Morgunblaðið - 29.05.1999, Page 58

58 LAUGARDAGUR 29. MAÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
_______________ UMRÆÐAN
Bráð kransæðastífla og
"segaleysandi meðferð
Kransæðastífla er
meðal algengustu dán-
arorsaka Islendinga
eins og annarra vest-
rænna þjóða. Undan-
fari hennar er að jafn-
aði áralöng þróun æða-
kölkunar, sem veldur
því að veggir kransæð-
anna þykkna og mis-
.y, þykkar fituskellur
(atheroma) skaga inn í
æðamar. Þetta ferli
getur verið langt kom-
ið áður en sjúkdóms-
einkenni koma fram.
Algengasta einkennið
er brjóstverkur, sem
birtist við áreynslu eða
geðshræringu, en fyrstu sjúkdóms-
einkenni geta reyndar stafað af
kransæðastíflu (hjartadrepi). Orsök
stíflunnar er oftast sú að æðaskella
rifnar, eða blæðing verður inn í
hana. Við það hleðst upp blóðsegi á
staðnum sem getur stíflað æðina.
Unnt er með ýmsum ráðum að
hægja á eða stöðva þetta ferli.
Ahrifaríkt er að taka á svonefnd-
um áhættuþáttum kransæðasjúk-
dóms: reykingum, auknu kólester-
ólmagni í blóði og háþrýstingi, ná
hæfilegri líkamsþyngd og stunda
reglulega líkamsrækt. Þeir þurfa
einnig sérstaka aðgæslu sem hafa
sykursýki eða ættarsögu um
kransæðasjúkdóm. Á síðari árum
hefur komið í ljós að mjög veru-
legur ávinningur er að lyfjum sem
draga úr kólesterólmagni í blóði.
Þessi lyf virðast draga úr dánar-
tíðni kransæðasjúklinga um
30—40%. Ástæða er til að gefa
þessi lyf flestum kransæðasjúk-
lingum og öðrum sem hafa mikið
kólesteról í blóði.
Tíðni kransæðastíflu hefur farið
jafnt og þétt lækkandi á Islandi á
undanfómum árum, einkum meðal
karla og dánartíðni af hennar völd-
um hefur lækkað enn meira. Samt
fá yfir 1.000 íslendingar kransæða-
stíflu á ári hverju og dánartíðni af
hennar völdum er mjög veruleg.
Dánartíðnin er hæst fyrstu klukku-
stundimar eftir að stífluna ber að
höndum, en fer síðan hratt lækk-
andi. Margir látast áður en þeir
komast á sjúkrahús, en meðal sjúk-
~»linga sem em lagðir inn á sjúkra-
hús er dánartíðni víðast um
10-15%. Fyrir nokkmm áratugum
var þessi tala 20-30%. I svonefndri
MONICA-rannsókn, sem tekur til
fjölmargra landa víða um heim, hef-
ur gefist kostur á að
bera saman horfur
sjúklinga með
kransæðastíflu þar
sem nákvæmlega
sömu greiningarað-
ferðum er beitt alls
staðar. I ljós hefur
komið að horfur Is-
lendinga sem fá
kransæðastíflu em
betri en íbúa flestra
annarra landa.
Á síðustu 15 áram
hefur verið beitt hér á
landi lyfjameðferð,
sem getur leyst upp
nýjan sega (tappa) í
kransæð. Mest er beitt
lyfi sem heitir streptokinasi, en ef
það þykir ekki henta, t.d. ef sjúk-
lingar hafa ofnæmi gegn því, er
venjulega gefið lyfið tPA (tissue
Hjartasjúkdómar
Ný þekking á eðli
kransæðastíflu og ný
meðferðarúrræði hafa
leitt til lengra lífs, segir
Þórður Harðarson,
og bættrar heilsu
kransæðasjúklinga.
type plasminogen activator), sem
er dálítið áhrifaríkara í sumum til-
vikum, en miklu dýrara. Með þess-
um lyfjum em venjulega gefnar
acetylsalicylsým töflur (Magnyl) í
litlum skömmtum. Raunar kemur
þetta hversdagslega verkjalyf að
umtalsverðu gagni eitt sér, ef því er
beitt snemma eftir að einkenni
hófust. Vaxandi notkun ofan-
greindra lyfja á vafalaust þátt í
lækkandi dánartíðni af völdum
kransæðastíflu eins og að ofan
greinir.
