Morgunblaðið - 18.05.1999, Blaðsíða 58

58 ÞRIÐJUDAGUR 18. MAÍ 1999
JÓHANN ÞÓRIR
JÓNSSON
+ Jóhann Þórir
Jónsson fæddist
21. október 1941.
Hann lést 2. maí síð-
astliðinn. títför Jó-
hanns Þóris fór
fram frá Langholts-
kirkju mánudaginn
10. maí.
í lokahófi helgarmóts
tímaritsins Skákar, sem
haldið var á Hótel Vala-
skjálf haustið 1989, tók
írægasti þátttakandi
helgarmótanna, Bent
Larsen, til máls og
skýrði fyrir mðnnum að einn aðal-
munurinn á skáklífi íslendinga og
Dana væri sá að Danir hefðu aldrei
eignast mann á borð við Jóhann Þóri
Jónsson. Þegar fréttimar bárast af
andláti Jóhanns um daginn fór ég að
rifja þetta upp. Jóhann var um tví-
tugt þegar hann varð formaður Tafl-
félags Reykjavíkur. Samhliða rit-
stýrði hann tímaritinu Skák. Þá þeg-
ar hófst hann handa við að hrista
upp í skáklífi hér, sem var furðu
dauft í samanburði við hin miklu
uppgangsár á sjötta áratugnum.
Hann átti tvímælalaust stærstan
þátt í að koma Reykjavíkurskákmót-
unum á laggimar. Fyrsta mótið var
haldið í Lídó 1964 og tókst sérlega
vei, kannski ekki síst vegna þess að
hi.igað til lands tókst að fá mesta
snilling sinnar tíðar, Mikhael Tal.
Þetta voru sennilega fyrstu afskipti
Jóhanns af opinberu mótshaldi hér á
laiidi en síðar varð hann stórtækur á
því sviði. Það er t.d. ljóst að áhrif
hans voru mikil þegar hugmyndin
um að halda heimsmeistaraeinvígi
Fischers og Spasskijs hér á landi
kom til alvarlegrar umræðu haustið
1971. Jóhann var óþreytandi við að
telja stjómarmenn í Skáksamband-
inu á að bjóða til þess. Bramboltið
eða það sem kallað var „duttlungar
áskorandans", sem eina stundina var
kannski á harðahlaupum undan
blaðamönnum á göngum Kennedy-
flugvallar og stuttu síðar í viðræðum
við Henry Kissinger utanríkisráð-
herra um bandarískt þjóðarstolt,
setti einvígið í mikla óvissu. Hvemig
Islendingum tókst að sigla skipinu til
hafnar var mörgum hulin ráðgáta.
Kannski þurfti sveigjanlegan fram-
sóknarmann til. Guðmundur G. Þór-
arinsson orðaði það svo í einvígis-
blaði Skákar: „Við Islendingar lifum
fyrir opnu úthafi, það era margar
öldur á úthafinu. Við höfum aldrei
ætlað okkur slétta sjóinn, en tökum
við öldunum þegar þær koma.“
Aðalhlutverkin í þessu einvígi
voru vitaskuld í höndum Spasskijs
og Fischers en það vom mörg stór
aukahlutverk: Guðmundur G. Þórar-
insson og skáksambandsstjómin,
Jim Slater, Lothar Schmid, Friðrik
Ólafsson, Sæmundur Pálsson,
Chester Fox, William Lombardy,
Efim Geller, Freysteinn Þorbergs-
son, Guðmundur Arnlaugsson og Jó-
hann Þórir Jónsson. Jóhann fékk
levfi til að smíða alveg sérstök híbýli
fyrir starfsemi tímaritsins Skákar á
efstu tröppum Laugardalshallarinn-
ar. Útgáfa hans á einvígisblaðinu á
þrem tungumálum, íslensku, ensku
og rússnesku, vitnar ágætlega um
metnað hans og smekkvísi. Blaðið
var síðar bundið inn í kálfskinn, kjör-
gripur sem í dag er ein besta heim-
ildin um einvígið. Fram að 1980 hafði
Jóhann einbeitt sér mest að vaxandi
umsvifum fyrirtækis síns, sem ekki
aðeins gaf út tímaritið og skákbækur
heldur fjölda ljóðabóka og rita um
önnur efni. Það ár hófust helgarmót-
in, sem urðu 49 talsins. Þau vom
haldin um land allt. Ekki hvarflaði
að Jóhanni að undanskilja eyjamar í
kringum landið. Þrjú helgarmót í
Vestmannaeyjum, eitt í Hrísey, ann-
að í Flatey og svo var haldið mót í
Hrísey. Til tals kom að tefla í Papey
en það reyndist óframkvæmanlegt.
