeim í gegnum rúss-
neska stjómkerfíð, en nú væri þetta breytt og allar leiðir miklu
greiðari í þessum efnum. Samningurinn opnaði einnig mögu-
leika á sölu veiðarfæra og öðrum aðföngum til sjávarútvegsins.
„Ég held í raun og veru að verðmæti þessa samnings sé um-
talsvert meira í því sem er utan við hann, þ.e.a.s. í því að fá
vinnufriðinn heldur en í kvótanum," segir Jón ennfremur.
Þá segir Gunnar Svavarsson, forstjóri Sölumiðstöðvar hrað-
frystihúsanna, að honum fínnist samningurinn mjög jákvæður
og að hann muni gefa íslendingum óteljandi möguleika til hag-
kvæmra viðskipta.
Framsókn íslenzkra sjávarútvegsfyrirtækja í öðrum löndum
er að verða æ umfangsmeiri. Ef fram fer sem horfir getum við
Islendingar orðið stórveldi í sjávarútvegi á heimsvísu snemma
á næstu öld.
UPPSTOKKUN I MOSKVU
BORIS Jeltsín Rússlandsforseti hefur enn einu sinni sýnt
að hann hefur tögl og hagldir í rússneskum stjórnmálum
þrátt fyrir að ítrekaðar tilraunir hafi verið gerðar til að af-
skrifa hann á undanförnum árum. Forsetinn vék í síðustu viku
Jevgení Prímakov úr embættis forsætisráðherra og skipaði
innanríkisráðherrann, Sergej Stepashín, í hans stað. Þá
mistókst andstæðingum forsetans á rússneska þinginu um
helgina að fá samþykktar ákærur til embættismissis á hendur
Jeltsín. Er það jafnframt talið auka líkurnar á því að þingið
staðfesti skipan Stepashíns í stað þess að leggja til atlögu við
forsetann á ný.
í ræðu þar sem Jeltsín skýrði brottvikningu Prímakovs
sagði hann stöðu efnahagsmála vera meginástæðu þess að
nauðsynlegt væri að skipta um forystu. Varfærni Prímakovs
og viðleitni hans til að ná sem breiðastri samstöðu um aðgerðir
væri farin að spilla fyrir. „Við þörfnumst ekki stöðugleika á fá-
tækt og efnahagslegum samdrætti,“ sagði forsetinn. Hann
bætti við að fáir væru reiðubúnir að grípa til óvinsælla aðgerða
í aðdraganda kosninga. Hins vegar gætu hinar nauðsynlegu
aðgerðir ekki beðið fram yfír kosningar. Því hefði hann tekið
ákvörðun um að stokka stjóm sína upp.
Rök Jeltsíns eru sannfærandi. Margir þeirra sem gagnrýnt
hafa forsetann telja hins vegar að það sem vaki fyrst og fremst
fyrir honum sé að sýna að hann sé enn við völd. Nær eina leið
hins heilsuveila forseta til að sanna það sé að reka ráðherra
með reglubundnum hætti.
Það er eitthvert mesta hagsmunamál vestrænna ríkja í dag
að rússneskt efnahagslíf rétti úr kútnum. Pólitískur og efna-
hagslegur stöðugleiki í Rússlandi er forsenda pólitísks stöðug-
leika í Evrópu sem heild.
Ráðstefna Samtaka um vestræna samvinnu og Varðbe
NATO
á brýnt
erindi inn í
21. öldina
✓
A ráðstefnu Varðbergs og Samtaka um vest-
ræna samvinnu í tilefni af 50 ára afmæli Atl-
antshafsbandalagsins voru breytt heims-
mynd og framtíð bandalagsins í ljósi hernað-
aríhlutunar NATO í Júgóslavíu ræddar.
Hrund Gunnsteinsdóttir var stödd á ráð-
stefnunni þar sem ræðumenn voru sammála
um að bandalagið hefði gífurlega mikilvægu
hlutverki að gegna í framtíðinni.
SAMTÖK um vestræna sam-
vinnu (SVS) og Varðberg
stóðu fyrir ráðstefnu vegna 50
ára afmælis Atlantshafs-
bandalagsins (NATO) í Súlnasal á
Hótel Sögu sl. laugardag. Loftárásir
NATO á Júgóslavíu settu sterkan svip
á umræður á ráðstefnunni.