Ávinningur segaleysandi með-
ferðar er mjög háður því hve langt
er liðið frá upphafi einkenna. Mest-
ur er ávinningurinn fyrstu 4-6
klukkustundirnar en meðferðin
getur stöku sinnum komið að gagni
þótt liðnar séu allt að 12 klst. frá
upphafi einkenna. Kransæðarnar
hafa það hlutverk að næra hjarta-
vöðvann og lokist þær deyja vöðva-
fmmurnar og viðkomandi svæði í
hjartavöðvanum breytist í ör. Ef
tekst að leysa upp segann má oft
koma í veg fyrir yfirvofandi vöðva-
drep. Síðan getur gefist tími til var-
anlegri aðgerða, t.d. víkkunar á
kransæð eða hjartaskurðaðgerðar,
auk þess sem tekist er á við
áhættuþætti kransæðasjúkdóms.
Augljóst er því að mildu skiptir að
sjúklingar með kransæðastíflu kom-
ist á sjúkrahús svo fljótt sem verða
má. Sjúkdómseinkennin þekkja
flestir: verkur, sviði eða seyðingur
fyrir miðju brjósti sem oft leiðir út í
annan eða báða handleggi. Þessu
geta fylgt almenn einkenni, s.s.
þrekleysi, ógleði og sviti. Margir
ki-ansæðasjúklingar eiga ni-
troglycerin (tungutöflur), en þær
verka sjaldnast á verk sem stafar af
kransæðastíflu. Nauðsynlegt er að
taka alvariega brjóstverk af þessu
tagi ef hann stendur lengur en um 10
mínútur. Ömggasta ráðið er að
hringja í sjúkrabfl (sími 112) og kom-
ast þannig án tafar á móttöku
sjúkrahúss. Ef töf verður á komu
sjúkrabfls, t.d. í dreifbýli er rétt að
leggja fyrir sjúkling að taka hálfa
magnyltöflu og leggjast fyrir meðan
beðið er.
Tilgangurinn með innlögn á
sjúkrahús er ekki einvörðungu sá
að beita segaleysandi meðferð.
Kransæðastífla getur haft í fór með
sér ýmsa fylgikvilla. Algengastar
era hjartsláttartmflanir af ýmsu
tagi sem geta verið lífshættulegar.
Þær em meðhöndlaðar með lyfjum,
gangráði eða raflosti eftir atvikum.
Hjartabilun er talin vera fyrir
hendi ef vökvi safnast fyrir í líkama
sjúklings, einkum í lungum. Hún er
meðhöndluð meðal annars með
þvagræsilyfjum. Aðrir fylgikvillar
em meðhöndlaðir, m.a. með skurð-
aðgerð.
Ný þekking á eðli kransæða-
stíflu og ný meðferðarúrræði hafa
leitt til lengra lífs og bættrar
heilsu kransæðasjúklinga. Ástæða
er til bjartsýni þegar horft er fram
á veginn. Islendingar hafa tekið
hjarta- og æðasjúkdóma fastari
tökum en flestallar aðrar Evrópu-
þjóðir. Árangurinn er í samræmi
við það. Hjartavernd á heiður skil-
inn fyrir þátt sinn í uppfræðslu al-
mennings og rannsóknarstörf á
liðnum áram.
Höfundur er sérfræðingur í hjnrta-
og æðasjúkdómum, prófessor í lyf-
lækningum við iæknadeild Háskóla
íslands og sviðstjóri lyflækningn-
deilda Landspi'talans.
Þórður
Harðarson
Skólatannlækn-
ingar - liður
í heilsugæslu
SKIPULEGAR
skólatannlækningar
vom í Reykjavík í ára-
tugi til haustsins 1993,
þegar farið var að inn-
heimta gjald fyrir
þessa heilsugæslu. I
upphafi hvers skólaárs
var öllum nemendum
grannskólanna afhent
bréf þar sem starfsemi
skólatannlækninganna
var kynnt. Bréfið var
jafnframt eyðublað til
útfyllingar fyrir for-
eldra sem tilkynntu
þannig hvort óskað stefán Yngvi
væri þjónustu skóla- Finnbogason
tannlæknis eða
einkatannlæknis.
Öll börn vom skoðuð og góð
samvinna var milli skólatannlækna
og einkatannlækna. Samkeppni var
um að veita sem besta þjónustu.
Einkatannlæknar gátu boðið tíma
frá morgni til kvölds en skólatann-
læknar einungis á skólatíma. Hjá
skólatannlækni tók heimsóknin að-
eins þá stund sem setið var í stóln-
um ef tannlækningastofa var í skól-
anum, en hjá einkatannlækni gat
heimsóknin tekið hálfan dag eftir
vegalengdum. Sumir kusu annað,
aðrir hitt. Enginn var útundan og
tannskemmdir voru að hverfa.
