Morgunblaðið - 29.05.1999, Blaðsíða 44

44 LAUGARDAGUR 29. MAÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
NÝ RÍKISSTJÓRN
NÝ ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks og Frarasóknarflokks
tók við völdum í gær. Þetta er þriðja ráðuneyti Davíðs
Oddssonar, sem nú á að baki tvö samfelld kjörtímabil sem
forsætisráðherra og er að hefja það þriðja. Þetta er eins-
dæmi í sögu lýðveldisins.
Þótt skipting ráðuneyta milli stjórnarflokkanna sé
óbreytt frá hinu fyrra kjörtímabili taka fimm nýir ráðherrar
sæti í ríkisstjórninni. Ráðherrum er fjölgað um tvo en þar
að auki hafa þrír ráðherrar látið af störfum á síðustu vikum.
Það er auðvitað álitamál, hvort tilefni sé til að fjölga ráð-
herrum. Reynslan sýnir að það er ekki hentugt að ráðuneyti
landbúnaðarmála og umhverfísmála séu á sömu hendi. Rök-
in fyrir því, að þetta geti valdið vandkvæðum vegna sjávar-
útvegsráðuneytis og dómsmálaráðuneytis, eru ekki jafn
augljós. Hins vegar er ljóst, að umsvif allra ráðuneyta hafa
aukizt verulega. Hætta er á því, að t.d. dómsmálaráðuneyti
og þar með þau mál, sem undir það heyra, verði afskipt,
þegar sami ráðherra er í sjávarútvegsráðuneyti, sem er
kröfuhart um athygli og ákvarðanir. Þess vegna getur farið
svo, að mikilvæg málefni verði útundan í stjórnsýslunni.
Hitt er svo annað mál, að vel má vera, að tímabært sé að
stokka upp ráðuneytin, sem hafa með atvinnumál að gera.
Nýjar atvinnugreinar eru að ryðja sér til rúms en áherzlan
kannski of mikil á gamlar atvinnugreinar, sem hafa verið að
dragast saman, eins og t.d. landbúnaðinn.
Konum fjölgar í ríkisstjórninni og er það eins og vera ber.
Þær eru nú þrjár og stefnt að því að þær verði fjórar á síð-
ari hluta kjörtímabilsins.
Halldór Blöndal lætur nú af störfum eftir að hafa gegnt
ráðherrastarfi í samfellt átta ár. Halldór Blöndal á að baki
farsælan ráðherraferil og hefur verið helzti forystumaður
Sjálfstæðisflokksins á landsbyggðinni um árabil. Því hefur
verið lýst yfir, að stjórnarflokkarnir styðji hann til þess að
verða kjörinn forseti Aiþingis, sem er orðið eitt virðingar-
mesta embættið í landinu, eftir þær breytingar, sem orðið
hafa á því undanfarin ár, og þá ekki sízt á síðasta kjörtíma-
bili.
Nýrri ríkisstjórn fylgja góðar óskir um farsæld í störfum
en margt bendir þó til, að þetta nýja kjörtímabil verði erfið-
ara fyrir stjórnvöld en hið síðasta. Það mun því reyna veru-
lega á hæfni og starfskrafta ráðherranna.
VAXTAHÆKKUN
VEGNA ÞENSLU
BANKAR og sparisjóðir munu hækka vexti á inn- og út-
lánum um næstu mánaðamót. Landsbankinn varð fyrst-
ur til að ríða á vaðið og tilkynnti ákvörðun sína fyrir
nokkrum dögum. Mest verður vaxtahækkun hans á neyzlu-
lánum og óverðtryggðum lánum, eða allt að 0,4%, en inn-
lánsvextir hækka frá 0,1%-0,7% og er hækkunin mest á inn-
lánsreikningum, sem ætlaðir eru fyrir reglubundinn sparn-
að. Búast má við, að vaxtahækkanir annarra banka, svo og
sparisjóða, verði á svipuðum nótum.
