Morgunblaðið - 17.06.1999, Síða 34

34 FIMMTUDAGUR 17. JÚNÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Umboðsmaður verndar
gegn ágangi blaða
JÁTVARÐUR Bretaprins og verðandi eiginkona hans, Sophie Rhys-Jones, hafa verið mikið til umræðu f
breskum fjölmiðlum. Þar í landi er nú mikið rætt um það hvort herða eigi eftirlit með umijöUun fjölmiðla.
Slíkt kerfi er til dæmis við lýði í Svíþjóð, þar sem starfandi er umboðsmaður ijölmiðla.
Kvartanir sænsku
söngkonunnar Evu
Dahlgren vegna
ágangs kjaftablaða
hefur vakið mikla
athygli, skrifar Sigrún
Davíðsdóttir, og vakið
fólk til umhugsunar
um harðnandi atgang
þessara blaða.
UMRÆÐUR í Svíþjóð í kjöl-
far kvörtunar sænsku söng-
konunnar Evu Dahlgren
um ágang slúðurblaðanna leiða at-
hyglina að því kvörtunarkerfi, sem
Svíar búa við varðandi fjölmiðla.
Kerfið er tvískipt. Annars vegar er
nefnd á vegum hins opinbera er
fjallar um efni er birtist í ljósvaka-
miðlum. Hins vegar nefnd og um-
boðsmaður er fjalla um prentmiðla,
dagblöðin og vikublöðin, sem blöð-
in reka sjálf. I samtali við Morgun-
blaðið segir Kersti Rosén varaum-
boðsmaður blaðanna að þar sem
blöðin óski ekki eftir að ríkið hafi
með þeim eftirlit sé það þeim að-
hald að fylgja tilmælum umboðs-
mannsins.
Skoðananefnd blaðanna var sett
á laggimar 1916 til að sjá um
klögumál varðandi dagblöðin, en
1969 var embætti umboðsmannsins
komið á laggirnar, þar sem ástæða
þótti til að veita almenningi aukna
vemd gagnvart blöðunum. Nefndin
og umboðsmaðurinn starfa saman
að málefnum er snerta siðferði
blaða. Hvorki ríkisstjóm né þing á
nokkra aðild að embættinu, en að
baki því og nefndinni standa
sænska blaðamannafélagið, samtök
blaðaútgefenda og „Publicist-
klubben“, sem er virtur klúbbur
blaðamanna og annarra er láta sig
fjölmiðla varða.
Þessir þrír aðilar standa straum
af kostnaðinum, en þar er þó hlut-
ur blaðaútgefandanna langmestur.
Útgefendur slúðurblaða, sem
styrrinn stendur nú um, em ekki
aðilar að samtökum blaðaútgef-
enda, en lúta hins vegar úrskurði
umboðsmannsins.
Sektir og
birtingarskylda
Að sögn Rosén fékk umboðs-
maðurinn 438 kæmr á síðastliðnu
ári og af þeim var 51 kæra tekin til
greina. Jafnvel þó að slúðurblöðin
virðist aðgangshörðust vörðuðu
aðeins 11 kæmr þau blöð. Af þeim
11 kæmm vora 4 teknar til greina
og vörðuðu tvær þeirra Se och
Hör, sem söngkonan Dahlgren
kvartaði svo sáran yfir í grein
sinni.
Þeir, sem álíta sig fá ómaklega
útreið í blaðagrein, geta snúið sér
til umboðsmannsins, bæði til að fá
ráð varðandi viðbrögð eða til að
kæra viðkomandi blað. Kæmnni
þarf að skila skriflega innan
þriggja mánaða frá því að greinin
var birt. Kæran er tekin til með-
ferðar í nefndinni og af umboðs-
manninum.
Ef tekið er undir efnisatriði
kæru er viðkomandi blaði skylt að
birta umsögn umboðsmannsins og
greiða afgreiðslugjald, sem er
22.500 sænskar krónur, um 230
þúsund íslenskar, fyrir blöð sem
eru gefin út í fleiri en tíu þúsund
eintökum. Ef upplagið er minna er
gjaldið 8.300 sænskar krónur, um
85 þúsund íslenskar krónur. Gjald-
ið fer til að standa straum af starfi
nefndarinnar og umboðsmannsins.
Að mati Kersti Rosén er enginn
vafi á að bréf Dahlgren hefur haft
mikil áhrif og vakið marga til um-
hugsunar um harðan og harðnandi
aðgang kjaftablaðanna og samspil
blaðanna og þeirra, sem þau skrifa
um. Það hafi líka haft sitt að segja
að Dahlgren valdi að koma skoðun
sinni á framfæri á jafnvirtum vett-
vangi og skoðanasíðu Dagens Ny-
heter.