Með reglugerðinni frá 10. júlí
1993 hrynur skipulagið og eftirlit-
inu hrakar, og löngu seinna kemur í
ljós að fimmtungur barnanna hefir
ekki fengið þá heilsuvernd sem þau
áttu rétt á lögum samkvæmt.
Formaður Tannlæknafélags Is-
lands telur í grein sinni í Morgun-
blaðinu 18. maí að meginástæðan
sé niðurskurður ríkisins á reglu-
bundnu eftirliti og forvörnum. Það
má vel vera að sú sé ástæðan að
einhverjum hluta. Þó tel ég hæpið
að fólk hætti að senda börnin sín
til tannlæknis vegna þess að greitt
sé aðeins fyrir eina skoðun á ári.
Það er raunar fleira í þessari
grein sem orkar tvímælis. Höfund-
ur segir: „Það er í grandvallaratrið-
um röng stefna að neyða böm og
unglinga í ákveðnum skólum til að
fara til ákveðinna tannlækna sem
ráðnir era af ríkinu í verkefnið.“ Eg
kannast ekki við að neinn sé neydd-
ur til að fara til ákveðins tannlækn-
is hjá Skólatannlækningum
Reykjavíkur, enda segir formaður-
inn sjálfur á öðmm
stað í þessari sömu
grein að öllum sé
frjálst að velja sér
tannlækni.
Formaðurinn hlýtur
því að eiga við að það sé
röng stefna að skylda
nemendur til að gang-
ast undir lágmarks
heilsugæslu og heilsu-
vemd eins og nú er
gert í skólum. Ef hann
á við það er breið gjá
milli okkar skoðana.
Væntanlega verður
seinna rætt um önnur
atriði þessarar merku
greinar. T.d. ráð til úr-
bóta sem em athyglisverð.
Skólatannlækningar þurfa ekki
að vera ríkisreknar, en skipulag
verður að vera.
I hverjum skóla þarf að vera
ábyrgur aðili sem sér um að hver
Tannlækningar
Skólatannlækningar
þurfa ekki að vera
ríkisreknar, segir
Stefán Yngvi Finn-
bogason, en skipulag
verður að vera.
og einn nemandi fái lágmarks tann-
eftirlit og forvarnir.
Meirihluti barna heftr fengið
tannlæknisþjónustu áður en skóla-
ganga hefst og meirihluti barna er
með allar sínar tennur heilar. Þau
börn em undir virku eftirliti heimil-
isins og þurfa ekki á gjörgæslu
tannlæknis að halda.
Litli hópurinn sem geldur þess að
hafa á einhvern hátt hlotið annan
þroska vegna aðstæðna eða upplags
þarf á aðstoð samfélagsins að halda
til að geta notið þess sem hann á
rétt á. Þennan hóp þarf að finna.
Þess vegna þarf að tryggja það
að ekkert barn verði útundan við
tannskoðun í skólum.
Höfundur er yfirskólatannlæknir
í Reykjavík og sérfræðingur
í barnatannlækningum.
Grafarvogs-
söfnuður tíu ára
FYRIR TÍU ámm var stoíhað
nýtt prestakall, Grafarvogspresta-
■>* kall, í yngsta hverfi höfuðborgarinn-
ar. Þar hafði þá átt sér stað ör fólks-
fjölgun sem átti eftir að halda áíram
allt fram á daginn í dag. Við stofnun
sóknarinnar vom sóknarbömin um
þijú þúsund en em yfir fímmtán
þúsund árið 1999, hefur fjölgað um
1.250 á hverju ári síðan 1989.
Eftir að fyrsta sóknamefndin
var kjörin var fyrsta verkefni
hennar að velja sóknarprest til að
hefja og móta safnaðarstarfið. Því
næst var leitað eftir aðstöðu fyrir
safnaðarstarfið og fyrir valinu varð
'Jrfélagsmiðstöðin Fjörgyn við Folda-
skóla. Þar var gott að starfa, en
fljótlega kom í ljós að húsrýmið þar
dugði ekki nema takmarkað, slíkur
var áhugi safnaðarfólks á kirkju-
starfínu allt frá því að fyrstu skref-
in vora stigin í safnaðarstaríinu.
Hugurinn beindist því fljótt að því
-^ið eignast kirkju sem gæti hýst
fjölþætt safnaðarstarf. Efnt var til
samkeppni á meðal arkitekta um
hönnun á kirkju, en eins og kunn-
ugt er varð tillaga arkitektanna
Finns Björgvinssonar og Hilmars
Þórs Bjömssonar fyrir valinu.