I ávarpi sínu við slit ráðstefnunnar
sagði Birgir Armannsson, formaður
Varðbergs, að þrátt fyrir að ekki hafi
ríkt einhugur meðal ræðumanna um
það hvernig nákvæmlega ætti að taka
á einstökum málum teldi hann þá sam-
mála um að „bandalagið hefði afar
mikilvægu hlutverki að gegna framtíð-
inni.“
I upphafi töluðu forystumenn þeirra
þriggja flokka sem að sögn Birgis
höfðu „staðið vörð um aðild Islands að
Atlantshafsbandalaginu í þau 50 ár
sem liðin eru frá stofnun þess.“ Þeir
voru Davíð Oddsson, formaður Sjálf-
stæðisflokksins, Sighvatur Björgvin-
son, formaður Alþýðuflokksins og Siv
Friðleifsdóttir, þingmaður Framsókn-
arflokksins, en hún talaði í stað Hall-
dórs Ásgrímssonar, formanns flokks-
ins, sem staddur var erlendis.
Jón Hákon Magnússon, formaður
SVS setti ráðstefnuna. Ávörp fluttu
fulltrúar Varðbergs, Alda Sigurðar-
dóttir, stjómmálafræðinemi og í
stjórn Félags alþjóða stjórnmála-
fræðinema, Gunnar Alexander Ólafs-
son, varaformaður Varðbergs og Lilja
Dögg Alfreðsdóttir, stjórnmálafræð-
ingur. Með ávörpum þeirra var að
sögn Birgis „horft til framtíðar með
unga fólkinu í félaginu“.
Verðlaun voru afhent í ritgerðasam-
keppni sem Varðberg og SVS stóðu að
í tilefni afmælisins og bar yfirskriftina,
„NATO, breyttir tímar. Atlantshafs-
bandalagið í breyttu umhverfi á al-
þjóðavettvangi." Fyrir samnefnda rit-
gerð bar Alda Sigurðardóttir sigur úr
býtum í keppninni, en hún fékk í verð-
laun viðurkenningu og
kynningarferð til höfuð-
stöðva NATO í Brussel.
Fyrirlestra héldu Þór
Whitehead, prófessor í
sagnfræði og Valur Ingi-
mundarson sagnfræðingur.
„Andstæðingar NATO hafa að
mestu gufað upp“
í setningarræðu sinni sagði Jón Há-
kon erfitt að hugsa það til enda ef Is-
land hefði ekki gerst aðildarríki
NATO á sínum tíma. „í dag væmm
við þá í sömu sporum og til dæmis
Eystrasaltsríkin og önnur fyrrverandi
ríki Austur-Evrópu.“
Jón Hákon sagði félögin SVS og
Varðberg, sem stofnuð voru fyrir rúm-
um 40 áram, hafa fyrr á áram „haldið
uppi vörnum í baráttunni við komm-
únisma kalda stríðsins svo eftir var
tekið.“ Nú væri svo komið að andstæð-
ingar félaganna og aðildar íslands að
NATO hefðu að mestu gufað upp og
„eftir eru fáeinir miðaldra einstakling-
ar sem ekki hafa áttað sig á breyttri
heimsmynd.“
Davíð Oddsson fjallaði í ræðu sinni
um sameiginleg gildi NATO og lagði
áherslu á að menn þyrftu þor til að
standa vörð um frið, mannréttindi og
lýðræði. I þessu augnamiði hafi banda-
lagið verið stofnað á sínum tíma.
„Hernaðaraðgerðir Atlantshafs-
bandalagsins gegn Júgóslavíu lúta
ekki einungis að Kosovo eða
Balkanskaga heldur hvort íyrir hendi
sé vilji til að stöðva þá sem ógna mögu-
leika á haldgóðu öryggiskerfi Evrópu,“
sagði Davíð.
Davíð sagði einnig að margra mán-
aða tilraunir til að finna friðsamlega
lausn hefðu mistekist og ljóst væri að
stjórnvöldum í Belgrad hefði ekki ver-
ið treystandi. „Ekki var um annað að
ræða en að grípa til hernaðaríhlutunar
og Atlantshafsbandalagið eitt hafði
getu og vilja til verksins."