„Þeir sem era að koma á fram-
færi afurðum eins og plötum, bók-
um og öðra geta eðlilega nýtt sér
slúðurblöðin í eigin þágu,“ segir
Rosén, „en spm-ningin er hvort
þeir eigi samt ekki rétt á friði þess
utan og einnig hver ræður ferðinni.
Málið vekur upp margar áhuga-
verðar og flóknar spurningar."
Ahrif umboðsmannsins byggjast
annars vegar á vilja blaðanna til að
fara eftir orðum hans, en hins veg-
ar á hversu ötull hann er að taka
þátt í umræðum. Pár-Arne Jigeni-
us núverandi umboðsmaður kemur
oft fram og hefur á þann hátt vakið
athygli á embættinu og gildi þess.
„Blöðin hafa sjálf valið þetta
kerfi,“ segir Kersti Rosén. „Þeim
er mikið í mun að halda því sjálf-
stæði, sem felst í að ekki er starf-
andi ríkisskipuð nefnd, sem fylgist
með þeim eins og er með útvarp og
sjónvarp. Það er enginn vafi á að ef
blöðin tækju ekki tillit til umboðs-
mannsins og almenningur virtist
óvarinn gagnvart blöðunum gripi
ríkið inn í. I því felst um leið tölu-
vert aðhald.“
Kórea upp úr kreppu
Reuters
STÉTTARFÉLÖG hafa brugðist hart við stefnu Kims Kóreuforseta
og efnt til mótmæla vegna fjöldauppsagna stórfyrirtækja.
Eftir Byung-joon Ahn
The Project Syndicate
SÍÐASTA ár var það versta í
sögu Suður-Kóreu fi-á lokum
Kóreustríðsins, en af völdum As-
íu-kreppunnar féll landsfram-
leiðsla um 33.8 prósent eða úr
10.307 dolluram í 6.823 á mann og
hungursneyð í Norður-Kóreu
ógnaði stöðugleikanum á Kóreu-
skaganum. Krepputímar líkt og
aðrar ógnir skerpa einbeitinguna.
Suður-Kórea hefur einbeitt sér að
endurskipulagningu og núna era
horfur bjartari þrátt fyrir óróa á
vinnumarkaði. Jafnvel samskiptin
við Norður-Kóreu fara batnandi.
Síðasta hálft annað ár, eða frá
því að Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn
veitti Suður-Kóreu 57 milljarða
dollara aðstoð, og 13 mánuðum frá
því að andófsmaðurinn Kim Dae
Jung varð forseti, hefur gjaldmið-
illinn (won) orðið stöðugri. Tekist
hefur að breyta skammtímaskuld-
um í langtímaskuldir. Gjaldeyris-
forðinn hefur aukist og vextir
lækkað. Gjaldeyrisforðinn var yfir
50 milljarðar bandaríkjadollara í
lok ársins 1998 en tæpir 9 millj-
arðar árið áður. Þessari breytingu
er helst að þakka viðskiptaafgang
síðasta árs sem var sá fyrsti í níu
ár. Þessi afgangur gerði það að
verkum að hægt var að styrkja
wonið sem nú er 1.200 á móti ein-
um dollar, en var árið 1997 2.000 á
móti einum dollar.
Jafnvel þótt margt hafi áunnist
er Suður-Kórea rétt að byrja á
endurbótum hvort sem rætt er
um efnahagslífíð, samskiptin við
Norður-Kóreu eða stjórnkerfið í
heild. Breytingar sem gerðar
vora á ríkisstjóminni í vikunni
benda til að Kim forseti geri sér
fulla grein fyrir að mun meira
þarf að gera. A öllum sviðum er
þörf á auknu frjálsræði. Erfiðasta
verkefnið sem Kim forseti stend-
ur frammi fyrir er að koma á póh-
tískri samstöðu sem getur tryggt
stöðugleika svo hægt sé að opna
efnahagslífið og takast á við flókin
verkefni eins og kjarnorkuvopn
og eldflaugar í Norður-Kóreu.
