Morgunblaðið - 17.08.1999, Side 48

48 ÞRIÐJUDAGUR 17. ÁGÚST 1999
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Enn um dreifða eignaraðild
„UM dreifða eignaraðild," hét
leiðari Mbl. föstudaginn 13. ágúst sl.
I leiðaranum var m.a. vikið að undir-
rituðum með þeim hætti, að ekki
verður hjá því komist að fara um
það nokkrum orðum. Ég læt mér
nægja að víkja að fáum þáttum
málsins.
„Krafa fólksins“
I leiðaranum segir, að Sjálfstæð-
isflokkurinn undir forystu Davíðs
Oddssonar sé að fylgja fram „kröfu
fólksins“ um dreifða eignaraðild að
, bönkum.
Vel má vera, að sú sé kráfa fólks-
ins. En þá stangast á orð og athafn-
ir. Skilmálar við sölu á þeim hluta af
eign ríkisins í FBA, sem seldur hef-
ur verið, voru að þeir skyldu seljast
með dreifðri eignaraðild. Þau sjón-
armið nutu stuðnings allra stjórn-
málaafla. Þegar til átti að taka voru
hins vegar þúsundir Islendinga
reiðubúnar til þess að lána kennitöl-
urnar sínar gegn nokkra króna end-
urgjaldi til þess að hjálpa fáum,
stórum fjárfestum að sniðganga
ákvæðin um hina dreifðu eignarað-
ild.
Það reyndist sum sé mjög auðvelt
að bera fé í „dóm fólksins".
' Viðskiptafélagi Mbl.
í leiðara Mbl. er sagt að rétt sé að
setja lög um takmarkaða eignarað-
ild að bönkum á íslandi af því að
takmarkandi lög séu í gildi um eign-
arhald að fjölmiðlum í Evrópu, þó
ekki síst í Bandaríkjunum.
Fordæmið, sem bent er á, er um
takmörkun á eignarhaldi á fjölmiðl-
um, - ekki bönkum. Vill Mbl. fylgja
því fordæmi? Takmarka eignarhald
á fjölmiðlum?
Fyrir nokkrum árum átti Árvakur
-' hf., eigandi Mbl., hlut að því með
nokkrum öðrum stórum fjárfestum
að stofna nýja sjónvarpsstöð á Is-
landi, Stöð 3. Henni var
ætlað að verða öflugur
ljósvakafjölmiðill.
Hvemig hefði því verið
tekið í Bandaríkjunum?
Draumamir gengu
ekki eftir og fyrirtækið
var selt. Hverjum seldi
Arvakur? Jóni
nokkmm Ólafssyni.
Lokasalan mun hafa
farið fram nú í vor. Síð-
ustu hlutirnir seldir.
Og hverjum. Sama Jóni
Ólafssyni. Jóni í Skíf-
unni. Hvað skyldu
bandarísk lög hafa sagt
um þau viðskipti. Og nú
hlær Marbendill.
Tiltölulega
einfalt
í leiðara Mbl. er því haldið fram
að tiltölulega auðvelt sé að setja lög
um dreifða eignaraðild að bönkum -
lög sem halda.
Það var einstaklega einfalt að
sniðganga söluskilmálana um
dreifða eignaraðild þegar hlutabréf
ríkisins í FBA vom seld. Sé afstaða
þúsunda landsmanna í reynd enn sú
sama og hún var, þá er jafnvel enn-
þá auðveldara að sniðganga lög um
dreifða eignaraðild en var að snið-
ganga söluskilmálana. Þegar verð-
mæti eru komin á markað lúta þau
þeim einföldu lögmálum að þau
ganga kaupum og sölum milli þeirra,
sem reiðubúnir eru að kaupa og
selja hæsta verði. Vilji menn ekki
taka þá áhættu að ríkiseignir lendi í
höndunum á þeim, sem best býður,
þá á ekki að selja. Svo einfalt er það.
Sérstaða bankanna
Leiðarahöfundur Mbl. er þeirrar
skoðunar að sérstaða banka meðal
fyrirtækja sé sú, sem Bandaríkja-
menn telja að sé sérstaða fjölmiðla.
Sighvatur
Björgvinsson
Má ég biðja um rök fyr-
ir því að svo sé. Að í
lagi sé á Islandi að fáir
og stórir ráði fjölmiðl-
unum en alls ekki bönk-
unum?