Safnaðarafmæli
Framundan, segir Vig-
---------7-----------
ftís Þór Arnason, er
því spennandi verkefni
í söfnuðinum.
Aðeins þremur ámm eftir að
safnaðarstarfíð hófst var fyrri
hluti kirkjunnar vígður, hinn 12.
desember árið 1993. Þó að aðeins
fyrsta hæð kirkjunnar væri tekin í
notkun breyttist öll aðstaða til
safnaðarstarfs til mikilla muna.
Söfnuðurinn myndaði skjaldborg
um kirkjustarfið. Þessi áhugi, sem
hefur verið fyrir hendi frá upphafi,
kristallaðist í mikilh
og góðri kirkjusókn.
Þetta mikla starf
leiddi til þess að kalla
þurfti á fleiri til að
leiða og móta starfið,
þess vegna vom vígðir
til prestakallsins tveir
prestar, þau séra Sig-
urður Arnarson sem
vígðist árið 1995 og
séra Anna Sigríður
Pálsdóttir sem var
vígð árið 1997. Við
komu þeirra til starfs-
ins urðu enn á ný mik-
il tímamót, ýmsir
starfsþættir bættust
við.
Þar má nefna starf kirkjukórs,
unglingakórs og bamakórs. Starf
æskulýðsfélaganna sem em nú
fjögur að tölu, starf fyrir böm á
aldrinum 7-9 ára sem fram fer í
Rimaskóla. Ekki má gleyma starfi
fyrir eldri borgara,
mömmumorgnum, fermingarstarf-
inu og starfi bænahóps er starfar á
sunnudagskvöldum og kyrrðar-
stundum er fara fram á fimmtu-
dögum frá kl. 12:00-13:00. KFUM
og K er með öflugt starf í kirkj-
unni í hverri viku. Síðast en ekki
síst ber að nefna starf safnaðarfé-
lagsins sem hefur
starfað í kirkjunni allt
frá upphafí, tíu ára af-
mælið nálgast.
Einn þáttur í safn-
aðarstarfinu hefur
einnig að mínu áliti
haft vemlega mikil
áhrif á allt starfið.
Hann er sá að frá upp-
hafi þess hefur söfnuð-
urinn gefið út safnað-
arblaðið Logafold, þar
sem greint er frá safn-
aðarstarfinu í máli og
myndum. Einnig átti
og á söfnuðurinn sinn
stóra þátt í því að
stuðla að útkomu Graf-
arvogsblaðsins GV, en útkoma
þessara blaða hefur þjappað söfn-
uðinum saman og styrkt hann til
dáða.
Tímamót eru framundan í
kirkjustarfinu. Fyrst ber að nefna
vígslu kirkjunnar sem fer fram
hinn 18. júní árið 2000, eftir að-
eins eitt ár. Vígslan verður hluti
af hátíðardagskrá þúsund ára af-
mælis kristni á Islandi. Stefnt er
einnig að því á sama ári að vígja
nýtt kirkjusel í Borgarholtshverfi,
sem er verið að hanna þessa dag-
ana.
Næstkomandi sunnudag, 30.
maí, verður haldið upp á 10 ára af-
mæli safnaðarins.
Dagskráin hefst með hátíðar-
guðsþjónustu kl. 11:00, sr. Vigfús
Þór Árnason prédikar og þjónar
fyrir altari ásamt sr. Sigurði Arn-
arsyni og sr. Önnu Sigríði Páls-
dóttur. Kór Grafarvogskirkju,
unglingakór og barnakór syngja
undir stjóm Harðar Bragasonar
og Hrannar Helgadóttur. Ein-
söngvari: Valdimar Haukur
Hilmarsson.
Þennan sama dag em hátíðar-
tónleikar kl. 16:30 í aðalsal kirkj-
unnar, sem nú hefur verið klæddur
með granítsteinflísum. Þar munu
allir kóramir syngja og einsöngv-
ari er Valdimar Haukur Hilmars-
son.
Framundan er því spennandi
verkefni í söfnuðinum. Þar, sem í
öllu starfi kirkjunnar, skiptir
mestu máli að fólkið taki virkan
þátt í safnaðarstarfinu sem unnið
er í nafni Jesú Krists, Guði til
dýrðar og manninum til heilla. Það
gefur okkur styrk, skapar hjá okk-
ur gleði, innri gleði á leið okkar frá
strönd til strandar.
Höfundur er sóknarprestur
i Grafarvogssókn.