Síðasta helgarmótið sem ég tók þátt
í var í Trékyllisvík sumarið 1997. Ég
kynntist manninum einn best á þess-
um ferðalögum um landið á ýmsum
farskjótum, þ.á m. sendibifreið Torfa
Ásgeirssonar, leiguvél
frá Sverri Þóroddssyni,
Herjólfi, flóabátnum
Baldri eða spánnýum
BMW 323i, sem Jóhann
ók með sérleyfi frá lög-
reglunni í einu hend-
ingskasti á helgarmótið
á Hellu 1982. Þótt Jó-
hann hafi minnkað við
sig skrif í tímaritið
Skák, sem hann gaf út í
meira en 35 ár, þá duld-
ist engum að þar fór
skemmtilegur penni og
hann á sennilega ein-
hverja fleygustu skák-
skýringu sem um get-
ur: grugga, gragga. Hann unni ljóð-
um og var söngmaður góður. Hann
greiddi oft götu manna sem kerfið
hafði ekki beinlínis gert ráð fyrir,
t.d. Benónýs Benediktssonar. Jó-
hann hafði safnað saman kveðskap
Benónýs og ætlaði að gefa út bókina
um hann haustið 1997. En snemma í
september það ár veiktist hann hast-
arlega og náði aldrei heilsu aftur. Við
Bragi Halldórsson færðum honum
bókina núna um daginn og reyndist
því miður síðasti fundur minn með
Jóhanni.
Helgi Ólafsson.
Fyrir nokkram áram sat ég á
skrifstofu Jóhanns Þóris og eins og
svo oft áður áttum við Iangt spjall
saman. Það er mér ógleymanlegt
hvað útsýnið frá skrifstofiinni var
tært og fagurt. Himinninn var heið-
skír og fjöllin virtust sem aldrei fyrr
glæsileg og tignarleg. Útsýnið
minnti mig á manninn sem sat and-
spænis mér. Fullur af lífi, hugmynd-
um og bjartsýni. Eins og allir menn
hafði hann sína galla, en líkt og hjá
öllurn góðum mönnum stóðu kostir
hans upp úr.
Það er engum vafa undirorpið að
nafn hans verður skráð á spjöld sög-
unnar sem einn mesti skákfrömuður
íslendinga. Fáir eða engir hafa haft
það hugrekki sem hann oft á tíðum
sýndi. An hans væra skákbókmennt-
ir á íslensku varla til, engin helgar-
mót né alþjóðleg mót á landsbyggð-
inni haldin og síðast en ekki síst
hefðu íslenskir stórmeistarar ekki
orðið eins margir og raun ber vitni.
Ég kynntist Jóhanni fyrst á ung-
lingsárum mínum. Hann hafði þá
þegar haldið flest af helgarskákmót-
um sínum, en engu að síður fékk ég
tæifæri til að taka þátt í fjóram
þeirra. Á öllum þeirra sveif léttleik-
andi andi hans yfir mótshaldinu og
hafa þetta verið skemmtilegustu
skákmótin sem ég hef teflt á. Fyrir
hans tilstuðlan fékk ég eins og svo
margir ungir og efnilegir skákmenn
tækifæri til að tefla á alþjóðlegum
mótum. Þó svo Jóhann sé nú geng-
inn á vit feðra sinna munu verk hans
lifa um ókomna framtíð. Öllum þeim
sem fengu að kynnast honum er
hann og verður ógleymanlegur per-
sónuleiki.
Blessuð sé minning hans.
