Morgunblaðið - 29.05.1999, Qupperneq 36

36 LAUGARDAGUR 29. MAÍ1999
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Viðbrögð Kínverja við árásinni
á sendiráðið í Belgrad
Segjast þurfa
að efla herinn
og efnahaginn
Peking. Reuters.
Óvenjuleg ástamál
KINVERJAR sögðust í gær þurfa
að gera gangskör að því að koma á
frekari efnahagsumbótum og endur-
nýja herinn eftir árás Atlantshafs-
bandalagsins á kínverska sendiráðið
í Belgrad fyrr í mánuðinum.
Dagblað alþýðunnar, málgagn kín-
verska kommúnistaflokksins, fór lof-
samlegum orðum um markaðsum-
bætumar í landinu í forystugrein á
forsíðu og lýsti þeim sem „miklum
og sögulegum breytingum“ sem
hefðu haft djúpstæð áhrif á kín-
versku þjóðina og kommúnismann.
Forystugreinin var birt með grein
um langtímaáform kínverskra
stjórnvalda um að endumýja sjóher-
inn og mynd af Jiang Zemin forseta
á fundi með kínverskum hershöfð-
ingjum.
„Grimmdarverk NATO undir for-
ystu Bandaríkjanna átti sér stað á
sama tíma og land okkar hefur náð
tímamótaárangri í umbóta- og opn-
unarátakinu og gegnir æ mikilvæg-
ara hlutverki á alþjóðavettvangi,“
sagði í forystugreininni. „Við verðum
að gera allt sem í valdi okkar stend-
ur til að tryggja frekari framfarir og
að umbóta- og opnunarátakið beri að
lokum tilætlaðan árangur. Við höfum
ekki efni á neinum áfollum eða mis-
tökum.“
Reynt að sefa
erlenda Qárfesta
Þrír kínverskir blaðamenn og tutt-
ugu særðust í árás NATO á kín-
verska sendiráðið í Belgrad 7. maí.
NATO og Bandaríkjastjórn hafa
beðið Kínverja afsökunar á árásinni,
sem vai- lýst sem hörmulegum mis-
tökum. Bandalagið hafði stuðst við
úrelt kort af Belgrad þegar skot-
markið var valið, en þau sýndu ekki
að kínverska sendiráðið hafði verið
flutt á þann stað sem ráðist var á.
Kínverjar segja hins vegar að
sprengjum hafi verið varpað á sendi-
ráðið af ásettu ráði og kröfðust form-
WILLIAM Perry, sendifulltrú
Bandaríkjaforseta, kom til Seoul í
Suður-Kóreu í gær að lokinni fjög-
urra daga heimsókn til Norður-
Kóreu, þar sem hann afhenti skila-
boð frá Bill Clinton til Kim Jong-il,
leiðtoga landsins. N-Kóreskir fjöl-
miðlar hafa ekkert sagt um það
hvort Perry hafí sjálfur átt fund
með Kim meðan á heimsókninni
stóð. Það er þó ekki talið útilokað.
Bandarísk stjómvöld eru nú að
endurskoða stefnu sína gagnvart n-
kóreskum yfirvöldum, og telja
fréttaskýrendur að í skilaboðunum
legrar afsökunarbeiðni og ítarlegrar
rannsóknar á árásinni. Þeir vilja að
niðurstöður rannsóknarinnar verði
birtar og að þeim sem beri ábyrgð á
henni verði refsað.
Arásin varð til þess að kínverska
stjómin frestaði viðræðum við
Bandaríkjastjórn um hugsanlega að-
ild Kína að Heimsviðskiptastofnun-
inni (WTO). Hún leiddi einnig til
heiftúðugra mótmæla gegn NATO
við sendiráð Bandaríkjanna og Bret-
lands í Kína sem ollu miklum óhug
meðal starfsmanna erlendra fyrir-
tækja í landinu. Kínverska stjórnin
hefur að undanfömu reynt að sann-
færa erlenda fjárfesta um að þeim
stafí engin hætta af slíkum mótmæl-
um og ríkisfjölmiðlarnir hafa lagt
áherslu á að ástandið hafi færst í
eðlilegt horf að nýju.