Davíð sagði framkvæmd hernaðar-
aðgerða bandalagsins vissulega ekki
fullkomna. Menn hafi hins vegar „ekki
átt þess kost að annaðhvort taka
áhættulausar ákvarðanir eða hafast
ekkert að.“
Davíð sagði íslendinga, sem þegar
hefðu lagt sitt af mörkum bæði í
Kosovo og Bosníu, verða eins og aðrar
bandalagsþjóðir að vera reiðubúna til
að leggja lið sitt því erfiða og dýra
starfi að tryggja varanlegan frið á
Balkanskaga.
Töluvert var rætt um stækkun
NATO á ráðstefnunni og jafnan lögð
áhersla á að hún færi fram með aðgát
og yrði ekki til að veikja bandalagið á
neinn hátt. Davíð sagði Island hafa frá
upphafi stutt stækkunina sem hann
sagði vera þýðingarmikla fyrir aðlögun
bandalagsins að b'reyttum aðstæðum.
„Sá kostur að dauíheyrast
við óskum nýfrjáLsu ríkjanna
um aðild, hefði grafið undan
stöðugleika í álfunni og verið
á skjön við markmið og hug-
sjónir bandalagsins.“
Undir lok ræðu sinnar sagði Davíð
stöðugleika og festu í öryggisstefnu
aðildarríkjanna skipta sköpum „í því
mikla verki sem Atlantshafsbandalag-
ið á fyrir höndum fyrir öryggi og fram-
tíð Evrópu.“ Sagði Davíð að við núver-
andi aðstæður væru skilaboð frá ís-
landi um að NATO væri einhver
bráðabirgðasamtök, „eins og virðist
hvarfla að sumum hér á landi“, bæði
röng og hættuleg.
Islendingar skiija óskir
smáþjóða um aðild
Siv fjallaði í máli sínu um öryggi
þjóða, ekki síst smáþjóða og það
SIGHVATUR Björgvinsson, formaði
formaður Sjálfsl
JÓN Hákon Magnússon, formaður
fundarsljóri ráðstefnunnar, ávarpar
mannsson, form
hversu mikilvæg aðild íslands að
NATO væri Islendingum jafnt sem
öðram aðildarríkjum bandalagsins,
ekki síst vegna legu landsins. Siv sagði
Islendinga skilja vel þær óskir smá-
ríkja að gerast aðilar að bandalaginu
og væri sá stuðningur sem þeir hafa
sýnt öðram þjóðum, eins og Eystra-
saltsþjóðunum, mikilvægur.
I dag sagði Siv flesta sammála um
að öryggi Islendinga yrði „best tryggt
með því að skipa okkur í sveit með
ríkjum sem deildu með okkur hugsjón-
um um frelsi, lýðræði og sjálfsákvörð-
unarrétt þjóða.“ Rétt eins og leiðtogar
Islendinga byggðu ákvörðun sína um
aðild að NATO á, á sínum tíma. Enn
giltu sömu reglur og skiptu mestu er
Island gerðist aðildarríki að NATO, að
„árás á eina jafngilti árás á allar.“
Siv sagði „íslandi bæði ljúft og skylt
að vera öflugur þátttakandi, ekki að-
eins í pólitísku samráði aðildarríkja
bandalagsins heldur einnig í samstarfi
við öll hin samstarfsríkin á Evró-Atl-
antshafssvæðinu, við mótun framtíðar-
stefnu um öryggi og frið í Evrógu.“
Sighvatur fjallaði um aðild íslands
að NATO, um sterka stöðu bandalags-
ins í dag, vilja fyrrverandi kommún-
istaríkja til að gerast aðilar og farsæld
bandalagsins í starfi sínu til að halda
friði.
Sighvatur sagði átök milli „fortíðar
og framtíðar" eiga eftir að setja enn
afdrifaríkari svip á stjórnmálabaráttu
framtíðarinnar en verið hefur hingað
til.
„Eftir fall Sovétríkjanna er runnið
upp nýtt tímabil sem kenna má einu
orði við alþjóðavæðingu. Drifkraftur
þessa alþjóðakerfis er frjálst flæði
þekkingar, tækni, hugmynda, fjár-
magns og fólks yfir landamæri þjóð-
ríkja. Hin nýja tvískipting heimsins er
á milli þeirra sem taka þessa nýju al-
þjóðavæðingu í þjónustu sína, taka
þátt í henni og freista þess að nýta sér
kosti hennar. Og hins vegar hinna sem
hafna henni og dæma sjálfa sig þar
„Hefur mikil-
vægu hlutverki
að gegna“