Morgunblaðið - 17.06.1999, Blaðsíða 44

44 FIMMTUDAGUR 17. JÚNÍ 1999
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
Andspænis
„hinum“
„Okkar líkarþurfa að ná forskoti og ráða
atburðarásinni, annars koma hinir og
fara með okkur eins og þeim sýnist. “
Gúnter Grass: Blikktromman.
Hvemig getur mað-
ur ákveðið hvað
gera skuli þegar
maður stendur
frammi íyrir fólki
sem hugsar eftir leiðum sem
eru eins ólíkar manns eigin hug-
arheimi og mögulegt er? Pessi
vandi kemur líklega hvað
gleggst í ljós í sambýli fjar-
skyldra trúarheima, líkt og í
Palestínu.
Þetta er spumingin um mann
sjálfan og „hina“. Hún er tví-
þætt. I fyrsta lagi snýst hún um
hvað geri einhvern annan að
„hinum“ - það er að segja, ein-
hverjum sem er ekki eins og
maður sjálfur. Þetta snýst um
það sem ekki
VIÐHORF er til orð yfir á
_ íslensku, en
Arngrímss'on heitir á flest-
um erlendum
málum „ídentítet". Það er að
segja, það sem gerir mann að
því sem maður er - til dæmis að
Islendingi. Sá, sem ekki hefur
sama Jdentítet" og maður sjálf-
ur, er einn af „hinum“.
I öðm lagi snýst spurningin
um þáð hvernig sambýli við
„hina“ er mögulegt. Hér koma
að minnsta kosti fjórir mögu-
leikar til greina. Einn er sá, að
maður forðist alla sem teljast til
„hinna“. Þetta er yfirleitt kallað
einangmnarstefna og er orðið
algerlega óframkvæmanlegt nú
á tímum.
Það em því kannski þrír
möguleikar sem má kalla fram-
kvæmanlega (þótt þeir séu ekki
endilega allir raunhæfir).
Bandaríski heimspekingurinn
Ardis B. Collins hefur skilgreint
eftirtalda möguleika: I fyrsta
lagi beinan árekstur, í öðra lagi
yfirtöku, og í þriðja lagi sam-
ræðu.
Kannski er ástæða þess að
ekki er til neitt íslenskt orð yfir
);ídentítet“ einfaldlega sú, að á
Islandi em eiginlega engir „hin-
ir“, eins og einhver benti á.
Hvort þetta er ákjósanlegt eða
ekki, er umdeilanlegt. Sem með-
rök mætti nefna að þá verða
ekki alvarlegir árekstrar, en
mótrök gætu verið þau, að þetta
skapi hættu á einsleitni og
stöðnun.
Hugum að möguleikunum
þrem. Beinn árekstur er
kannski sá samskiptamáti sem
er hvað algengastur, bæði milli
einstaklinga og milli þjóða.
Hann felur í sér að þeir sem í
hlut eiga (yfirleitt kallaðir deilu-
aðilar) sjá hvor annan sem eitt-
hvað sem þarf að ýta til hliðar,
sigrast á, eða í versta falli út-
rýma.
Hvor um sig lítur svo á, að
eigin afstaða útiloki afstöðu
hins, og getur því ekki gert
hans afstöðu að sinni. Það sem
meira (og verra) kann að vera,
hvor um sig lítur svo á, að af-
staða hins sé bein ógnun við
sína afstöðu. Og þegar málið fer
að snúast um „ídentítet" getur
svo farið að maður skynji tilvist
„hinna“ sem ógnun við tilvist
manns sjálfs. (Og það er þá sem
þjóðemishreinsanir byrja.)
Yfirtaka felur í sér að annar
aðilinn sölsar afstöðu hins undir
sig. Þessi sambýlisháttur er
kannski alveg jafn algengur og
sá sem hér á undan var nefnd-
ur, en það fer yfirleitt minna
fyrir honum vegna þess að hann
gerist ekki á jafn dramatískan
máta. Kjarninn í honum er sá,
að sambýli aðilanna er skil-
greint eingöngu á forsendum
þess sem yfirtekur hinn.