Og svo enn sé spurt:
Hvað gerir bankana
sérstæða umfram aðrar
fjármálastofnanir t.d.
eignaleigur, fjármögn-
unarfyrirtæki og ekki
síst vátryggingafélög?
Öll þessi fjármálafyrir-
tæki annast sömu og
sambærileg viðskipti og
bankarnir og hafa jafn
mikil áhrif í viðskiptalíf-
inu, ef ekki meiri. Á þá
að setja sams konar lög
um takmarkaða eignaraðild t.d. að
Sjóvá-Almennum? Ef ekki - hver
eru þá rökin fyrir því?
„Fyrirtæki almennings"
Leiðarahöfundur Mbl. virðist eins
og forsætisráðherra vera þeiiTar
skoðunar að óhætt hafi verið, að stór
hlutur í FBA hafi verið í eigu Scand-
inavian Holding SA í Lúxemborg en
óhæfa sé, að sá hlutur komist í eigu
ORCA SA í sama landi. Rökin virð-
ast vera þau, að Scandinavian Hold-
ings SA hafi verið í eigu sparisjóð-
anna, sem séu fyrirtæki í „eigu al-
mennings", en eignarhaldsfyrirtæk-
ið ORCA SA sé það hins vegar ekki.
Það er kapítuli út af fyrir sig hver
í raun réttri „á“ sparisjóðina - aðrir
en þá stjórnendurnir. Trúi ég, að
bæði leiðarahöfundi Mbl. og sjálfum
forsætisráðherra muni vefjast tunga
um höfuð áður en þeirri röksemda-
færslu yrði lokið. En látum það
liggja á milli hluta. Spurningin er:
Var þessi „almenningur" spurður
áður en „fyrirtæki fólksins" Scand-
inavian Holding keypti hlutabréfin í
FBA, - eða þá áður en þau voru
Eignaraðild
Þegar verðmæti eru
komin á markað lúta
þau þeim einfðldu lög-
málum, segir Sighvatur
Björgvinsson, að þau
ganga kaupum og söl-
um milli þeirra, sem
reiðubúnir eru að kaupa
og selja hæsta verði.
seld? Voru það kannske þegar að er
gáð færri einstaklingar, sem réðu
þeim ákvörðunum af hálfu Scandin-
avian Holding en þeir voru, sem
réðu kaupum ORCA?
Aðkoma almennings var söm og
jöfn beggja vegna borðsins - ná-
kvæmlega engin.
Dreifð eignaraðild
Ég er eins og leiðarahöfundur
Mbl. fylgjandi því að eignaraðild í
fjármálafyrirtækjum eins og raunar
öllum fyrirtækjum eigi helst að vera
sem dreifðust. Mér er hins vegar
ljóst, að á frjálsum markaði geta
stjórnmálamenn ekki stýrt viðskipt-
um - valið þá kaupendur úr kaup-
endahópnum sem þeim eru þóknan-
legir og meinað seljendum að eiga
viðskipti við þá, sem þeir sjálfir
vilja. Þótt einhverjir stjórnmála-
menn standist ekki reiðari þá breyta
þeir ekki staðreyndum.
Á meðan skammtímaágóðasjónar-
mið er jafn ráðandi hjá jafn stórum
hópi landsmanna og reyndist vera í
kennitöluviðskiptunum þá geta eng-
ir söluskilmálar eða takmarkandi
lög komið í veg fyrir að sama gerist
á eftirmarkaði og gerðist þar, enda
reyndist „einlægur brotavilji" vera
fyrir hendi af hálfu fjölmargra aðila;
smárra og stórra.
Því er ekki nema eina raunhæfa
ályktun að draga af fenginni
reynslu. Göngum hægar um þær
gleðidyr að efna til útsölu ríkiseigna
- því svo mikil hækkun hefur orðið á
hlutabréfum í FBA frá því ríkið
seldi, að útsala var það, heillin.
Hlutverk Mbl.
Ánægjulegt er, að eftir umrædd-
an leiðara í Mbl. föstudaginn 13.
þ.m. og þar til þessi grein er skrifuð,
mánudaginn 16. ágúst, hefur hvorki
heyrst hósti né stuna frá þeim, sem
tjá skoðanir blaðsins. Hvorki laug-
ardaginn 14. ágúst né sunnudaginn
15. ágúst. Enda kom í ljós sama dag
og umræddur leiðari kom út, að
kaupandi að hlut Scandinavian
Holding SA og Kaupþings í FBA
var gamall viðskiptafélagi Mbl., Jón
Ólafsson í Skífunni; ásamt öðrum vel
metnum bissnessmönnum eins og
Eyjólfi Sveinssyni, fyrrum aðstoðar-
manni forsætisráðherra; Þorsteini
Má, öflugum sjálfstæðismanni og
stuðningsmanni forseta Alþingis og
yngri helmingi Bónusfeðga. Sjálf-
sagt hefur Mbl. talið sig sjá, að ekki
væra þessir heiðursmenn ýkja
hættulegir. Ástæðulaust að halda
einhverja Hólahátíð út af þeim.