Landsbankinn rökstyður vaxtahækkanirnar með því, að
nauðsynlegt sé að slá á þensluna í þjóðfélaginu og hamla þar
með gegn vaxandi verðbólgu. Er þar vísað til viðvarana
Seðlabankans, Þjóðhagsstofnunar, Alþjóðagjaldeyrissjóðs-
ins og fleiri vegna þenslunnar í efnahagskerfinu. Þá vísa
Landsbankamenn til vaxtahækkunar Seðlabankans í febrú-
armánuði sl. og reglna um lausafjárskyldu, sem koma að
fullu til framkvæmda 21. júlí nk.
Ekki fer milli mála, að ofhitnun hefur verið í efnahags-
kerfínu að undanförnu, og full ástæða er til ráðstafana til að
slá á hana. Vaxtahækkun er ein leiðin til þess. Ástæða er þó
til að benda á, að bankarnir hafa sjálfir stuðlað að aukinni
þenslu í efnahagslífinu með stórfelldri útlánaaukningu síð-
ustu misserin. Fjármálakerfíð hefur beinlínis haldið neyzlu-
lánum að almenningi. Þó er ástæða til að fagna því, að
bankakerfið vill gera sitt til að slá á þensluna, svo framar-
lega sem markmiðið er ekki að auka vaxtamun sjálfum sér
til handa.
Miklar breytingar hafa orðið í starfsumhverfi íslenzka
bankakerfisins síðustu árin og verður það nú að taka tillit til
samkeppni við erlenda banka, sem m.a. hafa getað boðið
lægri vexti. Þess vegna er álitamál hversu árangursrík að-
gerð vaxtahækkun er. Samkeppnin mun fara vaxandi á
næstu árum og þess vegna þarf vaxtastigið hér á landi að
færast í svipað horf og það sem gerist í helztu viðskipta-
löndum íslendinga. Þessi samkeppni kallar á aukna hagræð-
ingu og lækkun kostnaðar í bankakerfínu hér á landi, m.a.
með sameiningu banka.
Forsætisráðherra segir stefnuyfírlýsinguna sýna aðhalc
Aðgerðir munu si
allt kjörtímabi
Auka á skattaívilnanir, samræma orkuverð,
selja hlutabréf fyrir tugi milljarða, sam-
kvæmt því sem fram kemur í stefnuyfirlýs-
ingu ríkisstjórnarflokkanna. Jóhannes
Tómasson ræddi við Davíð Oddsson
forsætisráðherra um nokkur atriði hennar.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
DAVÍÐ Oddsson er forsætisráðherra í þriðju ríkisstjórninni í röð sem
hann hefur myndað.
RIÐJA ríkisstjórnin sem
mynduð er undir forsæti Da-
víðs Oddssonar hefur tekið
við. Er fátítt, ef ekki eins-
dæmi hérlendis, að sami maður hafi
myndað þrjár ríkisstjórnir í röð. Áður
en farið er út í að fjalla um einstök at-
riði stefnuyfirlýsingar ríkisstjórnar-
flokkanna er forsætisráðherra inntur
eftir því hvaða skýringar gætu verið á
þeiri-i velgengni.
„Eg hef ekki velt því mikið fyrir
mér en ef ég hugsa upphátt þá get ég
til dæmis skýrt það þannig að Sjálf-
stæðisflokkurinn hefur verið óvenju
samhentur á þessum tíma og það gef-
ur formanninum allt aðra stöðu heldur
en þegar sviptingar og deilur milli
manna eða iylkinga setja svip sinn á
flokk. Annars er þetta verkefni fyrir
stjómmálafræðinga.“
Eitt af áhersluatriðum stefnuyfir-
lýsingarinnar er að tryggja stöðug-
leika í efnahagsmálum, skapa skilyrði
fyrir hagvöxt og auka sparnað. For-
sætisráðherra er beðinn að nefna
hvemig ná eigi þessum markmiðum.