Heimsvaldastefna Bandaríkj-
anna í menningarmálum er
kannski gott dæmi um þetta.
Margir - og kannski flestir -
sem ganga bandarísku hugar-
fari á hönd gera það án nokk-
urrar mótspymu, enda er alls
ekki sjálfgefið að það sé slæmt.
Kosturinn við þennan sam-
býlismáta er tvímælalaust sá, að
honum fylgja ekki átök, og hann
leiðir til eindrægni. Þó hefur
verið bent á, að sú eindrægni
verði í raun og vem með þeim
hætti, að annar aðilinn nær al-
geram jrfirráðum yfir hinum.
Þá vaknar kannski sú spum-
ing, hvort hinum undirokaða
verði ekki í rauninni hægt og
átakalaust útrýmt. Því hefur til
dæmis verið haldið fram, að
einmitt þetta sé orðið hlutskipti
frambyggja í Norður-Ameríku.
Þriðji möguleikinn, sem
kenndur hefur verið við sam-
ræðu, virðist kannski vera sá
óraunhæfasti, en hann er líka
um leið sá eftirsóknarverðasti.
Helsta einkenni hans er að
maður viðurkennir, að „hinn“ er
öðra vísi en maður sjálfur og að
samskiptin verða ekki skil-
greind á forsendum manns
sjálfs eða „hins“ eingöngu, held-
ur er treyst á að samræða dugi
til að gera sambýlið ekki aðeins
bærilegt, heldur beinlínis ákjós-
anlegt.
Það blasir við hvers vegna
þessi þriðji möguleiki kann að
virðast óraunhæfastur. Það era
sterk mótrök að spyrja: Bar
okkur að viðurkenna ógnar-
stjóm nasista í Þýskalandi, og
stjóm Milosevics í Júgóslavíu -
og harðstjóra yfirleitt?
(Kannski era það harla veik
gagnrök að benda á, að kvöðin
sé í rauninni á harðstjóranum,
að þeir virði þá sem þeir undir-
oka.)
Það eykur svo á vandann, að
þessi möguleiki felur í sér að
maður sé viljugur til að breyta -
eða að minnsta kosti afsala sér
að hluta - eigin hugmyndum til
samræmis við hugmyndir
„hinna“. En þá er viðbúið að
einhverjum finnist hann undir-
okaður.
Og svo gerir þetta náttúra-
lega gífurlegar kröfur til sam-
ræðuhæfni manns. Kannski
óraunhæfar. (En fyrsta skrefið
hlýtur að vera að maður reyni
meðvitað að forðast einræður.)
En það sem gerir samræðuna
að eftirsóknarverðasta mögu-
leikanum er þó í rauninni ekki
það að hún sé augljóslega hinn
eini rétti möguleiki, sem muni
leysa allan vanda. Eins og bent
hefur verið á blasir við að hún
er ekki gallalaus.
Það sem gerir samræðuna
eftirsóknarverða er fyrst og
fremst það, að reynslan virðist
benda til þess, að fullreyndir
séu þeir möguleikar maður hef-
ur hingað til reitt sig á.
+ Jakob Hall-
grímsson fædd-
ist í Reykjavík 10.
janúar 1943. Hann
lést í Reykjavík 8.
júní 1999. Foreldrar
hans eru Hallgrím-
ur J.J. Jakobsson,
söngkennari, f.
23.7. 1908, d. 16.3.
1976, og Margrét
Árnadóttir, f. 29.9.
1908.
Systkini Jakobs
eru Hrafn, f. 13.9.
1938, kona hans er
Sigurlaug Jóhann-
esdóttir og eiga þau tvö börn,
en Hrafn á dóttur frá fyrra
hjónabandi; Guðrún, f. 5.11.
1941, maður hennar er Bjöm
Kristinsson og eiga þau eina
dóttur; Jón Armann, f. 5.10.
1947, d. 11.6. 1962; Valgerður,
f. 28.6. 1949, maður hennar er
Jens A. Guðmundsson og eign-
uðust þau íjögur börn, en elsti
sonur þeirra er látinn.