Sagðir þurfa öflugan
sjó- og flugher
Dagblað alþýðunnar sagði að efna-
hagsumbætumar í Kína þjónuðu
hagsmunum alls heimsins og þeim
yrði haldið til streitu þrátt fyrir
„truflanir og skemmdarverk fjand-
samlegra afla bæði innan og utan
Kína“. Ríkisfjölmiðlamir höfðu for-
dæmt árás NATO og birt fjölmargar
greinar þar sem rauði þráðurinn var
að ekki yrði svo auðvelt að kúga
„sterkt og öflugt Kína“.
Dagblað alþýðunnar birti greinina
um endumýjun sjóhersins eftir að
kínverski hermálasérfræðingurinn
Zhang Wenmu hvatti stjórnina til að
efla flotann og flugherinn vegna
hættu á árásum erlendra ríkja. Hann
sagði að sagan sýndi að Kínverjar
þyrftu öflugan sjó- og flugher til að
tryggja öryggi sitt.
Þótt kínverski herinn eigi nokkrar
hátækniherflugvélar og -kafbáta frá
Rússlandi eru flestar vígvélar hans
orðnar úreltar. Hernaðarmáttur
hans er því talinn lítill utan
landamæra Kína.
sem Perry bar frá Clinton til Kim
hafi verið að finna hvatningu frá
Bandaríkjamönnum um að N-Kórea
láti af þróun kjarnavopna gegn því
að fá efnahagslegan og pólitískan
stuðning frá Bandaríkjunum.
Perry er hæst setti bandaríski
embættismaðurinn sem heldur til
N-Kóreu síðan Kóreustríðinu lauk
með vopnahléi 1953. Formlega ríkir
þó enn stríðsástand á Kóreuskaga.
Bandaríkin, Japan og S-Kórea hafa
að undanfömu samræmt stefnu sína
gagnvart N-Kóreu í því augnamiði
að bæta samskiptin við landið.
KViKivivrvnnr
Bfóborgin
RUSHMORE irtrk
Leikstjóri Wes Anderson. Handrits-
höfundar Wes Anderson, Owen Wil-
son. Kvikmyndatökustjóri Robert D.
Yeoman. Tónskáld Mark Mothers-
baugh. Aðalleikendur Jason
Schwartzman, Bill Murray, Olivia
Williams, Seymour Cassell, Brian
Cox, Stephen McCole. 93 mín. Banda-
rísk. Touchstone, 1998.
MAX (Jason Schwartzman), er
einn þeirra ofvirku nemenda sem
fara hamfóram í félagslífinu en
sækja námið hægar. Hann skrifar
og setur upp leikrit, ritstýrir skóla-
blaðinu, er formaður skylmingafé-
lagsins, frönskuklúbbsins og bý-
flugnaræktunarinnar, svo nokkuð
sé nefnt. Hinsvegar á hann brott-
rekstur vofandi yfir höfði sér úr
hinum eftirsótta Rushmore skóla,
fyrir óviðunandi einkunnir. Reynd-
ar komst hann inní þessa uppeldis-
stofnun auðmannabama með með-
fæddri kænsku stjómmálamanns-
ins, óbilandi sjálfstrausti og kjafta-
viti. Hann er ekki sonur heila-
skurðlæknis einsog hann lætur í
veðri vaka, heldur óbreyttur rak-
arasonur. Þó stundaskráin sé of-
hlaðin hjá Max, finnur hann tíma
til að verða ástfanginn, og það af
einum kennaranna, hinni ungu og
fögra Cross (Olivia Williams). Læt-
ur sér ekki segjast þótt hún bendi
honum á óæskilegan og óyfírstíg-
anlegan aldursmun og þjóðfélags-
stöðu.
Til að vinna Cross á sitt band
BÆKUR
Barnabók
KAPALGÁTAN
eftir Jostein Gaarder.
Sigrún Árnadóttir þýddi.
Mál og menning 1998.
