Morgunblaðið - 20.06.1999, Qupperneq 25

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 20. JÚNÍ 1999 25
skoðun 1993. Á Austurlandi hafa Samfylk-
ingarmenn allt aðra stefnu, þeir vilja hefja
framkvæmdir sem fyrst og vilja ekki lög-
formlegt umhverfismat. Umræðan hefur því
verið misvísandi. Ríkisstjórnir undanfarinna
ára hafa ekki viljað afturkalla leyfið en það
yrði að gera með því að setja sérstök lög á
Alþingi.
Eg tel að málið sé í eðlilegum farvegi og sé
ekki að það verði nein stefnubreyting varð-
andi Fljótsdalsvirkjun hjá núverandi ríkis-
stjóm. Landsvirkjun hefur leyfi til að virkja,
hún er nú að láta gera sömu vinnu og felst í
umhverfismati en hefur ekki tekið neina
ákvörðun um að fara með þetta í kærumeð-
ferðina sem er það sem átt er við með lög-
formlegu umhverfismati."
Áhersla á vemdun umhverfisins hefur
aukist hratt á fáum áram, í Evrópusamband-
inu og Bandaríkjunum er mikil andstaða við
stórar vatnsaflsvirkjanir vegna jarðrasksins.
Hvers vegna skyldu þessir straumar ekki ná
hingað og við skipta um skoðun?
„Síðustu kosningar era nýjasti mælikvarð-
inn sem við höfum á álit almennings þó að ég
fullyrði ekki að kosið hafi verið um þetta
mál. Það var alveg ljóst hvaða stefnu stjórn-
arflokkarnir höfðu íyrir kosningar, þeir vora
ekki með það á stefnuskránni að krefjast
lögformlegs umhverfismats. Framsóknar-
flokkurinn tapaði nokkru fylgi en Sjálfstæð-
isflokkurinn bætti við sig, Samfylkingin var
með misvísandi stefnu sem ég hef lýst. Úr-
slit kosninganna era því engin skilaboð um
að þjóðin hafi hafnað Fljótsdalsvirkjun.
Þróunin í heiminum er yfirleitt í þá átt að
menn vilja íhuga mjög vel allar framkvæmdir
enda eiga allar stærri framkvæmdir hér að
fara í umhverfismat; um Fljótsdalsvirkjun
gildir það sem áður var rakið. Um hana er
búið að taka pólitíska ákvörðun oftar en einu
sinni, síðast árið 1993 og þannig stendur mál-
ið í dag.“
Óttastu að upp geti komið mál í sambandi
við virkjanir og stóriðju þar sem skoðanir
þínár og Finns Ingólfssonar iðnaðarráðherra
muni stangast á?
„Það hljóta að koma upp mál þar sem fólk
hefur mismunandi sjónarmið og þá verður að
setjast niður og rökræða þau til enda. Auð-
vitað era fagráðuneytin upptekin af sínum
málaflokkum. Mitt hlutverk er að vinna að
varðveislu náttúrannar án þess að vera með
einhverja óeðlilega óbilgirni eða gera það án
þess að styðjast við rök. Það má vel vera að
menn muni togast á en ég óttast það ekki.“
Verðmætamat,
ráðherra
Hvað finnst þér um áætlanir um vegagerð
yfir Vatnaheiði?
„Framkvæmdin fór lögum samkvæmt í
umhverfismat. Það er því ekki rétt fyrir mig
að tjá mig afdráttarlaust um þessa fram-
kvæmd fyrr en ég er komin með allar upplýs-
ingar um málið. Skipulagsstofnun kvað upp
úrskurð um matið á þá leið að fara þyrfti
fram frekara mat, afla fleiri gagna.
Verði úrskurður Skipulagsstofnunar kærð-
ur fer málið á borð ráðuneytisins. Þá getur
farið svo að verðmætamat þess sem gegnir
embætti umhverfisráðherra geti haft sitt að
segja. Ráðherra kynnir sér álit Skipulags-
stofnunar, Náttúraverndar ríkisins, Vega-
gerðarinnar og annarra og reynir að kynna
sér allar hliðar málsins.
