Morgunblaðið - 18.05.1999, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 18. MAÍ 1999 41
rgs í tilefni af 50 ára afmæli NATO
Morgunblaðið/KrÍBtinn
ir Alþýðuflokksins, Þór Whitehead, prófessor í sagnfræði ,og Davíð Oddsson,
;æðisflokksins ræða saman yfir kaffibolla á ráðstefnunni.
Hvatning til bænda að draga úr mjólkurframleiðslu
Viðbrögð bænda -
skilning'ur en urgur
Morgunblaðið/Þorkell
MJÓLKURFRAMLEIÐSLA hefur slegið öll met, bæði af því að bændur
voru hvattir til að framleiða meiri mjólk, en líka vegna veðurfars, góðra
heyja og lágs fóðurverðs.
Morgunblaðið/Kristinn
Samtaka um vestræna samvinnu og
gesti. Við hlið hans situr Birgir Ár-
aður Varðbergs.
með til að dragast aftur úr og verða
stöðnuninni að bróð.“
Sighvatur sagði samrunaferlið í
Evrópu og stækkun NATO það ,já-
kvæðasta" sem væri að gerast hjá
þjóðunum í Evrópu í dag. Hann sagði
Island hafa sýnt, ekki síst með stuðn-
ingi sínum við aðild Eystrasaltsríkj-
anna að NATO, að það væri meira en
bara „laumufarþegi um borð“ í banda-
laginu.
Þeir þrír félagsmenn í Varðbergi
sem kvöddu sér hljóðs töluðu um góð
störf Varðbergs og SVS og þann lær-
dóm sem þau hefðu dregið af umræð-
um og kynningarferðum sem félögin
hafa staðið fyiár.
Alda, Lilja Dögg og Gunnar Alex-
ander fjölluðu um trú sína á NATO í
framtíðinni og getu þess til að aðlagast
nýjum og breyttum aðstæðum. Þau
sögðu lýðræði, mannréttindi og frelsi,
þau gildi sem bandalagið stæði fyrir,
vera eftirsóknarverð fyrir nýfrjálsu
ríkin sem nú sæktust eftir aðild að
bandalaginu.
Gunnar Alexander sagði þá gagn-
rýni frá andstæðingum NATO að
bandalagið væri tíma-
skekkja, ekki eiga við rök að
styðjast þar sem það örygg-
iskerfi sem bandalagið hef-
ur búið sér hefði til að
mynda þau áhrif að svo
mörg ríki sækjast eftir aðild sem raun
ber vitni.
„Ný stefna NATO gegn
anda sáttmálans“
„Hlutverk NATO á nýrri öld er ann-
að og fjölbreyttara en það var meðan á
kalda stríðinu stóð,“ sagði Alda og
sagði þess bíða mörg óleyst verkefni í
þágu friðar og samvinnu. Lilja Dögg
tók í svipaðan streng er hún fjallaði
um gildi og framtíð NATO og sagði
bandalagið ekki „nátttröll heldur
dýnamíska stofnun" sem ætti fullt er-
indi inní 21. öldina.
Þór Whitehead ræddi „þá stefnu sem
NATO virtist vera að taka til framtíð-
ar,“ og átti þá við hemaðaríhlutun
NATO í Júgóslavíu. Þór skýrði frá efa-
semdum sínum í garð þessarar stefnu
sem hann sagði hafa verið tekna án þess
að fullnægjandi umfjöllun um hana
hefði farið fram í aðildarríkjum banda-
lagsins. Þór sagðist ekM betur sjá en að
þessi nýja stefna, „stríddi gegn anda og
bókstaf Atlantshafssáttmálans.“
Þór sagði hernaðaríhlutun NATO í
Júgóslavíu hafa „stórspillt samskipt-
um Vesturveldanna við Rússa og ýtt
undir upplausn á Balkanskaga með
ófyrirsjáanlegum afleiðingum.“ Hvað
varðar útvíkkun bandalagsins í austur
ætti NATO að varast að ýta undir
óraunsæjar vonir ríkja, sem sækjast
eftir aðild, um hervemd Vestui’velda
frá Rússum. í staðinn ætti bandalagið
að efla samráð við Rússa, sem sé for-
senda fyrir friði í Evrópu.
Þrátt fyrir veika stöðu Rússlands í
dag, „skyldi það ekki gleymast að
Rússland hefur verið eitt af stórveld-
um heimsins á síðari öldum og hefur
burði til að efla aftur stöðu sína í fram-
tíðinni."
