Morgunblaðið - 29.05.1999, Blaðsíða 40

Morgunblaðið - 29.05.1999, Blaðsíða 40
MORGUNB LAÐIÐ 40 LAUGARDAGUR 29. MAÍ 1999 Klárast kampavínið um árþús- undamótin? Öldin og árþúsundið eru að líða sitt skeið og eflaust munu margir halda upp á þau tímamót með því að skála í kampavíni. Steingrímur Sigurgeirsson veltir fyrir sér þeirri spurningu, sem oft hefur heyrst síð- astliðið ár, hvort hætta sé á að kampavín hreinlega seljist upp af þessu tilefni. ÞEGAR Saddam Hussein var sem kokhraustastur í byrjun þessa áratugar hót- aði hann „móður allra styrjaida" ef reynt yrði að endur- heimta Kúveit úr greipum hans. Hann reyndist síðan ekki jafnbratt- ur þegar á völlinn var komið. Marg- ir hafa nú um nokkurra ára skeið verið að búa sig undir „móður allra veisluhalda“ í tilefni af því að tuttugasta öldin er að líða sitt skeið. Enn á eftir að koma í ljós hvort spár manna rætist en margt bendir þó til þess. Hótelherbergi víða um heim hafa verið fullbókuð um langt skeið fyrir næstkomandi gamlárskvöld, þótt vissulega megi færa rök fyrir því að þá séu menn ári of fljótt á ferðinni með veisluhöldin. En þótt ný öld og þar með árþús- und hefjist líklega ekki formlega fyrr en 1. janúar 2001 má búast við mesta fjörinu þegar árið 1999 breytist í 2000. Hin táknræna merking þess að 19 breytist í 20 mun líklega vega þyngra í hugum flestra en stærð- fræðilegar hártoganir. Jafnvel hér á íslandi er nokkuð síðan að útlend- ingar fóru að bóka upp gistirými og sá sem hyggst halda upp á áramótin á einhverjum spennandi stað í ver- öldinni, hvort sem er á Times Squ- ai-e í New York, Sydney eða í Suð- urhöfum þar sem fyrst er hægt að fagna nýju ári og síðan færa sig um set yfir tímalínu og halda aftur veislu sólarhring síðar, er líklega of seint á ferðinni ef hann er ekki búin að ganga frá sínum málum nú þeg- ar. Pegar ég var staddur í Bordeaux nýlega og snæddi kvöldverð með eigendum eins af betri chateau-um Margaux beindist umræðan inn á þessa braut. Hjónin ætluðu að halda veislu í höllinni um áramótin og bjóða þangað vinafólki héðan og þaðan úr heiminum. Þau áttu hins vegar ekki orð til að lýsa þeirri verðbólgu er átt hefði sér stað varð- andi kostnað í tengslum við slík veisluhöld. Peir sem seldu mat, þjónuðu til borðs og sæju um skemmtiatriði byðu þjón- ustu sína á allt að fjór- fóldu verði. Og pöntuðu menn ekki strax og gengju frá mál- um væri hætta á að enginn fyndist til starfans. Að auki var ljóst að verð myndi hækka með hverjum mánuðinum fram að áramótum. Ástæða þess að þau tóku upp þetta hjal var flaska af Krug- kampavíni sem tekin var upp fyrir matinn. Að sjálfsögðu ætluðu þau að bjóða upp á Krug kvöldið mikla og svo verður líklega einnig um fleiri. Því ef einhverjir geta glaðst yfir árþúsundamótunum eru það kampavínsframleiðendur. Salan á kampavíni hefur aukist það gífur- lega að þeirri spurningu hefur ít- rekað verið varpað fram hvort hætta sé á að kampavín hreinlega klárist áður en árið er á enda og einhverjir verði þvi að fagna nýju árþúsundi með óæðri drykkjarfóng- um. Sem betur fer er ekki ástæða til að vera með slíkar hrakspár. I kjöll- urunum undir borgunum Reims og Epernay í Champagne-héraði bíða milljónir og aftur milljónir flaskna. Hvert kampavínsfyrirtæki liggur að meðaltali á að minnsta kosti þriggja til fimm ára birgðum af kampavíni. Pað er því lítil hætta á að kjallar- arnir tæmist. Heildarneysla í heim- inum hefur verið í kringum 270 milljónir flaskna á ári undanfarin ár og búist er við að neyslan muni auk- ist um heil tíu til tuttugu prósent á þessu ári. Það samsvarar 27-54 milljónum flaskna til viðbótar. Heildarbirgðir kampavínshúsana nema hins vegar 1,2 milljörðum flaskna. Það ætti því ekki að verða neinn skortur á kampavíni í heimin- um, ekki síst þar sem flest