Auðvitað eram við öll manneskjur með til-
finningar en það er ekki hægt að taka
ákvarðanir í umhverfismálum á tilfinninga-
nótunum einum heldur verður að kanna allar
upplýsingar og rök.“
Vinnsluleyfi
Kísiliðjunnar
Fyrir nokkram árum var ákveðið að fara
að ráðum vísindamanna sem töldu að námu-
vinnsla í Mývatni gæti spillt lífríkinu þar og
fella vinnsluleyfið úr gildi, það á að renna út
upp úr aldamótunum. Hver er stefna þín í
málefnum Kísiliðjunnar við Mývatn og hef-
ur eitthvað gerst á undanförnum áram sem
knýr á um að endurnýja leyfið?
„Mývatn er mikil náttúraparadís sem okkur
ber að vemda eftir fremsta megni. Það er nú
verið að gera umhverfismat vegna starfsleyfis
Kusiliðjunnar en vinnunni er ekki lokið. Ríkis-
stjómin samþykkti skömmu fyrir kosningar
að erlendir sérfræðingar myndu skoða rann-
sóknargögnin og þeir eiga að skila niðurstöð-
um um áramótin. Það er því ekki tímabært
fyrir mig að segja af eða á um vinnsluleyfið,
það verð ég að gera á rökstuddum granni.“
Halldór Blöndal vildi m.a. að vísindamenn
fyrir norðan rannsökuðu gögnin um vinnsl-
una og lífríkið. Var ekki einfaldlega verið að
ýta á undan sér erfiðu máh á Norðurlandi
eystra fram yfir kosningar með því að ákveða
að láta erlenda sérfræðinga skoða gögnin?
„Eg ætla ekki að leggja mat á yfirlýsingar
fyrrverandi ráðherra um þetta mál. Við reyn-
um að horfa til framtíðar og taka yfirvegaðar
ákvarðanir á grundvelli gagna, reynum að
skoða öll sjónarmið sem era uppi. Auðvitað
takast á mismunandi sjónarmið í öllum svona
málum. Það geta verið sjónarmið náttúra-
vemdar, geta verið efnahagsleg sjónarmið,
byggðasjónarmið. Síðan þarf að vega þau og
meta og kanna hvernig þau fara saman við
stefnuna um sjálfbæra þróun en það er ekki
um að ræða neina trúarstefnu. Hér ríkir
hvorki hreinræktuð friðunarstefna eða hrein-
ræktuð byggðastefna þannig að allt sé rétt-
lætt í nafni hennar. Finna þarf hinn gullna
meðalveg."
Vísindamennimir sögðu að þama gæti ver-
ið mikil hætta á ferð og ekki væri vogandi að
láta Mfríkið ekki njóta vafans.
„Ef vísindamenn, stofnanir ríkisins og
hagsmunaaðilar verða ósammála, ef þeim ber
ekki saman um það hvað gera skuli er hugs-
anlegt að málið lendi í mínum höndum. í slík-
um tilfellum fær ráðherra kaleikinn og verð-
Umhverfisráðuneytið hef-
ur samræmingarhlutverki
að gegna og staða þess í
stjórnskipuninni er að
sumu leyti öðruvísi en
hinna fagráðuneytanna.
Við nýtum fiskistofnana
með sjálfbæra þróun í
huga og göngum ekki á
þá, sama hugsun á að
gilda um náttúruna alla.
Hver sem niðurstaða
okkar verður er Ijóst að
við verðum að fara að
vinna að því að draga úr
losun gróðurhúsaloftteg-
unda hér.
Væri ekki hægt að fá
sjávarútveginn, landbún-
aðinn og fleiri greinar til
að taka meiri þátt í að
styrkja þannig mengunar-
rannsóknir?