Kona Jakobs er Helga Svein-
bjarnardóttir f. 15. júlí 1949.
Foreldrar hennar era Brynhild-
ur Svala Einarsdóttir, f. 5.4.
1915, d. 15.5. 1991, og Svein-
björn Þorsteinsson, f. 18.3.
1914. Böra Jakobs og Helgu eru
Einar Hallgrímur, f. 19.5. 1981,
og Laufey, f. 5.10. 1987.
Jakob lauk burtfararprófi í
fiðluleik frá Tónlistarskólanum
í Reykjavík 1964 og var við
0 undur lífs, er á um skeið
að auðnast þeim, sem dauðans beið -
adfinnagróagrasviðil
og gleði’ í hjarta að vera tii.
Hve björt og óvænt skuggaskil!
Ei sá ég fyrr þau skil svo skýr.
Mér skilst hve lífsins gjöf er dýr
- að mega fagna fleygri tíð
við fuglasöng í morgunhlíð
og tíbrá ljóss um loftin víð.
Og gamaltroðna gatan mín
í geislablóma nýjum skín.
Eg lýt að blómi í lágum reit
og les þar tákn og fyrirheit
þess dags, er ekkert auga leit.
Eg svara, Drottinn, þökk sé þér!
Af þínu ljósi skugginn er
vor veröld öll, vort verk, vor þrá
að vinna þér til lofs sem má
þá stund, er fógur hverfur hjá.
(Þorsteinn Vald.)
Óhjákvæmilega koma þessar lín-
ur upp í hugann er fregnin berst af
óvæntu fráfalli Jakobs Hallgríms-
sonar frænda okkar en við þær
samdi hann undurfallegt lag sem
gott er að syngja og snertir ein-
hvern streng í hjartanu. Margar
minningar koma upp í hugann,
enda samgangur mikill í gegnum
tíðina, og tengjast þær Hjarðar-
haganum þar sem óhjákvæmilegt
var að láta hrífast með og tónlist og
gleði allsráðandi, en líka Bjalla. „Ö
fögur er vor fósturjörð um fríða
sumardaga.“ í lítilli stofu í
Landsveitinni í bárujárnsklæddum
bæ, hvítum með grænu þaki, stend-
ur hópur og syngur. Hver með sínu
nefi, hátt og snjallt. Látalætisfólk-
ið. A.m.k. einhver blómi af því og
Kobbi frændi situr við fótstigið org-
elið og spilar undir. Úti syngur lóan
dirrindí, spóinn vellir, sólin skín,
það blæs dálítið á hlaðinu fyrir utan
en fjallahringurinn er óslitinn. I
stofunni hljóma ættjarðarlögin öll,
borðið í baðstofunni svignar af kaffi
og kræsingum, í loftinu liggur gleði
og hamingja og lítil innskot vekja
hlátrasköll. Kobbi hristist af hlátri
og það er gaman á Bjalla þegar svo
er. Þar líkaði honum að vera til og
hélt mikla tryggð við staðinn. Þar
var hann í sveit sem strákur og
þangað kom hann með Helgu og
börnin seinna og sýndi þeim allt.
Nú er þessi glaðbeitti, hláturmildi
en þó lágværi, hógværi maður all-
ur. „Stund, er fógur hverfur hjá.“
framhaldsnám við
Konservatoríið í
Moskvu 1964-66.
Hljómfræði og
kontrapunkt nam
hann hjá Hallgrími
Helgasyni 1976-77
og við Musikhögskol-
an í Stokkhólmi
1977-78. Píanónám
stundaði hann hjá
Ragnari H. Ragnars
1973-76 og 1978-81
og hjá Ásgeiri Bein-
teinssyni 1976-77.
Hann nam orgelleik
við Tónskóla Þjóð-
kirkjunnar hjá Hauki Guðlaugs-
syni 1976-77 og Pavel Smid frá
1982-89 og einnig hjá Ortulf
Prunner 1989-93. Hann lauk
námi frá Tónskóla Þjóðkirkjunn-
ar 1990. Orgelnámskeið sótti
hann hjá prófessor Rose Kirn og
dr. Karen de Pastel 1991 og hjá
prófessor Gerald Dickel í Ham-
borg sumarið 1995. Prófdómara-
námskeið tók hann hjá Philip
Jenkins 1990.