NORSKI rithöfundurinn Jostein
Gaarder skaust upp á stjömuhimin-
inn með leifturhraða fyrir nokkrum
áram þegar lesendur höfðu uppgötv-
að sögu hans um Veröld Soffíu (útg.
1991). Lesendur stóðu á öndinni af
hrifningu yfir þessu skemmtilega
samspili höfundar þar sem hann flétt-
ar heimspeki inn í spennusögu. Menn
trúðu ekki hvemig hægt
var að gera heimspeki
að skemmtilestri. Sú
bók er nú orðin svo fræg
að hún hefur næstum
öðlast sína eigin tilveru,
t.d. hefur hún sína eigin
heimasíðu á Netinu, hún
er komin út á geisla-
diski, fyrir utan það að
bókin hefur nú verið
þýdd á 40 tungumál.
Seld eintök nema nú um
10 milljón eintökum sem
setja höfund í flokk vin-
sælustu norrænu höf-
unda allra tíma.
Jostein Gaarder er
kennari og hefur stund-
að kennslu í fjölda ára í
framhaldsskólunum í Valler í Bæram
og í Fana þar sem hann kennir trúar-
brögð, heimspeki og bókmenntir,
enda sést það á verkum hans hversu
mikla þekkingu hann hefur á þessum
sviðum sem gera honum auðvelt að
flétta saman ólíka þætti þessara
greina. Fyrsta verk Josteins kom út
1986 og heitir Greiningin (Diagnosen
og andre noveller). Þetta er smá-
sagnasafn sem ekki náði mikilli
frægð. En eftir það sneri Jostein sér
að því að skrifa fyrir börn og næsta
verk hans var Barna fra Sukhavati
(1987) og síðan kom Froskahöllin
(Froskeslottet, 1988). Árið áður en
Veröld Soffíu kom út sendi hann frá
sér bókina Kabalmysteriet sem þýdd
var á íslensku og kom út hjá Máli og
menningu undir heitinu Kapalgátan.
Eftir sigurgöngu höfundar vegna
Soffiu, sendi Jostein frá sér bókina
Jólagátan (Julemysteriet 1992) og
fær Max þá hugmynd að endur-
vekja latínunám við skólann (sem
er hennar hjartans mál), og tekst
það með stjórnmálavitinu.
Kennslukonan er einnig á því að
bæta þurfi fiskasafnið og enn held-
ur Max á stað og fær einn aðal-
stuðningsmann Rushmoreskólans,
milljarðamæringinn Blume (Bill
Murray), í lið með sér. Blume
hrífst af sannfæringarkrafti og ein-
urð stráksins og með þeim tekst
sérstæð vinátta. Aætlanimar varð-
andi sædýrasafnið enda með
ósköpum. Brottrekstri stráksins
sem loks hefur fyllt mælirinn að
áliti skólameistara (Brian Cox) og
það sem verra er, Blume vinur
hans nær ástum Cross.
Undarleg mynd og í hæsta máta
óvenjuleg. Höfundarnir, Wes And-
erson og Owén Wilson, munu eiga
að baki Bottle Rocket, (‘96), sem
sögð er á svipuðum nótum. Rus-
hmore virkar mikið mun betur á
köflum - sem heild er hún ómark-
vissari og mishæðótt. Hún stendur
og fellur með leikaranum í aðall-
hutverki hins óvenjulega Max, og
gerðu framleiðendur leit að réttu
manngerðinni um Bandaríkin þver
og endilöng. Leitin hefur borið ár-
angur því nýliðinn Schwartzman er
ótrúlega eðlilegur Max, sem er
með óvenjulegri kvikmyndaper-
sónum um langa hríð. Strákurinn
mun þó vera af kunnum listamann-
sættum, sonur Taliu Shire, systur
Francis Ford Coppola. Persónan
sjálf er þó harla ótrúverðug. Geng-
ur hvorki né rekur í skólanum en
tekst flest annað með láði. Hann er
bamungur en skrifar engu að síður
Jókerinn
í norsk-
um bók-
menntum
Bibbi Bokkens magiske bibliotek
(1993). I et speil, i en gáte (1993) fjall-
ar höfundur um krabbameinssjúka
stúlku sem bíður dauða síns. Halló!