Helgi Áss Grétarsson.
Ég vil með nokkram orðum minn-
ast Jóhanns Þóris.
Ég var tíður gestur á heimili Jó-
hanns og Siggu fyrir um það bil ára-
tug og ég heillaðist af þeirri sérstöku
ró sem fylgdi þessum hjónum. Hið
svokallaða lífsgæðakapphlaup var
haldið einhvem óraveg frá heimi
þessa fólks. Það vakti athygli mína
og kenndi mér margt að finna mat
Jóhanns Þóris á því sem raunvera-
lega skiptir máli í lífinu, því að göfga
andann. Fyrir óþekkt ljóðskáld sem
höfðu ekki efni á að láta prenta verk
sín var lausnin sú að tala við Jóhann
Þóri. Ég veit ekki fjölda þeirra ljóða-
bóka sem hann gaf út, án þess að
ætlast til nokkurrar greiðslu fyrir,
en mér virtist það ógrynni. Minnug
þessa leitaði ég til hans um stuðning,
mörgum áram seinna þegar ég stóð
fyrir leiksýningu á nýju íslensku
verki eftir Megas í Hafnarhúsinu í
Reykjavík. Við þurftum að láta
prenta leikskrá, plaköt og aðgöngu-
________________________________________MOEGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
miða. Fátækur leikhópur sem var
búinn að ganga bónarveg til ýmissa
fyrirtækja um stuðning og yfirleitt
látinn finna rækilega fyrir því að við
væram að sníkja og að viðkomandi
fyrirtæki fengi lítinn frið fyrir alls
konar beiðnum um styrki. Sjaldan
sýndu stjórnendur minnsta áhuga á
innihaldi verkefnisins. Svo kom ég til
Jóhanns Þóris, kynnti honum okkar
verk, og: Væri mögulegt að fá vera-
legan afslátt af prentkostnaði? Jó-
hann Þórir sýndi leikverkinu mikinn
áhuga, og vildi fá að vita allt um það.
Við spjölluðum heillengi um verkið,
hvað lægi að baki tilurð þess, hvað
við vildum segja með þessari upp-
setningu og þar fram eftir götunum.
Jóhann Þórir sýndi mér ekki á neinn
hátt að ég væri að trafla hann í ann-
ríki dagsins, eða að ég væri að biðja
um eitthvað sem væri erfitt að sinna.
Varla þarf að taka fram að Skák-
prent prentaði allt fyrir okkur á
vandaðan hátt sem sómi var að
og... þau þáðu ekki eyri fyrir.
Það tók mig sárt að heyra af veik-
indum Jóhanns og ég get ekki einu
sinni reynt að setja mig í spor Siggu,
Steinars og annarra aðstandenda.
Eina sem ég get sagt er: Megi Guð
veita ykkur styrk í þessari sorg.
Sigrún Sól Ólafsdóttir.
Þegar tilkynningin um andlát Jó-
hanns Þóris barst mér til eyma varð
mér hugsað til alls þess sem Jóhann
hafði lagt af mörkum, íslenskri skák-
hreyfingu til gagns og framdráttar.
Allar þær hugsjónir sem Jóhann
hafði og allt það sem hann áorkaði
og hafði kjark til að framkvæma.
Jóhann gekk til liðs við skákhreyf-
inguna ungur að áram. Hann var
yngsti formaður Taflfélags Reykja-
víkur og í hans stjórnartíð stýrði
hann ýmsum stórviðburðum s.s.
Reykjavíkurskákmótum. Hann rit-
stýrði tímaritinu Skák og gaf út
fjöldann allan af skákbókum sem
ungir skákmenn njóta góðs af í dag.
Þegar ég lenti í rökræðum við Jó-
hann um skákmál, hvort heldur sem
var um að ræða hvert skyldi stefna í
íslenskri skákhreyfingu eða í fræði-
legum umræðum um skáklög og
skákkeppnir, varð ég þess áskynja
að Jóhann leit ætíð á málin frá allt
öðra sjónarhomi en venjulegur leik-
maður. Og alltaf virtist hann hafa á
réttu að standa. Það sem hreif mig
samt hvað mest var að Jóhann hugs-
aði ætíð um skák sem eina af mestu
gersemum lífsins. Skákin mátti
aldrei líða fyrir þras um deilur
manna á milli eða peninga. Skákin
var í hans augum list og ein hin göf-
ugasta íþrótt.