stóru kampavínshúsin hafa verið að búa sig undir árþúsundamótin um nokk- urra ára skeið með því að stigauka framleiðsluna. Enda verður að taka slíkar ákvarðanir með góðum fyrir- vara þar sem betri kampavín þurfa nokkurra ára geymslu áður en þau eru sett á markað. Og þó. Allt bendir til að ákveðnar kampavínstegundir muni seljast upp og þegar er orðið erfitt að kom- ast yfir margar. Þetta á hins vegar fyrst og fremst við um árgangs- kampavín, sem framleidd eru í tak- mörkuðu magni þegar vel árar. „Venjuleg" kampavín eru hins veg- ar ekki árgangskampavín heldur blanda úr nokkrum árgöngum. Hafi menn hug á að skála í til- teknu kampavíni frá tilteknum ár- gangi gæti verið skynsamlegt að fjárfesta nú þegar í árþúsunda- kampavíninu. Það er ekki víst að það verði til í hillum verslana þegar nær dregur áramótum. Arin 1988, 1989 og ekki síst 1990 voru stór- fengleg ár þegar árgangskampavín eru annars vegar og eftirspurn eftir þeim er gríðarleg. Að auki hafa eða munu flest kampavínshús setja á markað sér- stök „árþúsundakampavín", yfirleitt góð árgangskampavín í glæsilegum umbúðum, sem seld verða á upp- sprengdu verði. Ekki virðist hins vegar vera hætta á miklum verðhækkunum á venjulegu kampavíni þrátt fyrir stóraukna eftirspurn. Astæða þess er m.a. fyrmefnd framleiðsluaukn- ing á síðastliðnum árum en einnig að kampavínsframleiðendur hafa í sífellt auknum mæli áhyggjur af framtíðinni. Lífinu eftir árþúsunda- mót. Timburmönnunum. I samtöl- um við fulltrúa kampavínshúsa á síðustu mánuðum hefur komið greinilega í ljós að þeir hafa af þessu miklar áhyggjur. Hvað ef fólk fær hreinlega nóg af kampavíni eft- ir þessi miklu veisluhöld? Fer að prófa eitthvað annað? Það síðasta sem menn vilja gera er að grafa undan markaðinum með því að hækka verð til að ná inn skyndigróða, að minnsta kosti þeir sem vilja tjalda lengur en til einnar nætur. Kampavínsframleiðendur, líkt og framleiðendur í flestum öðr- um af betri vínhéruðum Frakk- lands, hafa oftar en einu sinni brennt sig á því að telja sig ómissandi og ósnertanlega. Mark- aðurinn hefur hins vegar aftur og aftur kennt þeim þá lexíu að ekki er hægt að komast upp með hvað sem er og að alltaf séu til valkostir. Hvað með öll þessi yndislegu freyði- vín frá Kaliforníu og Ástralíu? Von- andi gleyma menn ekki þeirri lexíu er hasarinn eykst. Sælkerinn Hvað er gáfur? GYLFI ÁSMUNDSSON SÁLFRÆÐINGUR SVARAR SPURNINGUM LESENDA Spurning:Hvað eru gáfur og hvernig er hægt að mæla þær? Svar: Gáfur eða greind eru um margt óljós hugtök, sem fræði- menn hafa átt erfitt með að skil- greina nákvæmlega. í flestum skilgreiningum kemur þó fram að í greind felist hæfileikinn til að læra nýja hluti, leysa ný verkefni eða laga sig að nýjum aðstæðum. Á seinni hluta nítjándu aldar fengu sálfræðingar það verkefni að hanna aðferðir til að segja fyrir um það með þar til gerðum próf- um, hvernig bömum mundi ganga í skóla. Var það einkum í þeim til- gangi að finna þau börn fljótt sem væru á eftir og þyrftu á sér- kennslu að halda. Þessi próf höfðu því þann tilgang að spá fyrir um námshæfileika. Skilgreining á greind hefur því síðan falið í sér að verulegu leyti hæfíleikann til náms, en jafnframt kom í ljós að greind var mælikvarði á það hvernig fólk stóð sig í daglegu lífi og réð fram úr daglegum vanda- málum. Fyrsta eiginlega gi'eindarprófið af þessu tagi var tekið í notkun í Frakklandi fyrir réttum hundrað árum og var höfundur þess franski sálfræðingurinn Binet. Hann leit svo á að greind væri margþættur eiginleiki eða safn hæfileika. Þessir hæfileikar íylgd- ust að, þannig að sá sem sýndi hæfileika á einu sviði var líklegur til að hafa góða hæfileika á öðrum sviðum einnig. Þessi sameiginlegi hæfileiki var nefndur almenn greind. Hins vegar gátu einstak- lingar