Valur Ingimundarson sagði loftárás-
ir NATO í Júgóslavíu vera prófraun
sem vafalaust ætti eftir að hafa mikil
áhrif á stefnu bandalagsins á næstu
ámm. NATO hefur nú áskilið sér rétt
til að hafa afskipti af átökum annars
staðar í Evrópu. Valur sagði bandalag-
ið standa frammi fyrir mörgum vanda-
málum þrátt fyrir að það hafi að
mörgu leyti lagað sig að breyttri
heimsmynd.
Hann sagði bandalagið hafa legið
undir töluverðri gagnrýni frá því að
loftárásirnar hófust á Júgóslavíu, sem
lyti aðallega að því hvernig hernaðarí-
hlutunin var framkvæmd. Valur sagð-
ist telja líklegast að átökin enduðu á
forsendum NATO vegna þess hversu
mikið er í húfi fyrir bandalagið og
vegna þess að samstaðan innan þess
hefur ekki rofnað enn.
Valur sagði eitt helsta verkefni
NATO eftir að lausn hefði fundist á
Kosovo-deilunni hljóta að vera að bæta
samskiptin við Rússa. Rússar hefðu
sáttahlutverki að gegna í deilunni og
gera mætti ráð fyrir að þeir myndu
hafa áhrif á pólitíska lausn
hennar.
Valur sagði bandalagið
standa frammi fyrir
nokkrum lykilspurningum
um markmið sín á næst-
unni. „Fyrir utan stækkunarferlið þarf
að skilgreina betur hugsanlegar að-
gerðir NATO utan varnarsvæðisins í
Evrópu." Einnig nefndi Valur framtíð
Kosovo, sem hann sagði of snemmt að
spá um.
Valur sagði hernaðaraðgerðir
NATO í Júgóslavíu eiga eftir að hafa
áhrif á framtíð bandalagsins og sam-
skipti Evrópuríkjanna við Bandaríkin.
Spurningar vöknuðu einnig um hvort
Evrópuríkin myndu stjrkja samstarf
sitt í varnar- og öryggismálum, þar
sem Bandaríkin hefðu sýnt að staða
þeirra væri mun sterkari en Evrópu-
ríkjanna í þeim efnum.
Bændur taka hvatningu
SAM um minni fram-
leiðslu af skilningi, en
álíta fyrri tilmæli um
meiri framleiðslu hafa
verið vanhugsuð, eins og
Sigrún Davíðsdöttir
heyrði er hún ræddi
við nokkra þeirra.
AÐ ER GOTT að vera vitur
eftir á, en það var kannski
glannalegt að lofa svo ákveð-
ið að borga afurðastöðvaverð
fyrir umframframleiðslu, en vísast
höfðu menn ekki áttað sig á að hægt
væri að auka framleiðsluna svo mikið
og hratt,“ segir Elvar Eyvindsson,
bóndi á Skíðbakka II í Austur-Land-
eyjum. Tilefnið er hvatning Samtaka
afurðastöðva í mjólkuriðnaði, SAM, að
draga úr mjólkurframleiðslu, eftir að
afurðastöðvar höfðu í haust hvatt
mjólkurframleiðendur til að auka
framleiðslu sína.
„Það hefði ekki átt að gefa út svona
yfirlýsingu í upphafi án þess að hafa
eitthvert þak á, til dæmis að miða við
10-15 prósent framleiðsluaukningu,"
segir Jóhann Gísli Jóhannsson, bóndi
á Breiðavaði, skammt frá Egilsstöð-
um. í sama streng taka fleiri viðmæl-
endur Morgunblaðsins.
Hvatningin um aukna framleiðslu
var sett fram eftir að horfa þótti til
próteinskorts og þar með samdráttar í
ostaframleiðslu. Stöðvarnar lofuðu að
greiða fyrir próteinhlutann, 75 pró-
sent afurðastöðvaverðsins, eða 23
krónur á hvern lítra að frádregnum
flutningskostnaði.
Fullt afurðastöðvaverð er 33,80
krónur, en að viðbættum beinum
greiðslum er lágmarksverð til bænda
fyrir hvern mjólkurlítra 63,88 krónur,
en þessi viðbót kemur ekki á umfram-
framleiðslu, aðeins á framleiðslumark-
ið. Mjólkursamlag KEA bauðst þó til
að greiða fullt afurðastöðvaverð og
hefur það vakið undrun margra ef
marka má ummæli viðmælenda Morg-
unblaðsins.