Skákhreyfingin hefur misst mik-
inn athafna- og hugsjónamann. Verk
Jóhanns lifa enn og eiga að vera
hvatning til þeirra sem starfa að
skákmálum í dag til að gera enn bet-
ur.
Fyrir hönd Taflfélags Reykjavík-
ur sendi ég fjölskyldu Jóhanns inni-
legar samúðarkveðjur.
Ríkharður Sveinsson, formaður
Taflfélags Reykjavíkur.
Það er til í útlendum bókum ein heilög saga, af
manni sem varð fullkominn af því að sá í akur
óvinar síns eina nótt Sagan af Bjarti í Sumar-
húsum er saga mannsins, sem sáði í akur óvin-
ar síns allt sitt líf, dag og nótt Slík er saga
sjálfstæðasta mannsins í landinu.
(HalldórLaxness)
Ég vil minnast vinar míns, Jó-
hanns Þóris, með nokkrum fátæk-
legum orðum. Það var í september
1997 að við keppendur í landsliðs-
flokki á Skákþingi Islands á Akur-
eyri fréttum af alvarlegum veikind-
um og að tvísýnt væri um líf hans.
Þetta vora alvarlegar fréttir. Drif-
fjöður skáklífsins síðustu áratugi,
blómatíma skáklistarinnar á íslandi,
Jóhann Þórir, var eins og hendi væri
veifað úr leik, langt um aldur fram.
Við gerðum okkur Ijóst að mikil
tímamót væra í uppsiglingu í ís-
lensku skáklífi. Hugurinn leitaði
ósjálfrátt til baka, það var í raun
ótrúlegt hverju Jóhann Þórir hafði
áorkað á æviferli sínum í þágu skák-
listarinnar. Afrekaskráin var löng
og glæsileg. Á hverjum degi reyndi
hann að leggja eitthvað til skákmál-
anna, hann var óþrjótandi upp-
spretta hugmynda og hann sá til að
þær hugmyndir gerjuðust og þróuð-
ust. Á síðustu öld var það Daníel W.
Fiske sem var velgjörðarmaður ís-
lenskrar skáklistar og fylgdi henni
úr hlaði. Á þessari öld hafa margir
aðrir lagt hönd á plóginn og margt
stórkostlegt gerst í íslenskri skák-
hreyfingu. Það er mín skoðun að þar
fór Jóhann Þórir Jónsson lang-
fremstur í flokki, í hartnær hálfa öld
nutum við íslenskir skákmenn öfl-
ugrar liðveislu hans. Hann hélt úti
íslensku skáktímariti, Skák, síðan
1962. Einvígisblaðið frá heimsmeist-
araeinvíginu 1972 er gott dæmi um
þá djörfung og stórhug sem ein-
kenndi þennan mann. Svo ekki sé
minnst á helgarmótin 49! Talan 7
þykir mikil happatala, 7x7 er
skemmtileg og umhugsunarverð til-
viljun!? Fyrsta helgarmótið var
haldið í Keflavík 1980 og það síðasta
undir stjórn Jóhanns Þóris var hald-
ið á Borgarfirði eystra í ágúst 1997.
Mótin voru haldin um land allt á 20
ára tímabili og voru ómetanlegt
framlag. Tug alþjóðlegra skákmóta
hélt hann sjálfur og hann kom að öll-
um Reykjavíkurskákmótunum, m.a.
með útgáfu mótsblaða, nema því síð-
asta 1998, enJpar sveif andi hans yfir
vötnunum. Eg gæti haldið áfram
þessari upptalningu lengi enn, en
það hefði hann ekki viljað sjálfur,
hann vildi framkvæma hlutina en
hann kærði sig lítið um hrós og
orðagjálfur í sinn garð. Ég varð
þeirrar gæfu aðnjótandi að kynnast
Jóhanni Þóri vel persónulega og ég
veit vel hvaða mann hafði að geyma.