Er nokkur þama? (1996) kom á síð-
asta ári á íslensku og
tengir saman náttúru-
vísindi og þróunarkenn-
inguna. Þessa bók seg-
ist hann hafa samið með
6 ára börn í huga og
vildi fá þau til að hugsa
um af hverju við erum
eins og við erum.
Nýjasta bók hans er
Vita Brevis þar sem
hann tekur upp sama
þema um hvemig allt í
lífinu og tilveranni hefur
einhvers konar tengsl
og allt er öðru háð.
Kapalgátan fjallar um
tvo norska feðga sem
eru á leið til Grikklands
til að leita að konu -
móður Hans Tómasar og eiginkonu
fóður hans - sem skrapp frá þeim
feðgum í leit að sjálfri sér en kom
bara ekki aftur. Fjallað er um tengsl
feðganna á ferðalaginu og Hans
Tómas er mjög meðvitaður um kosti
og galla fóðui- síns og kann að spila á
þá þegar það hentar. Pabbinn safnar
jókerum og þar strax fáum við tilvís-
un í gátuna miklu. Á leiðinni stansa
þeir viða og meðal annars í litlu þorpi
í Sviss, sem heitir reyndar Dorf,
(þorp), þar sem Hans Tómas hittir
bakara sem gefur honum nýbakaða
bollu. Bollan geymir ofurlitla bók,
bollubók, með örsmáu letri en Hans
Tómas hafði mjög óvænt fengið
stækkunargler að gjöf rétt áður en
hann kom á staðinn, og með því les
hann bókina. Smátt og smátt lendir
lesandinn með Hans inn í ævintýri
bollubókarinnar. í þessu ævintýri er
sagt frá skipbrotsmanni sem bjargast
(meðfram öllu öðra), slíkt leikhús-
verk að menn standa á öndinni af
hrifningu. Þó skyldi maður ætla að
viðfangsefnið, styrjöldin í Víetnam,
sé tæpast á færi ungmenna. Mynd-
in gengur að miklum hluta útá bar-
áttu Max og Blume um ástir Cross.
Sá slagur er bráðfyndinn þegar
best lætur en verður óþarflega
rætinn og afkáralegur. Þá sveiflast
myndin stöku sinnum svo óþægi-
lega á milli gamanmyndar og til-
finningaríks drama að liggur við
stílbroti.
Annað gengur upp. Bill Muiray,
sá magnaði leikari og kameljón,
skilai- fínu dagsverki. Yfirvegað og
gjörsamlega átakalaust galdrar
hann auðmanninn Blume, þennan
kynduga náunga, fram á sviðið.
Gerir hann nánast að fullorðnari út-
gáfu af Max, þó ekkert mun
þroskaðri. Það er unun að fylgjast
með Murray, það kemur ekki á
óvart. Seymour Cassell traustur að
venju og Olivia Williams sannar að
það er eitthvað líf eftir The Post-
man.
Sem fyrr segir, Rushmore virkar
betur á köflum en sem heild. And-
erson og Wilson gera margt vel og
era frjóir og framlegir. Skoski
strákormurinn (skemmtilega leik-
inn af Stephen McCole), er óborg-
anlegur, sviðssetning Max á
Serpico, hressandi notkun á góðri
popptónlist og ekki síst þetta und-
arlega fyrirbrigði, Max, með öllum
sínum kostum og göllum, gera
Rushmore að öðra og meira en
augnabliksafþreyingu.