Þá getum við sagt að við
séum með sjávarafurðir
sem eru lausar við ýmis
óæskileg efni og höfum
alltaf tölur til að sanna
það sem við erum
að segja.
mætamat viðkomandi ráðherra og ríkis-
stjómar ræður því hvað gert er. Þetta getur
verið mjög flókin og erfið staða en einhver
verður að taka ákvörðun, til þess eram við í
þessu starfi. Ferlið tekur nokkurn tíma. Ég
geri ráð fyrir að einhvern tíma á næsta ári sé
hugsanlegt að málefni Kísiliðjunnar geti lent
á mínu borði en það er ekki sjálfgefið að það
komi til minna kasta.“
Undanþágur vegna
Kyoto-bókunar
ísland hefur ekki staðfest Kyoto-bókunina
um losun koldíoxíðs. Hyggstu beita þér fyrir
því að við staðfestum hana á næstunni?
„Ríkisstjórnin hefur þá stefnu að ísland
verði aðili að Kyoto-bókuninni en með þeim
fyrirvara að menn hafi náð viðunandi niður-
stöðu varðandi sérkröfur okkar. Unnið hefur
verið að því að við fáum undanþágur, meðal
annars höfum við reynt að fá því framgengt
að tekið verði sérstakt tillit til hagsmuna lít-
illa hagkerfa og landgræðsla verði álitin jafn
mikilvæg og skógrækt við að binda gróður-
húsalofttegundir. Við þurfum líka að sjá
hvemig reglur verða settar um viðskipti með
losunarkvóta.
Við höfum ekki ótakmarkaðan tíma til að
vinna sérkröfum okkar fylgi, líklega verður
gengið frá öllu slíku á næsta ári. Þá þurfum
við að svara því hvort við ætlum að vera með.
Hver sem niðurstaða okkar verður er ljóst að
við verðum að fara að vinna að því að draga
úr losun gróðurhúsalofttegunda hér. Nefnd á
vegum ráðuneytisins, í henni era átta ráðu-
neytismenn, er að gera áætlun sem miðar að
því að Island verði fullgildur aðili að bókun-
inni þegar hún kemur til framkvæmda árið
2008. Þessi vinna er enn tiltölulega skammt á
veg komin en ég hef mikinn áhuga á því að
flýta henni.
En við eigum að gera allt sem í okkar valdi
stendur til að draga úr koldíoxíðlosuninni
hér. Norðmenn hafa gert áætlun um slíkan
samdrátt, að mig minnir til 2030 og við þurf-
um að vinna að þessu á markvissari hátt en
kannski hefur verið talið nauðsynlegt fram
til þessa. Við losum mikið af koldíoxíði í sam-
göngum og sjávarútvegi og ráðuneyti þess-
ara málaflokka þurfa að koma að þessu með
afgerandi hætti og gera tillögur að því hvem-
ig tekið verði á málum.
Starfið verður erfitt vegna þess að tæknin
býður ekki upp á svo mikið í þeim efnum
ennþá. Vetnisvélar era ekki alveg handan við
hornið en það er samt erfitt að meta hvenær
slíkar nýjungar verða lausnin vegna þess að
talsverðu fé er varið í þróun þeirra núna. Og
það er mjög ánægjulegt að við Islendingar
eram með í skemmtilegu rannsóknarverk-
efni á sviði vetnisnotkunar."
Gætum við fengið á okkur slæman stimpil
hjá umhverfisverndarsinnum og öðram neyt-
endum úti í heimi ef við verðum eina vest-
ræna þjóðin sem ekld staðfestir bókunina?
„Það er stefna ríkisstjórnarinnar að Island
verði aðili að Kyoto-bókuninni og ég sé ekki
alveg hvemig við getum staðið fyrir utan til
frambúðar ef hinar þjóðirnar era með. Við
berum auðvitað sömu ábyrgð og aðrir á því
að ti'yggja lífvænlega framtíð á jörðinni, get-
um ekki leyft okkur að standa fyrir utan al-
þjóðasamfélagið í þeim efnum. En auðvitað
getur verið erfitt að taka ákvörðun um aðild
eingöngu af því að alþjóðasamfélagið heimtar
það en ekki vegna þess að maður er sáttur
við efnislegu rökin.