einnig haft hæfíleika sem tengdust almennri greind aðeins að litlu leyti og vom þeir nefndir sérhæfileikar. Aðrir fræðimenn lögðu síðar áherslu á meiri að- greiningu nokkurra meginþátta greindar, svo sem málskilning, skynjunarnæmi eða reiknihæfí- leika, þannig að uppbygging greindarprófa hefur orðið dálítið mismunandi eftir þessum áhersl- um. Greindarpróf em hönnuð á þann veg að allir standi jafnt að vígi við töku þeirra. Fyrirmæli og matsreglur em t.d. alltaf eins. Til þess að greindarpróf sé nothæft þarf fyrst að staðla það á hópi fólks sem er valinn þannig að hann endurspegli þann heildarhóp eða þýði, t.d. aldurshóp, sem nota á prófið við. Árangur stöðlunar- hópsins er síðan notaður til við- Gáfur og greind miðunar, þegar einstaklingur er prófaður, og niðurstaðan segir einfaldlega til um hvernig sá próf- aði stendur sig í samanburði við viðmiðunarhópinn. í almennum greindai-prófum er niðurstaðan gefin sem greindarvísitala, þar sem 100 er meðaltal. Þeir sem fá greindarvísitölu undir 70 eru metnir þroskaheftir, frá 70-90 laklega greindir, 90-110 meðal- greindir, 110-130 vel greindir, og þeir sem em yfir 130 teljast af- burðagreindir. í prófum sem mæla þrengra hæfileikasvið er gjarnan stuðst við hundraðsröð, þannig að þeir sem t.d. fá árangur við 70 hundraðsröð em betri en 70% viðmiðunarhópsins en lakari en 30% hans. í dag eru greindar- próf ekki aðeins notuð til að meta námshæfileika skólabama eins og upphaflegi tilgangur þeirra var. Þau eru nú mikið notuð við al- mennar geðrannsóknir, ekki að- eins til að mæla greindina heldur til að fá yfirlit yfir styrkleika og veikleika í vitsmunalegi'i starf- semi, svo sem í hugsun, skynjun, minni, verklagi, úthaldi og einbeit- ingu. Þá eru þau liður í því að meta skerðingu á einstökum hæfi- leikum, sem rekja má til áfalla á miðtaugakerfi eftir slys eða sjúk- dóma. Margar rannsóknir hafa verið gerðar til að meta áhrif erfða ann- ars vegar og umhverfis hins vegar á greind. Komið hefur í ljós að erfðaþátturinn er mjög sterkur. Ef bornir eru saman óskyldir ein- staklingar sem ekki alast upp saman er engin íylgni á milli greindar þeirra. Séu þeir aldir upp saman hækkar fylgnin. Hjá eineggja tvíbumm sem ólust upp hvor í sínu lagi reyndist fylgnin mjög veruleg (0,75), en hjá þeim sem ólust upp saman var hún enn hærri (0,9). Talið er að um 20% greindar megi rekja til umhverfis en 80% til erfða. Hagstæðir um- hverfisþættir verða þó að vera til staðar til þess að erfðaeiginleik- amir fái að njóta sín. Þeir um- hverfisþættir sem virðast skipta mestu máli fyrir þróun greindar em næring, heilsa, tilfinningaleg tengsl og sú örvun sem barnið fær frá umhverfi sínu. Hér á undan hafa hugtökin gáf- ur og greind verið lögð að jöfnu. Nokkur blæmunur er þó á notkun þessara orða. Islendingar hafa löngum metið gáfur umfram flesta aðra mannkosti. í bók Guðmundar Finnbogasonar, íslendingar, tek- ur hann saman úr ævisögum al- gengustu lýsingarorð sem notuð em um þá sem fjallað er um. Orð- in gáfaður, gáfumaður og skyld orð em þar oftast notuð þegar lýsa á mannkostum þeirra sem ritað er um. Gáfumenn vora þá einkum andans menn og snilling- ar, oft skáld. Gáfumenn voru þó ekki alltaf gæfumenn, en þeim var margt fyrirgefið út á gáfur sínar. Greindur maður er síður notað um slíka menn. Greindur maður er fyrst og fremst skynsamur og farsæll í lífí sínu og fer það betur saman við hina sálfræðilegu notk- un orðsins í dag. • Lescndur Morgnnblaðsins geta spurt sálfræðinginn um það sem þeim liggur á ly'arta. Tekið er á móti spurningum á virkum dögum milli klukkan 10 og 17 f síma 5691100 og brófum eða símbréfum merkt: Vikulok, Fax: 5691222. Eniifremur símbréf mcrkt: Gylfí Ásmundsson, Fax: 5601720.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.