úr strandi og hafnar á eyðiey. Þess-
um einmana manni tekst að skapa
samfélag með 52 persónum sem hver
og ein hefur sín séreinkenni. Hver og
ein ber nafn einhvers spils í spila-
stokknum, en vandinn var bara sá að
eitt spil, jókerinn, passar ekki inn í
myndina. Ekki skal hér rakin þráður-
inn en sem dæmi um snilldarflækjur
höfundar þá leikur hann sér með
samanburðinn á 52 spilum í venjuleg-
um spilastokk og 52 vikum í venju-
legu ári. Hver kafli í bókinni ber heiti
á spili, t.d. Spaðaþristur eða Laufa-
drottning. Lesandinn getur ekki ann-
að en undrast hvort þessar tölur eru
aðeins tilviljun eða hvort einhver
tengsl era á milli fjölda spila í venju-
legum spilastokk og daganna í árinu.
í Kapalgátunni notar höfundur tvö
ólík sjónarhom, persónulega frásögn
í nútímanum og síðan sögumann
bollubókarinnar. Ferðasagan er sögð
af drengnum sem túlkar hlutina út fá
sínum skilningi. En þegar kemur að
lýsingunum í bollubókinni er sögu-
maðurinn allt annar og smátt og
smátt rennur upp fyrir drengnum að
það kunni að vera tengsl milli hans
og þátttakendanna í sögunni í litlu
bókinni. Mjög margar skírskotanir
finnast í sögunni, t.d. er amma
drengsins ein af þeim sem eignaðist
bam með Þjóðverja og var þar með
brennimerkt alla ævi. Þessar sára
minningar í norskri sögu eru hér
rifjaðar upp á persónulegum nótum.
Engin vafi er á að Jostein Gaai'der
er snillingur í að flétta saman ólíka
hluti og gera úr þeim skemmtilegan
lestur sem kemur lesanda sífellt á
óvart. Gaarder er öðravísi en aðrir
norrænir höfundar, rétt eins og jó-
kerinn í spilastokknum. Tilgangur
hans er að eigin sögn að vekja les-
andann til umhugsunar og fá hann til
að velta fyrir sér gátum lífsins og til-
verunnar án þess að eygja nokkra
von um einföld svör. íslenska þýð-
ingin, sem var í höndum Sigrúnar
Árnadóttur, er mjög vel gerð, enda
fékk þýðandinn verðskuldaða viður-
kenningu Skólamálaráðs Reykjavík-
urborgar fyrir bestu þýðingu á
bamabók árið 1998. Engum þarf að
leiðast við lestur þessarar bókar en
til þess að njóta hennar til fulls þarf
að lesa hana hægt og gefa sér tíma
til að velta efni hennar fyrir sér.
Sigrún Klara Hannesdóttir
Berserkur lilýtur dóm
Lundúnum. AFP.
FLUGFARÞEGI sem gekk ber-
serksgang í yfirfullri þotu Brit-
ish Airways í janúar sl. eftir að
flugfreyjur höfðu farið fram á
það að hann hætti að góna á
klámmyndir á ferðatölvu sinni,
var í gær dæmdur til að afplána
þriggja ára fangelsisdóm fyrir
tilburði sína.
Saksóknarar höfðu kallað
reiðikast Ian Bottomleys eitt
„versta tilfelli flugbrjáls“ sem
vitað væri um en í bræði sinni
barði Bottomley þrjár flugfreyj-
ur og olli skemmdum að andvirði
yfir þremur milljónum ísl. króna.
Þá vildi Bottomley fyrir alla
muni útkljá málin „fyrir utan“ er
fyrrverandi hermaður nokkur
ákvað að skakka leikinn. Vélin
sveimaði þá í 33,000 feta hæð yf-
ir frumskógum Afríku.
Hildarleiknum lauk er flug-
þjónum tókst að yfirbuga Bott-
omley, gefa honum róandi lyf,
handjárna hann og tjóðra við
sætisbekk í vélinni.
Fyrir rétti bai’ Bottomley því
við að hann hefði verið allsgáður
er atvikið átti sér stað. Osann-
færðir kviðdómendur heyrðu
Bottomley lýsa viðbrögðum sín-
um sem hreinni sjálfsvörn. „Eg
hélt að þeir ætluðu að drepa mig
[...] Ég brást við. Þetta vora
hrein vamarviðbrögð.“
Perry bar Kim bréf
Seoul. AFP.
Sæbjörn Valdimarsson
Jostein
Gaarder