Fari svo að við fáum ekki neinum sérkröf-
um framgengt og allar hinar þjóðirnar stað-
festi Kyoto-bókunina verðum við að vega og
meta alla hagsmuni okkar, hvað sé í húfi.“
Hvalveiðar með
ábyrgum hætti
Er rétt að við hefjum hvalveiðar?
„Ég studdi tillöguna um að hvalveiðar
yrðu leyfðar hið fyrsta, vil að þær verði hafn-
ar og held að Islendingar séu flestir innst
inni sannfærðir um að það sé eðlilegt að
veiða hval. Ég á frekar von á því að veiðamar
hefjist á kjörtímabilinu. Við veiðum úr lífrík-
inu þorsk, ýsu og fleira, af hverju ekki hval?
Það er vegna þess að hluti alþjóðasamfélags-
ins er á móti veiðunum og við höfum látið það
ráða. Ég er alls ekki viss um að allar
hrakspárnar um það sem gerist ef við hefjum
veiðar muni ganga eftir. Allt átti að fara hér
norður og niður þegar við byrjuðum á vís-
indaveiðunum á sínum tíma en það gerðist nú
ekki.
Við stunduðum hvalveiðar á sínum tíma
með ábyrgum hætti. Það er rétt að talsmenn
stóra fisksölufyrirtækjanna era á móti því að
við hefjum hvalveiðai- en hvað ætla þeir að
segja ef umhverfisverndarsamtök fara að
beita sér gegn þorskveiðum? Þau hafa sum
þegar beitt sér gegn loðnuveiðum á þeim for-
sendum að veiðarnar séu ekki vistvænar.
Þetta sýnir vel að umhverfismál geta verið
flókin að því leyti að alls konar hópar og sam-
tök sem telja sig vera mjög umhverfissinn-
aða era með miklar ranghugmyndir um nátt-
úrana, t.d. með því að berjast gegn hvalveið-
um okkar. Það er auðvitað einkennilegt að
samtök skuli græða of fjár á því að berjast
gegn hvalveiðum með því að lýsa hvölum eins
og þeir séu mannlegai- verar. Það er ákveðin
firring í þessu.“
Vitum við nógu mikið um mengun á Is-
landi og í hafinu við landið? Hvað er t.d. vitað
um díoxín i umhverfinu hér?
„Sumt er í góðu lagi. Við mælum þrávirk,
lífræn efni hér og þungmálma, fylgst er
með geislavirkni og AMSUM-nefndin sem
ég sagði frá hefur einmitt verið að sam-
ræma þessar mælingar og hefur haldið ut-
an um þær. Á hennar vegum eru aðilar víða
í vísindasamfélaginu að mæla ýmsa hluti
eins og kadmíum í móðurmjólk og mosa.
Aðstæður hér á Islandi era mjög sérstæðar
að mörgu leyti, við erum norðarlega á
hnettinum, bergið er öðravísi en annars
staðar. Mikið kadmíum í mosa hér þarf t.d.
alls ekki að merkja að mikið sé um efnið í
náttúra landsins yfirleitt. Menn era stöðugt
að afla sér meiri þekkingar á aðstæðum
hér.
Við mælum hins vegar ekki allt og auðvit-
að væri endalaust hægt að búa til verkefni á
því sviði en það kostar mikið fé. Nú era þó
uppi hugmyndir um að bæta við mælingum
eins og t.d. á díoxíni og það finnst mér rétt.
Einhverjum gæti dottið í hug, vegna díoxín-
málsins í Belgíu, að spyrja okkur hvemig
ástandið sé hér. Þá yrði fátt um svör því að
það era ekki til mælingar nema að mjög tak-
mörkuðu leyti.
Einnig væri mjög æskilegt að fleiri aðilar
kæmu að því að fjármagna þessar rann-
sóknir og mælingar því að þær era dýrar.