Stöðugleiki
tryggður áfram
„Þessa markmiðs er gætt í allri yf-
irlýsingunni. Þegar menn koma að
kosningum og hafa viljað gera kjós-
endum til hæfis eins og flokkarnir eru
þá veikir fyrir er hætt við að upp komi
atriði er kalla fremur á útgjöld en
stöðugleika. Þess vegna er alls staðar
settur fyrirvari með beinum eða
óbeinum hætti um útgjaldaáformin.
Við getum til að mynda litið á skatta-
stefnuna þar sem talað er um að
lækka eignaskatta, gera persónuaf-
slátt að fullu færanlegan milli hjóna
og huga að stöðu persónuafsláttar
barna. Síðan segir efnislega að skatta-
breytingar skuli gerðar með þeim
hætti að þær hafi ekki neikvæð áhrif
varðandi þjóðarbúskap og þenslu.
í annan stað er sagt að ríkissjóður
skuli rekinn með verulegum afgangi,
hann sé ekki aðeins réttum megin við
strikið heldur verulegt borð fyrir báinj.
Þriðja atriðið er að gert er ráð fyrir
sparnaðarátaki af hálfu ríkisins og síð-
an eru tilgreind nokkur atriði svo sem
að auka möguleika fólks á að efla líf-
eyrissparnað og með öðrum hætti eins
og hlutabréfakaupum. Það eru því
mjög mörg atriði í sáttmálanum sem
tengjast vilja stjórnarflokkanna til að
tryggja áframhaldandi stöðugleika.
Það er búist við að verðbólgan geti
orðið eitthvað hærri milli ára en spáð
var, jafnvel 3%. Ég tel það ekki stór-
fellt hættumerki, á uppgangstímum
losnar nokkuð um verðlagið og við því
er ekkert að segja. Menn verða bara
að gæta sín og við sjáum þegar merki
um að viðskiptahallinn fer minnkandi
og við sjáum einnig merki þess að verð
á afurðum okkar, sem hefur verið gott
í mörgum greinum, hefur náð botni í
öðrum eins og lýsi og mjöli og við sjá-
um líka að verð er að hækka á áli sem
er okkur mikilvægt."
Forsætisráðherra sagði stefnuyfir-
lýsinguna yfirleitt ekki tilgreina sér-
stakar útfærslur, hér væri um stefnu að
ræða en ekki beina verkefnaskrá. Það
væri verkefni ráðherranna tólf að út-
færa hana. „Almennt séð
verður beitt aðhaldssamri
hagstjóm, það er vilji til
þess í báðum stjórnarflokk-
unum.“
Fram kemur í stefnuyf-
irlýsingunni að auka eigi skattaíviln-
anir vegna hlutabréfakaupa, sem Da-
víð segir að dregið hafi verið úr síð-
ustu árin, en verði jafnvel auknar á ný
og að fyrirtæki fái skattaívilnanir
vegna nýsköpunar. En hvernig verður
slíkri tekjuminnkun ríkissjóðs mætt?
Ekki verður rokið í neitt
„Þar er þess að gæta að við erum
tala um aðgerðir á heilu kjörtímabili,
það verður ekki rokið í neitt með
gassagangi. Ég get nefnt sem dæmi
persónuafslátt sem færanlegu er milli
hjóna, nú 80%, kannski 85% við næstu
fjárlagagerð, síðan 90% og þannig
áfram uns markinu er náð og það án
þess að ragga bátnum um of.“
Áætlað er að breyta skipulagi orku-
mála, innleiða samkeppni, lækka
orkuverð og samræma. Hvemig fer
það verkefni af stað?