I viðtali við Mbl. laugardaginn 14.
ágúst hrjóta Guðmundi Haukssyni,
stjómarformanni Scandinavian
Holding, hins vegar þessi eftirtekt-
arverðu orð af munni:
„Ég tel nauðsynlegt, að ríkis-
stjómin átti sig á því, sem og Alþingi
og allur almenningur, hvað opinn og
frjáls verðbréfamarkaður þýðir.“
Hér eiga fjölmiðlar eins og Mbl.
miklu hlutverki að gegna. Uppfræða
almenning, Alþingi og ekki síst rík-
isstjórnina um, hvað opinn og frjáls
verðbréfamarkaður þýðir. Það er
auðvitað óviðunandi að slík vitneskja
búi bara hjá handfylli af krötum.
Höfundur er alþingismaður.
Fyrirheit Alþingis í hættu
Á VORDÖGUM árið 1993 lagði
Alþingi á okkur öll þunga kvöð.
Framvegis skyldu ríki, sveitarfélög,
stofnanir, fyrirtæki og einstaklingar
láta fara fram mat á umhverfisáhrif-
um framkvæmda sem kynnu að hafa
umtalsverð áhrif á umhverfi, nátt-
úraauðlindir og samfélag. I þessari
ákvörðun fólst ekki fjandskapur við
framkvæmdasemi heldur heitstreng-
ing um að ganga til verks með opn-
um augum og gaumgæfa allar hugs-
anlegar afleiðingar áður en hafist er
handa um stórvirki. Síðan alþingis-
menn bundu þessa heitstrengingu í
lög virðist það vera ein helsta köllun
framkvæmdaaðila og skipulagsyfir-
valda að ráðleggja stjórnmálamönn-
um hvernig þeir geti sniðgengið sína
eigin lagasetningu.
Lögfræði Borgarskipulags
Þegar Flugmálastjórn kynnti
áform um nýjan Reykjavíkurflugvöll
henti það hana að segja satt. Skýram
stöfum er sagt í kynningu að í vali
milli þriggja leiða, þ.e.a.s nýbygging-
ar, uppbrots og yfirlagnai-, sé sú
fyrsta valin, nefnilega
nýbygging. Valkosti
númer eitt er lýst svo
með orðalagi Flug-
málastjórnar:
1. Nýbygging, þar
sem gert er ráð fyrir
að brjóta upp núver-
andi brautir og flug-
hlöð og skipta um efni
niður á klöpp, þar
sem því er ekki lokið
nú þegar, og byggja
brautir og hlöð upp á
nýtt. - (leturbr. höf.)
Samkvæmt lögum
á að meta umhverfis-
áhrif af lagningu
nýrra vega, járn-
brauta og flugvalla.
Undan því verður ekki vikist. Borg-
arskipulag gerir andvana fædda til-
raun til þess að nota viðauka við til-
skipun frá Evrópusambandinu sem
undankomuleið. Þar eru flugbrautir
skemmri en 2x100 metrar undan-
þegnar umhverfismati en þessi und-
ankomuleið er lokuð vegna þess að
■/elina
Fegurðin kemur innan frá
Laugavegi 4, sími 551 4473
íslensk lög ganga lengra. Evrópu-
sambandið bannar engum að ganga
lengra í umhverfisaðgát heldur en
tilskipanir sambandsins kveða á um.
Það sést best á því að ný snertiflug-
braut fyrir æfingaflug mun þurfa að
sæta umhverfismati hvar sem hún
verður niður sett enda þótt hún
verði mun styttri en tveir kílómetr-
ar.