Væri ekki hægt að fá sjávarútveginn, land-
búnaðinn og fleiri greinar til að taka meiri
þátt í að styrkja þannig mengunai'rann-
sóknir? Vegna þess að rannsóknirnar geta
styrkt stöðu okkar á mörkuðunum. Þá get-
um við sagt að við séum með sjávarafurðir
sem era lausar við ýmis óæskileg efni og
höfum alltaf tölur til að sanna það sem við
erum að segja. Þá væram við með gagna-
grunn sem menn gætu sótt í upplýsingar og
rök fyrir máli sínu. Það væri í þágu hags-
muna atvinnulífsins.
Hér mælast áhrif í hafinu frá Sellafield-
verinu í Bretlandi en þau eru mjög lítil og
mun minni en í grannlöndunum. En það er
auðvitað mjög alvarlegt mál að Bretar skuli
losa þarna efni eins og caesium 137 og
fleira í hafið vegna þess að geislavirkni
þeirra minnkar svo hægt. Þau berast upp
með ströndum Noregs og þaðan smám
saman með straumum í Norður-íshaf og
loks til okkar. Sem betur fer sýna Bretar
þessum áhyggjum okkar meiri skilning en
áður og ég fékk nu nýlega tækifæri til að
ræða þessi mál við John Preseott, aðstoðar-
forsætisráðherra, sem jafnframt er um-
hverfisráðherra.
Islendingar, Irar og Danir munu leggja
fram tillögu síðar í mánuðinum á ráðstefnu í
Hull og með henni er reynt að herða á samn-
ingi sem gerður var í Portúgal í fyrra um los-
un á mengandi efnum í hafið. En við þurfum
að halda vöku okkar varðandi geislavirku
efnin og það er mjög ánægjulegt að Norður-
löndin hafa staðið saman gagnvart Bretum í
Sellafield-málinu.
Og hætturnar vegna kjarnorkuúrgangs á
Kólaskaga era auðvitað miklar, þar er
ástandið mjög alvarlegt.
Ef stórt kjarnorkuslys yrði á Kólaskaga er
mjög trúlegt að það hefði neikvæð áhrif á
fiskmörkuðum okkar jafnvel þótt ekkert
benti til þess að fiskurinn okkar væri ekki í
góðu lagi. Tilfinning neytandans myndi í
fyrstu ráða, eins og við sáum í sambandi við
ormafárið í Þýskalandi á sínum tíma en þá
yrði að bregðast við með rökum. En einmitt
af þessum sökum era rannsóknir svo mikil-
vægar fyrir okkur, þá getum við alltaf svarað
með óumdeildum niðurstöðum um að okkar
afurðir séu í lagi.“
Samkeppni og
einkavæðing
Mikið er rætt um einkavæðingu, þjónustu-
gjöld og hlutverk ríkisvaldsins. Kemur til
greina að einkavæða einhverjar stofnanir
sem heyra undir umhverfisráðuneytið eða
hluta þeirra? Hvað með Veðurstofuna?
„Ég sé það nú ekki fyrir mér að hún
verði einkavædd á næstunni. Ég tel að
þjónusta hennar sé þess eðlis að eðlilegt sé
að ríkið sjái um hana. Veðurstofan sinnir
afskaplega mikilvægri þjónustu og gegnir
öryggishlutverki fyrir fólkið í landinu, fyrir
sjávarútveginn og þá ekki síst sjómenn á
hafi úti, fyrir flugumferð, landbúnað og
fleiri greinar. Auk þess sé ég ekki hvernig
hægt væri að koma á samkeppni markaðar-
ins á þessu sviði, fólk yrði að hafa kost á að
versla við einhvern annan til að fá veður-
upplýsingar.
Á Veðurstofunni era auk þess stundaðar
ýmsar rannsóknir á sviði jarðeðlisræði, jarð-
skjálftafræði og í fleiri greinum. Þar er snjó-
flóðadeild, hafísdeild, gerðar ózónmælingar.
Þama er því dálítið vísindasamfélag, ekki
einungis bundið við veðurfræði," segir Siv
Friðleifsdóttir umhverfisráðherra.