„Við höfum lagt fram áætlanir í
framhaldi af mikilli vinnu nefndar
með fulltrúum allra hagsmunaaðila
orkumála og í annan stað hafa menn
talið að við ættum frá og með næsta
ári að geta lækkað orkuverð um 3% á
ári að raungildi í 10 ár. Þá hefði raf-
orka lækkað að raungildi um 30% til
almennings á þessum tíma. Síðan hafa
menn tekið fyrstu skref í átt að auk-
inni samkeppni varðandi rýmri heim-
ildir tO virkjana á vegum annarra
veitna en Landsvirkjunar, svo sem
Rafmagnsveitu ríkisins og staðbund-
inna orkuveitna, svo sem Hitveitu
Suðurnesja, Nesjavalla og nú síðast á
Norðurlandi í sama augnamiði. Það er
því búið að skoða marga kosti þess að
auka samkeppni sem ég hygg að æ
fleiri séu sannfærðir um að sé hægt.
Áður héldu menn að slíkt væri ómögu-
legt,“ segir Davíð og leggur áherslu á
að hér muni menn flýta sér hægt.
Þýðingarmikið sé að
Landsvirkjun verði áfram
öflugt fyrirtæki, hún sé
þekkt á sviði orkuöflunar
og það skipti máli t.d. varð-
andi vaxtakjör og annað
þegar stórverkefni eru annars vegar.
En verður unnt að samræma orku-
verð og innleiða jafnframt sam-
keppni?
„Jú, en þarna er reyndar verið að
blanda saman samkeppni og félags-
legri aðgerð og það var ákveðið í
tengslum við breytingu á kjördæma-
skipun að setja um 270 milljónir á ári
næstu árin þar til menn ná því sem við
höfum kallað meðalverð í raforku- og
hitakostnaði um landið allt. Þama má
þó ekki ganga svo langt að draga úr
vilja manna til að leita nýrra leiða.“
Lög um fiskveiðistjórn
endurskoðuð
Vinna á að sem víðtækastri sátt um
fiskveiðistjórnun og forsætisráðherra
er spurður hvernig því verði háttað:
„Áætlanir okkar um fiskveiðistjórnun
draga mjög dám af þeim ræðum sem
formenn stjórnarflokkanna fluttu
hvor um sig á landsfundum sínum,
annars vegar að viðhalda því sem
menn telja farsælt og hafa skilað ár-
angri fyrh- þjóðina í heild en jafnframt
er undirstrikuð nauðsyn þess að
ganga í þá endurskoðun sem lög um
stjóm fiskveiða mæla fyrir um að í
skyldi farið í framhaldi af dómi
Hæstaréttar. Það skýrir vilja ríkis-
stjómarinnar til að takast á við þetta
verkefni sem margir telja að hægt sé
að finna lausn á án þess að hafa bent á
það.“ Með nefnd sem skipa á strax til
að endurskoða lögin segir Davíð
Oddsson þessi fyrirmæli laganna und-
irstrikuð. Þá er í fyrsta sinn sett inn í
sáttmála flokkanna ákvæði um að
greinin taki í auknum mæli þátt í
kostnaði við eftirlit, þjónustu og hvers
kyns rannóknir í þágu hennar eftir því
sem afkoma hennar leyfir.
Halda á áfram einkavæðingu ríkis-
fyrirtækja, selja á hluta- __________
bréf í bönkunum og hefja Jarð
undfrbúning að sölu f"’- .
Landssímans. Var ekki J*
slíkur undirbúningur haf- nlut ril
inn? “““““““
„Þetta er merki um tvennt. Menn
vilja stefna að sölu Landssímans en
um leið fara með gát og fara í ná-
kvæmar viðræður milli stjómarflokk-
anna um hvemig það verður gert. Það
verður gert en flokkamir telja sig
þurfa meiri tíma til að undirbúa sig og
landsmenn undir þessa sölu. Þetta er
málamiðlun milli sjónarmiða," segir
Davíð og bætir við að flokkarnir muni
ná saman.
Einnig er í þessum kafla sáttmálans
talað um að ríkið fái hámarksverð fyr-
ir eign sína í bönkunum. „Við getum
„Ríkið jafnar
mun á fast-
eignagjöldum“