Hin mikla mjólkurframleiðsluaukn-
ing vekur einnig upp spurningar um
hvort ekki mætti þá fækka kúm úr því
þær geti svo auðveldlega framleitt
meira, en á því máli hafa bændur þó
skiptar skoðanir.
Eðlilegar skýringar á mikilli
framleiðsluaukningu
í bréfi SAM til mjólkurframleiðenda
23. apríl kemur fram að framleiðsla
mjólkur undanfarna 12 mánuði var
109,2 milljónir lítra, en heildar-
greiðslumark mjólkur nemur 103 lítr-
um á ári. Að sögn Guðbjöms Árnason-
ar, framkvæmdastjóra Landsambands
kúabænda, eru ýmsar skýringar á
hvers vegna framleiðsluaukningin
varð jafn mikil og raun ber vitni. Hey
hafi verið einstaklega góð á síðasta ári
og fóðurverð lágt og þetta tvennt, auk
hvatningar um meiri framleiðslu hafi
haft sitt að segja.
„En verðlagsárinu lýkur ekki fyrr
en 31. ágúst og ef sumarið verður kalt
og votviðrasamt dregur sjálfkrafa úr
framleiðslunni," segir Guðbjörn. Að
hans mati er þessi aukning nánast ein-
stæð. Varla þekkist að hægt sé að
auka nytina svo mikið sem orðið hafi.
Afleiðingar hvatningar án þaks
„Ákvörðun afurðastöðvanna var
röng, þegar ekkert þak var haft á
hvatningu um aukna framleiðslu og
mér finnst að stjórnir stöðvanna hafi
farið óvarlega," segir Gunnar Sverris-
son, bóndi í Hrosshaga í Biskupstung-
um. Sjálfur miðaði Gunnar við að
framleiða heldur meira en minna
vegna hvatningar afurðastöðvanna.
Góð hey, gott veður og lækkað fóður-
verð hafi síðan auðveldað það. „Vegna
nýju tilmælanna um að draga úr fram-
leiðslu býst maður svo við að slátra
fyrr þeim kúm, sem hefði verið slátrað
hvort sem er.“
„Það voru mistök að biðja um ótak-
markað magn og kemur illa við þá,
sem spýttu í,“ segir Sigurður Baldurs-
son, bóndi að Páfastöðum í Skagafirði.
Sjálfur segist hann vera á réttu róli,
„en ég veit um marga, sem eru að
verða búnir með framleiðslumörkin og
verða því kauplitlir fram til 1. septem-
ber, þegar nýtt verðlagsár hefst.“
Ymsum finnst einnig að bréf SAM
23. apríl hafi komið seint. „Það voru
áhyggjur þegar í haust yfir mikilli
framleiðsluaukningu og ljóst um ára-
mótin í hvað stefndi. Það er því seint
farið af stað af SAM að skrifa þetta
bréf fýrst nú,“ segir Elvar Eyvinds-
son.
„Það er mikið rétt að það hefur
dregist á langinn að senda út bréf, en
þetta var skoðað frá ýmsum hliðum“
segir Oskar Gunnarsson, formaður
SAM, „en það eru þó enn eftir fjórir
mánuðir af verðlagsárinu. Því er ekki
að leyna að framleiðslan hefur farið úr
böndunum, en staðreynd að lítið hefur
dregið úr framleiðslu, þótt óskað væri
eftir því.“
Tilboð afurðastöðva
misjafnt eftir landshlutum
„Hér er framleiðslan á eðlilegum
mörkum og ekki stórkostlega yfir
framleiðslumörkum,“ segir Jóhann
Gísli. „Bændur á Austurlandi hafa náð
að stjórna framleiðslunni vel, en við
eigum þá vísast eftir að blæða fyrir
hin svæðin. Ég er óánægður með að
við hér fyrir austan skulum dregnir
inn í þetta. Okkar samlag er veikt og
hefur ekki gefið út neitt tilboð sjálft,
svo það er ósanngjarnt að SAM sendi
okkur hér þetta bréf. Við höfum ekki
dælt kjamfóðri í kýrnar." Einnig
bendir hann á að málið sé margfalt í
roðinu, því ekki hafi náðst sama hag-
ræðing fýrir norðan.