Ný undankomuleið
Ekki dugar því lögfræði Borgar-
skipulags til þess að verjast kröfu
um umhverfismat á lagningu nýs
flugvallar í Vatnsmýrinni. Og hvað
er þá til ráða? Það bergmálar
greinilega enn á milli framkvæmda-
aðila og skipulagsyfirvalda í okkar
ágæta landi. Flugmálastjórn, sam-
gönguráðuneyti, Borgarskipulag og
Skipulagsstofnun uppljómast
skyndilega af þeirri sömu hugsun
að ekki beri að hengja sig í orðalag
og hér sé í raun um endurgerð, eða
endurbyggingu, sama mannvirkis á
sama stað að ræða, en ekki nýbygg-
ingu. Eftir þessari undankomuleið
á að hlaupast burt frá þeirri sjálf-
sögðu skyldu að meta lögformlega
Reykjavíkurflugvöllur
Flugmálastjórn og
skipulagsyfirvöld reyna
með útúrsnúningum á
eigin kynningu, segja
Einar Karl Haraldsson
og Steinunn Jóhannes-
dóttir, að fá stjórnmála-
menn til að sniðganga
lögin um umhverfismat
á nýbyggingu Reykja-
víkurflugvallar.
áhrif flugvallarstarfseminnar á um-
hverfi sitt.
Satt orð nýbygging
Það er þarft verkefni fyrir mál-
fræðinga og bókmenntafræðinga að
brjóta til mergjar þá misþyrmingu
sem tungumálið hefur mátt sæta í
þessum meðförum ofangi-eindra
stofnana. Flugmálastjórn hefur
sjálf lýst því að mokað verði burt 60
ára gömlum flotvelli í mýrinni og í
stað hans komi nýr flugvöllur á föst-
um grunni, með mestu jarðvegs-
skiptum vegna einnar framkvæmd-
ar í byggð á íslandi. Flugbrautir
verða nú uppbyggðar og sex sinnum
burðarmeiri en áður og með akveg-
um í. kring sem eru ekki á gamla
vellinum. Auk þess koma flughlöð,
bílastæði, ný flugstöð og annað sem
fylgir nýframkvæmdum á okkar tíð.
Þetta er engin endurgerð/endur-
bygging á gömlum stríðsminjum
eins og stofnanirnar vilja vera láta,
heldur nýbygging frá grunni eins og
Flugmálastjórn sagði réttilega í
upphafi máls.
Éf á hinn bóginn ætti að taka
mark á síðari útúrsnúningum Flug-
málastjórnar og skipulagsyfirvalda
þá aukast heldur vandræðin. Við rif-
um á sínum tíma gamalt timburhús á
Skólavörðuholtinu og byggðum nýtt
steinhús, miklu stærra og umfangs-
meira, á sama stað. Samkvæmt mál-
skilningi Flugmálstjórnar og skipu-
lagsyfirvalda búum við nú í endur-
byggðu húsi en ekki í nýbyggingu!
Umhverfismál í alvöru
Framkvæmdir við nýjan Reykja-
víkurflugvöll hefjast senn. Nái þær
fram að ganga er verið að festa flug-
völlinn í sessi næstu áratugi - ef til vill
hálfa öld - með gífurlegum áhrifum
sem því eru samfara á umhverfi,
mannlíf, menningu og samfélag í höf-
uðborginni. Það er ekki til of mikils
mælst að reynt sé að greina þau áhrif
eins og kostur er frá sem flestum hlið-
um. Aldrei hefur farið fram alhliða
mat á áhrifum flugrekstrar í Vatns-
mýri og Reykjavíkurflugvöllur hefúr
hvorki starfsleyfi frá Hollustuvemd
né Vinnueftirliti. Völlurinn stendur
þróun og möguleikum Reykjavíkur-
borgar fyrir þrifúm og rekstur hans
er botnlaus taphít fyrir ríkið sem hul-
in er fyrir almenningi í reikningum
Flugmálastjórnar. I alhliða umhverf-
ismati gæfíst tækifæri til þess að
hugsa flugvallarmálin til enda. Stjórn-
málamenn þurfa einnig tóm til þess að
setja þau í samhengi við framtíðarþró-
un samgöngumála á íslandi.
Þrálátar deilur um skipulags-
bygginga- og framkvæmdamál benda
eindregið til þess að bæði stefnumót-
un og vinnubrögðum á þessu sviði sé
veralega áfátt hér á landi. Það er því
fyllsta ástæða fyrir alþingismenn og
ráðherra að standa fast við heit>
strengingar sínar frá því 1993 og láta
það sjást að þeim sé full alvara í um-
hverfismálum. Bili þeir er engin von
til þess að embættismenn standi í
lappimar við að tryggja framgang
laganna um umhverfismat.
Höfundar eru íbúar við Þórsgötu og
félagar ( Samtökum um betri byggð.