Jakob var tónlistarkennari við
tónlistarskóla vfða um land svo
sem við Tónlistarskólann á ísa-
firði, Tónlistarskóiann í Grinda-
vík og Tónskóla Sigursveins D.
Kristinssonar. Frá 1982 til dánar-
dags var Jakob tónlistarkennari
við Tónlistarskóla Selljamarness
og frá 1990 við Tónskóla Þjóð-
kirkjunnar. Jakob var fiðhdeikari
í Sinfóníuhijómsveit Islands
Hans er sárt saknað, fjölskyldu
hans allri vottum við dýpstu samúð.
Katrín, Þóra Fríða,
Signý og Soffía.
Hversu undarleg er tilveran.
Fyrir stuttu var kennari hér í Tón-
skóla þjóðkirkjunnar með nemanda
sínum að undirbúa hann fyrir æf-
ingar sumarsins. Finna metnaðar-
full verkefni til að takast á við, enda
nemandinn áhugasamur og kennar-
inn stoltur eftir árangur vetrarins,
fullur tilhlökkunar að taka sér frí
eftir miklar annir. Glaðværðin ríkir
og mikið er spjallað.
Eg fæ hlýtt faðmlag og þakkir
fyrir veturinn og þeir ganga saman
út í sumarið. Kennarinn hefrn- lok-
að hurðinni á eftir sér í síðasta sinn.
Þannig kvaddi hann mig, minn kæri
vinur og samstarfsmaður, Jakob
Hallgrímsson.
Á skrifstofu Söngmálastjóra
þjóðkirkjunnar ríkti ávallt glað-
værð þegar Jakob var nærri. Málin
vora rædd, gantast og sagðar sög-
ur, eða þá að verið var að fara yfir
útsetningar eða spila annað á hljóð-
færið.
Tómleikinn fyllir nú hugann og
jafnframt hugsunin um það að hann
komi ekki hingað aftur, en á móti
koma bjartar og góðar minningar
um hlýjan og kærleiksríkan mann.
Ávallt var hann tilbúinn ef til hans
var leitað. Hann var einstakur fé-
lagi. Missir okkar, sem þekktum
hann, er mikill en þó er hann mest-
ur fyrir Helgu konuna hans og
börnin þeirra tvö. Megi algóður
Guð styrkja og blessa þau, svo og
alla aðra ástvini hans á þeim erfiðu
tímum sem framundan era.
Ég sendi mínar innilegustu sam-
úðarkveðjur.
Blessuð sé minning þín, elsku
vinur.
Hafðu þökk fyrir allt.
Edda L. Jónsdóttir.
Við Jakob áttum báðir heima við
Lokastíg þegar við vorum böm. Ég
man eftir okkur eitthvað sex eða sjö
ára inni í stofu hjá foreldrum hans.
Þetta var mikið indælis fólk. Hall-
grímur söngkennari, af merkum
ættum samvinnumanna í Þingeyjar-
sýslum, með reykjarpípuna innan
um allar bækurnar, og Margrét,
kona hans, spilandi geðþekk, hlátur-
1960-64 og 1966-71 og
Kammersveit Vestfjarða
1973-76 og 1978-81. Hann var
stofnandi og lágfiðluleikari Sin-
fóníuhljómsveitar áhugamanna
frá 1990. Hann stjórnaði ýmsum
kórum svo sem Árnesingakórn-
um í Reykjavík, Kór Trésmiða-
félags Reykjavíkur, Kór
Menntaskóla Ísaíjarðar og Kór
Barnaskólans á ísafirði. Hann
stjórnaði Strengjasveit Tónlist-
arskóla Seltjarnarness og fór
með hana í tónleikaför til Osló-
ar 1985. Hann stjórnaði Samkór
kirkjukóra Vestfjarða á kristni-
boðshátíð á Patreksfirði sumar-
ið 1981. Jakob var organisti við
Súðavíkurkirkju og stjórnaði
samkór Súðavíkur 1979-81. Frá
1989 lék hann við guðsþjónust-
ur á Landspítalanum og frá síð-
ustu áramótum hefur hann ver-
ið organisti við Háteigskirkju.