„Við erum kannski betri við bændur
en hinir,“ segir Hólmgeir
Karlsson, mjólkursamlags-
stjóri hjá KEA, á léttu nót-
unum, þegar hann er
spurður um þá ákvöðrðun
KEA að greiða bændum
100 prósent afurðastöðvaverð. í fullri
alvöru bætir hann við að þegar stefndi
í óvissu með birgðastöðuna fyrir rúmu
ári hafi þessi ákvörðun verið tekin.
Síðan hafi aukningin orðið mun meiri
en séð hafi verið fyrir.
„En við stöndum við ákvörðun okk-
ar,“ segir hann og segist sjá merki um
að framleiðslan sé þegar farin að drag-
ast saman. „Tilboðið kostar okkur
auðvitað fjárútlát, en veldur okkur
ekki fjárhagserfiðleikum eða rekstrar-
vanda. Ég tel ekki miklar líkur á að
það verði einnig borgað fyrir umfram-
framleiðslu á næsta ári.“
Utan svæðis Mjólkursamlags KEA
vekur það undrun að KEA skuli
greiða fullt verð. „Aulaskapur" er orð- ■
ið sem Elvar á Skíðbakka notar yfir
tilboð KEA. „Það er óraunhæft að
borga fyrir fitu, sem ekki er hægt að
selja, en auðvitað er þetta gleðilegt
fyrir bændur fyrir norðan.“
„Menn skilja ekki þessa ákvörðun,
því fitan er meira en verðlaus. Það
kostar að losa sig við hana,“ segir
Gunnar Sverrisson, bóndi í Hrosshaga
í Biskupstungum, og bætir við að
bændur sunnanlands hafi ekki uppi
neinar kröfur í þessa átt. „Ég held
þessi ákvörðun hafi verið mistök.“
Jóhann Gísli skilur heldur ekki
ákvörðun KEA. „Það er lítil skynsemi
í þessari ákvörðun og á endanum
hljóta það að vera bændur, sem þurfa
að borga brúsann.
Sigurður Baldursson, bóndi á Páfa-
stöðum í Skagafirði, segir þetta vera
vandamál KEA. „Það er tvíbent fyrir
fyrirtækið að fá vöru sem það getur
ekki selt, en KEA hefur fengið stimpil
ESB og getur því flutt inn þangað.
Framleiðslumörkin eru miðað við inn-
anlandsmarkað, en þessi umfram-
framleiðsla gæti opnað möguleika á
framleiðslu fýrir erlendan markað.“
Full greiðsla - arðgreiðslur
Arðgreiðslur afurðastöðva í eigu
bænda hafa rutt sér til rúms undan- -
farin tvö ár, svo afkoma þeirra skiptir
viðkomandi bændur beinlínis máli. El-
var Eyvindsson segir að afurðastöðin,
sem hann skipti við sé vel rekin og
hagræðing þar hafi skilað sér. „En lé-
leg rekstrarafkoma bitnar á arð-
greiðslum til bænda næstu 1-2 árin.“
„Það má líta svo á að arðgreiðslur
annars vegar og full afurða-
stöðvagreiðsla hins vegar jafni mun-
inn milli KEA og afurðastöðva, sem
greiða arð,“ segir Gunnar Sverrisson,
„en það er hreinni og gagnsærri rekst-
ur og uppgjör, þar sem stöðvarnar eru
í eigu mjólkurframleiðenda. KEA hef-
ur bakhjarl."
Væri hægt að fækka kúm?
Samkvæmt frétt Bændablaðsins 4.
maí hefur innvigtuð mjólk
aukist um tólf prósent frá
upphafi verðlagsárs miðað
við sama tíma á fyrra verð-
lagsári. Þessi mikla aukn-
ing hlýtur að vekja upp þá
spurningu hvort hægt væri ná fram-
leiðslumarkinu með færri kúm.
Það þarf þó ekki að ræða við marga
bændur til að átta sig á að á því máli
eru margar hliðar og ekki einhlítt að
aukningin nú þýði að kúastofninn sé of
stór miðað við framleiðslumarkið. „Ég
er alveg viss um hægt væri að fækka
kúm,“ segir Jóhann Gísli, „en hér
skipta gæðamálin einnig máli. Miðað
við til dæmis 125 þúsund lítra fram-
leiðslumark mitt, þyrfti ég ekki annað
en að missa tvær kýr til að markið
næðist ekki. Þetta er spurning, sem
hver og einn verður að gera upp við
sig.“
„Andstæðing-
arnir að mestu
gufað upp “
„Ákvörðun af-
urðastöðvanna
röng“