Margar ferðimar fórum við saman
bæði utanlands sem og innanlands.
Það var gaman að skoða Island með
Jóhanni Þóri. Hann þekkti landið
sitt afburðavel og alls staðar komst
hann í skemmtileg kynni við fólk og
frásagnarlist hans var stórkostleg.
Hann hafði líka frá svo mörgu
skemmtilegu að segja og reynt svo
margt. Þær minningar era vel
geymdar. Veikindi Jóhanns Þóris
stóðu í 20 mánuði, það var þrauta-
ganga sem nú er lokið. Ég vil votta
eiginkonu Jóhanns Þóris, Sigríði
Vilhjálmsdóttur, innilega samúð
mína. Börnum hans og fjölskyldu
einnig. Minningin um hugheilan
mann sem lifði lífi sínu af djörfung
og þrótti lifir um ókomna framtíð.
Gens una sumus.
Sævar Bjamason.
Æskuvinur minn, Jóhann Þórir
Jónsson, er horfinn sjónum. Allt of
snemma vil ég segja, því að hann
bætti veröldina með glaðværð sinni,
andríki og mikilli óeigingjarnri at-
hafnasemi.
Jóhann Þórir var óvenjulegur at-
gervismaður, sem varð goðsögn í lif-
anda lífi - maðurinn sem kleif þrí-
tugan hamarinn og kom í verk hlut-
um, sem aðrir létu sér ekki einu
sinni detta í hug að gerlegir væra.
Raunar var hann orðinn stofnun í lif-
anda lífi, þótt það orð lýsi manninum
alls ekki, því að til þess var alltof
mikil hreyfing í kringum hann.
Jóhann Þórir ólst upp í Vestur-
bænum og þar kynntumst við í leik,
skóla og starfi. Þótt hann héldi ekki í
langskólanám varð okkur félögum
hans ljóst, að hann lærði því meira í
lífsins skóla. Þekking hans var víð-
feðm og afar hagnýt. Úti í athafnalíf-
inu hófst hann upp af sjálfúm sér og
gerðist umsvifamikill prensmiðjueig-
andi. Ekki fór framhjá neinum, að
ímyndunarafl hans var mikið og
hann dreymdi stóra drauma. Hin lat-
nesku orð „ad astra“ - „til stjarn-
anna“ - lýsa vel lífsviðhorfi hans.
Hversdagsleg grámolla var honum
fjarri skapi: „Make no small plans,
they have no power to move man“.
Hann færðist því snemma mikið í
fang og tókst að koma ótrúlega
miklu í verk. Hann var stórkostlegur
í framkvæmdinni, þótt segja megi,
að stundum hafi hann reist sinni
miklu starfsorku og fjárhagsgetu
hurðarás um öxl. Hann lifði eftir því
kjörorði, að til þess að þekkja tak-
mörk hins mögulega verða menn að
hafa kjark til að takast á hendur leið-
angur inn í hið ómögulega. Áður en
lauk má því segja, að hann hafi verið
orðinn gerkunnugur á landamæram
þess sem gerlegt er og hins sem
ógerlegt er í þessum heimi.
Jóhanns Þóris verður lengi minnzt
sem mannsins, sem drýgri þátt hefur
átt í því að efla skáklíf á Islandi en
nokkur annar - mannsins sem á
hvert bein í stórmeisturanum okkar,
svo að jafnvel sjálfu Skáksambandi
íslands verður ekki við hann jafnað.
Öll skákmótin - helgarskákmót og
alþjóðleg skákmót - sem hann með
óumræðilegum stórhug og þraut-
seigju hleypti af stokkunum, hafa á
síðustu áratugum fremur en flest
annað orðið tO að gefa skákmönnum
okkar tækifæri tU að safna skákstig-
um og öðlast eftirsótta titla alþjóð-
legra meistara og stórmeistara.