Kim forseti gefur Utið fyrir hin
„asísku gildi“ Hann trúir því að
lýðræði og markaðsbúskapur séu
ekki andstæður heldur fari vel
saman. Eftir að hafa ráðfært sig
við Alþjóða gjaldeyrissjóðinn hef-
ur ríkisstjómin þvingað banka
sem standa illa til að sameinast
öðram eða verða gerðir gjald-
þrota ella. Ríkisstjórnin hefur
einnig heimilað uppsagnir starfs-
fólks og dregið veralega úr
skrifræði. í öllum þessum málum
hefur forsetinn sýnt mikla stjórn-
unarhæfileika og komið á óvart
með skilningi og fylgni við fijáls-
ræði í efnahagsmálum. Stóru
samsteypumar fimm Hyundai,
Samsung, Daewoo, LG og SK
hafa með harmkvælum samþykkt
hagræðingu. Fyrirtækin hafa ver-
ið þvinguð til að draga saman
seghn og skýra stefnu sína gagn-
vart hvort öðra sérstaklega þar
sem starfsemi þeirra skarast. Því
tók Daewoo yfir bílaverksmiðju
Samsung og Samsung tók yfir
rafeindaiðnaðinn frá Daewoo.
Þó stórfyrirtækin fylgi í orði
kveðnu þeirri stefnu að skera nið-
ur þá er ennþá fyrirstaða meðal
Kim forseti gefur lítið
fyrir hin „asísku
gildi". Hann trúir því
að lýðræði og mark-
aðsbúskapur séu ekki
andstæður heldur
fari vel saman.
þeirra við að hagræða að fullu.
Þau halda því fram að þau geti
ekki dregið úr umfangi reksturs-
ins meðan þau era með of margt
fólk í vinnu. Fyrirtækin halda því
einnig fram að „markaðsöflin“
muni með tímanum vinsa úr ein-
ingar sem reknar era með tapi.
Það er því ólíklegt að um frekari
endurskipulagningu verði að
ræða hjá þessum fyrirtækjum
nema forsetinn gefi sterklega til
kynna að frekari fjöldauppsagnir
stárfsfólks myndu njóta stuðnings
stjörnvalda.
Verkalýðsfélögin hafa verið
jafn ósamvinnuþýð og stórfor-
stjórarnir. Tvær milljónir manna
era nú atvinnulausar, eða um 9%
af vinnuaflinu og þetta era nú
þegar ógnvænlegar tölur fyrir
ríkisstjórnina. Til þess að koma á
friði meðal iðnfyrirtækja, lagði
forsetinn til þríhliða samkomulag
milli launþega, fyrirtækja og
stjómarinnar sem gerði stjóm-
inni kleift að miðla málum milli
launþega og fyrirtækja. Þegar að-
gerðir hófust í janúar samþykktu
verkalýðsfélögin óumflýjanlegar
fjöldauppsagnir. Hins vegar þeg-
ar til fjöldauppsagna kom dró hið
róttæka verslunarmannafélag sig
út úr samkomulaginu. Hófsamari
verkalýðsfélög fylgdu í kjölfarið.
Þar sem ekkert velferðarkerfi er
til staðar sem verndar launþega,
þá er næstum því ómögulegt fyrir
ríkisstjórnina að halda verkalýðs-
félögunum innan þessa samkomu-
lags.
Samskiptin við Norður-Kóreu
eru í brennidepli og af þeim stafar
mesta hættan. Djörf áætlun hefur
heimilað farþegaskipum að vitja
hins helga fjalls Kumkang í norðri
og hafa yfir 40 þúsund Suður-
Kóreubúar heimsótt þann fræga
stað í fyrsti skipti frá 1945. Allt
veltur þetta á því að Norður-Kór-
ea haldi sig frá öllum tilraunum
með kjarnorkuvopn. Fyrrverandi
varnarmálaráðherra Bandaríkj-
anna, William Perry, er í forsvari
fyrir endurskoðun samskipta
Bandaríkjanna og Suður-Kóreu
við Norður-Kóreu.
Metnaðarfull stefnumörkun
bæði í innan- og utanríkismálum
krefst stuðnings bæði meðal al-
mennings og stjórnvalda. Kim
forseti verður að ákveða á þessu
ári hvort hann heldur loforðið
sem hann gaf Kim Jong Pil, for-
sætisráðherra, um að breyta
Kóreu í þingræðislega stjórn. Þar
sem flokkur forsetans hefur að-
eins einn þriðja þingmanna er
þörf á nýrri samsteypustjórn.
Þetta getur reynst erfitt þar sem
flokkamir era sundraðir eftir
landssvæðum. Kim forseti hefur
þurf't að taka á öllu sínu til að
koma endurbótum svona langt.
Hvort fóma skuli einhverju af
valdi forsetans til að festa lýðræð-
ið enn frekar í sessi er líklega
stærsta spurningin sem hann
stendur nú frammi fyrir.
Höfundur er prófessor f
stjómmálafræðum við Yonsei
háskólunn í Seoul.
I