Árið 1995 gerðist hann org-
anisti Oddfellowstúkunnar nr.
5, Þórsteins IOOF.
Jakob hefur samið mörg tón-
verk og raddsett íslensk þjóð-
lög. Einsöngslög hefur hann
samið við ljóð Davíðs Stefáns-
sonar, Halldórs Laxness o.fl.
Jólakantötu samdi hann fyrir
barnakór og strengjasveit við
ljóð Stefáns frá Hvítadal. Lag
hans við Ijóð_ Þorsteins Valdi-
marssonar, Ó undur lífs, er
prentað í síðustu útgáfu sálma-
bókar Þjóðkirkjunnar. Þá hefur
hann m.a. útsett Passiusálma og
fslenskt þjóðlag við Veroniku-
kvæði.
Utför Jakobs verður gerð frá
Fríkirlqunni í Reykjavík föstu-
daginn 18. júní 1999 og hefst
hún klukkan 13:30.
mild og gestrisin, úr stóram og lang- •
lífum systkinahópi austan frá Láta-
læti í Landsveit. Þarna var Knight-
píanetta, sams konar hljóðfæri og
hjá okkur í húsinu við hliðina, og
Hallgrími þótti við vera músíkalskir
drengir og lét okkur spOa saman
þetta nýja lag, sem þá var á allra
vöram, um manninn sem vildi hann
væri orðinn fluga. Á eftir hélt Hall-
grímur ræðustúf og bandaði út í
loftið með pípunni, en Margrét kom
brosandi í stofudymar með svunt-
una og dáðist að okkur. Öðra sinni
kom hún út í gættina við eldhús-
tröppumar með pönnukökuhnífinn í
hendinni og setti á tölu yfir okkur
strákunum og var heitt í hamsi út af
þeirri ósvinnu að fullorðið fólk
skyldi vera að gefa krakkaösnum
byssur, indíanáhöfuðskraut, kúreka-
hatta og stríðstól að hafa fyrir leik-
fóng, en þetta dót höfðum við pantað
okkur í jólagjöf, og fengið.
Hallgrímur var heimakær og ró-
lyndur. Langtímum saman gat hann
staðið við bókahilluna í stofunni á
meðan við Jakob vorum að spila og
grúft sig yfir opnuna í bók, hreyf-
ingarlaus með öUu, þegar frá er skil-
inn reykurinn, sem liðaðist upp úr
pípunni hans. Ég hugsaði, að svona
vildi ég verða kyrrlátur og bók-
hneigður þegar ég yrði fullorðinn.
Hallgrímur var lestrarhestur og
hafði mikið uppáhald á verkum
Halldórs Laxness. Þennan eigin-
leika tók Jakob sonur hans í arf og
samdi raunar seinna sönglög við
ljóð skáldsins. Hann vissi, að sá
sem les bók, finnur glöggt, að hann
er ekki einn. I bókinni eignast les-
andinn trúnaðarvin. Bókin opnar
nýjar veraldir hlýju og samheyri-
leikakenndar. Sá, sem kann að lesa
bækur, verður aldrei einmana,
skortir aldrei viðfangsefni, sér í
rauninni ekki út yfir það, sem hann
hefur að gera. Og góða bók lestu
ekki einu sinni, heldur oft, og í
hvert skipti sem þú kemur að henni
aftur, er það eins og að heilsa göml-
um vini, og þú finnur óðara eitthvað
nýtt og hrífandi, nokkuð sem þú
tókst ekki eftir áður. Og ein bókin
minnir á aðra og hvetur til áfram-
haldandi lestrar. Þannig verður til
heilt vegakerfi óendanlegrar
reynslu, vitsmuna og félagsskapar.
Ungur hóf Jakob að læra á fiðlu
og enn heyri ég hann, fyrir innri
eyrum mínum, spUa tUbrigði
Kreislers um stef eftir Pugnani. Þá
JAKOB
HALLGRÍMSSON