Ekki aðeins lyfti Jóhann Þórir
sjálfur Grettistökum, heldur var
hann þeirri gáfu gæddur að geta
blásið öðrum í brjóst bjartsýni og
trú á lífið og eigin getu til að takast
á við það, sem þeir nokkram augna-
blikum áður höfðu talið hreinustu
ófæra. Þess vegna var maðurinn,
sem var í raun orðinn eins konar
stofnun í lifanda lífi, mörgum sann-
kallaður hugmyndabanki. Þangað
fór margur maðurinn í öngum sín-
um, en áttaði sig von bráðar á því,
að þar mátti taka út af digram inn-
stæðum til lausnar yfirþyrmandi
daglegum vanda. Stundum var eins
og þessi snilligáfa Jóhanns Þóris
væri af öðrum heimi - eða að
minnsta kosti var stundum eins og
maður sæi sjónhverfingamanninn,
sem töfraði kanínur upp úr hatti sín-
um.
Tómarúm það mikla, sem missir
Jóhanns Þóris veldur í stóram vina-
og kunningjahópi, verður aldrei fyllt.
Blessuð sé minning hans.
Sigurður Gizurarson.
Kveðja frá
Skáksambandi Islands
Við Islendingar eram þekktir fyr-
ir að vera mikO skákþjóð. Hvað eftir
annað höfum við skotið margfalt
fjölmennari þjóðum ref fyrir rass,
með því að vinna glæsta sigra á er-
lendum vettvangi og með því að
halda á Islandi mót og aðra viðburði
sem eftirminnOegir era. Þá standa
skákmeistarar í eldlínunni en að
baki þeim kraftaverkamenn og eld-
hugar. Með Jóhanni Þóri Jónssyni
er genginn sá þeirra er lengstan og
glæstastan feril á að baki. Jóhann
var ritstjóri og útgefandi Tímarits-
ins Skákar í 35 ár og stóð á þeim
tíma fyrir fjölmörgum stórviðburð-
um á skáksviðinu. Hann var helsti
hvatamaður þess að fyrsta alþjóð-
lega Reykjavíkurskákmótið var háð
árið 1964, en þau mót era nú orðin
átján talsins. Af bjartsýni hans og
áræði kviknaði hugmyndin um að
halda hér á landi „einvígi aldarinn-
ar“ 1972. Vísast hefur nafn íslands
aldrei farið víðar um heiminn en það
gerði í tengslum við þann viðburð.
Það vora sömu eiginleikar sem
gerðu upphafsmanni helgarmótanna
kleift að halda 49 slík mót, víðsvegar
um landið. Jóhann Þórir var hug-
myndaríkur maður. Hann var ekki
úrtölumaður eða efasemda heldur
kom hugmyndum sínum í fram-
kvæmd. Hann vildi halda helgar-
skákmót í Grímsey, í Trékyllisvík og
í Mjóafirði og fékk því áorkað eins
og ekkert væri sjálfsagðara. Auk
helgarskákmótanna stóð hann fyrir
tíu alþjóðlegum skákmótum sem
gáfu upprennandi kynslóð ungra
skákmanna tækifæri að ná afdrifa-
ríkum titiláföngum.
Jóhanni Þóri var ekkert ómögu-
legt. Engin hindran var í hans aug-
um óyfirstíganleg þegar halda átti
glæsilegan viðburð eða koma efni á
prent sem lfldegt væri til að auka
veg skáklistarinnar. í þeirri list að
sannfæra aðra um ágæti hugmynd-
anna var hann öðram fremri. Því
fékk hann miklu áorkað.
Jóhann Þórir var vinmargur mað-
ur. Þótt oft gustaði um hann og hart
væri deOt um sum verka hans safn-
aði hann sér ekki óvinum. Til þess
var hann of góðvOjaður maður og
sáttfús. Segja má að allir hafi farið
ríkari af fundi Jóhanns Þóris. Meist-
uram okkar og skákáhugamönnum
varð tíðfóralt til hans til skrafs og
ráðagerða þar sem hann sat á rit-
stjóraskrifstofu sinni í Skákprenti.
Á slíkum fundum vora margar hug-
mjmdir reifaðar og áform sem síðan
var hrint í framkvæmd. Viðhorfið
var ávallt hið sama; að auka veg