Morgunblaðið - 22.08.1999, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 22. ÁGÚST 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Fiskihagfræðiprófessorinn Rögnvaldur Hannesson segir tímabært
að innheimta gjald fyrir aðgang að fiskistofnunum
Morgunblaðið/Arnaldur
Rögnvaldur Hannesson, prófessor í fiskihagfræöi viö Viöskiptaháskólann í Bergen í Noregi.
Rögnvaldur Hannesson, prófessor í fiskihagfræói,
hefur á undanfömum árum veriö áberandi í umræó-
unni um stjórn fiskveióa í Noróur-Atlantshafi, eink-
um hér á íslandi sem og í Noregi. Hann er ein-
drægur stuöningsmaöur þess aö gjald sé tekiö fyrir
aögang aö fiskistofnunum og segir aö nú sé lag því
vel ári í greininni. Helgi Mar Árnason ræddi viö
Rögnvald um fiskveióistjórnun og auölindagjald.
Mk UÐLINDAGJALD snýst um tvennt.
í fyrsta lagi um réttláta skiptingu
arðsins. Ég lít svo á að fiskimiðin
' séu eign þjóðarinnar og hún eigi
tilkall til þess arðs sem út úr
þeim næst. Hitt er annað mál að
sá arður verður mestur ef
nokkrir útvaldir fá að sækja
hann. I öðru lagi eru afla-
kvótar góður skattstofn því
hann skekkir ekki hag-
kerfið og gæti jafnvel aukið hagkvæmni í
greininni. Nú er kannski einmitt rétti tím-
inn til áð setja auðlindagjaldið á. Það árar
vel í greininni og þá ætti útgerðin að geta
borið þetta betur en annars."
Þetta er skoðun Rögnvaldar Hannesson-
ar, prófessors í fiskihagfræði við Við-
skiptaháskólann í Bergen í Noregi. Hann
hefur undanfama áratugi verið búsettur
erlendis en engu síður ætíð haft mikinn
áhuga á því sem er að gerast í stjóm fisk-
veiða á íslandi og segist sem betur fer hafa
átt kost á því að koma hingað nokkuð
reglulega til þess að vera með hluta af
námskeiðum í fiskihagfræði, bæði við Há-
skóla íslands og Háskólann á Akureyri.
„Frá árinu 1988 hef ég komið hingað til
lands að minnsta kosti einu sinni á ári og
því getað fylgst með því sem er að gerast.
Mér hefur auk þess fundist að það sem hér
er að gerast í sjávarútvegsmálum og í
stjómun fiskveiða sé með því athyglisverð-
asta sem er um að vera í þessúm málum í
veröldinni."
Rögnvaldur lauk stúdentsprófi frá
Menntaskólanum á Akureyri árið 1963 en
hélt til náms í Svíþjóð tveimur árum síðar
þar sem hann lagði einkum stund á þjóð-
hagfræði. Hann segist snemma hafa fengið
áhuga á sjávarútvegsmálum, bæði vegna
uppmnans en eins vegna þess að þá vora
hafréttarmál mjög í deiglunni. Rögnvaldur
skrifaði doktorsritgerð sína um hagnýt-
ingu fiskistofna og var meðal annars eitt ár
í Vancouver í Kanada í þeim tilgangi. Að
loknu doktorsprófi dvaldi hann um eins árs
skeið í Tromsp í Noregi en fór þaðan til
Bergen og hefur verið prófessor í fiskihag-
fræði við Verslunarháskólann í Bergen frá
árinu 1983.
Rögnvaldur segir að leita megi forsenda
fyrir fiskveiðistjórnununarkerfi því sem nú
er rekið á íslandi allt aftur til útfærslu
landhelginnar í 200 mílur. Með tilkomu
hinna svokölluðu efnahagssvæða strand-
ríkja, hafi skapast ný skilyrði fyrir stjórn-
un fiskimiðanna. „Þannig var hægt að loka
fiskimiðunum eða takmarka aðganginn að
þeim. Sum strandríki vora það heppin, þar
á meðal ísland, að vel flestir fiskistofnamir
við strendurnar era innan þessara efna-
hagslögsagna. Þar með geta þessi ríki
stjórnað sjálf veiðum úr stofnunum. En
þetta tækifæri er ekki fullnýtt fyrr en ríkin
takmarka einnig eigin sókn í fiskistofnana.
Þetta hefur tiltölulega fáum þjóðum tekist
að gera því víða er sóknin of mikil og fiski-
veiðifiotinn og stór. Mörg ríki standa
frammi fyrir vandamálum hvað þetta varð-
ar því það er ekki hlaupið að því að minnka
flotann. Sem betur fer hafa íslenskir sjó-
menn aldrei verið alltof margir þó vel megi
vera að þeir séu aðeins of margir. Við njót-
um kannski þess að vera fámenn þjóð og
þetta því verið auðveldara hér heldur en
víða annarsstaðar. Stóra hættan er hins-
vegar fólgin í því að fiskimiðin verði opnuð
hverjum sem er og mönnum sagt að bjarga
sér. Það skapast engin ný verðmæti við
það að fjölga sjómönnum þegar aflamagn
úr sjónum er gefið og nóg til af skipum til
að ná í það. Það getur verið ávinningur fyr-
ir einstakan útgerðarmann að fjölga bátum
og sækja meiri afla úr sjó. En þegar litið er
á heildina er ávinningurinn enginn því þá
er útgerðarmaðurinn að sækja fisk sem
aðrir gætu fengið. Til að stjórna þessu með
einhverju viti þarf að takmarka aðganginn
að fiskistofnunum."
Rögnvaldur segir að eftir að erlendur
floti var rekinn af Islandsmiðum hafi ís-
lendingar fljótt fyllt upp í það tómarúm
sem við það skapaðist. „Miðin vora ofnýtt
og íslendingar áttu nógu mörg skip til að
hagnýta miðin af skynsemi. Þeir tóku hins-
vegar þann pól í hæðina að fjárfesta í nýj-
um skipum og ráku sig fljótlega á það að
þeir vora sjálfir komnir með alltof stóran
flota og sóknin orðin of mikil. Þegar mönn-
um varð ljóst að takmarka varð sóknina
með einhverju móti voru farnar ýmsar leið-
ir sem að mínu mati voru ekki sérlega góð-
ar. Skrapdagakerfið svokallaða fólst
þannig í að gera flotann óskilvirkari til að
hlífa fiskistofnunum en arðsemislega skil-
aði kerfið engu.“
Kvótakerfið tók mið af verndunar-
og efnahagssjónarmiðum
Má ekki segja að kvótakerfíð hafí sömu-
leiðis aðeins tekið mið af verndun físki-
stofnana en ekki arðsemi útvegsins þegar
því var komið á“!
„Kvótakerfinu var komið á á þeim tíma
sem fiskistofnarnir vora í mikilli lægð og
þurfti að vernda þá. Heildaraflamagnið var
minnkað verulega og stjórnvöld sáu sig til-
neydd til að skipta aflanum á milli skip-
anna með einhverjum hætti. í hugum
margra var tilkoma kvótakerfisins árið
1984 aðeins skammtímalausn vegna þessa
slæma ástands fískistofnana. Ég er hins-
vegar ekki í neinum vafa um að aðrir hafi
litið mun lengra fram á veginn og séð að í
kvótakerfinu var tæki sem mætti nota til
stjórnunar fiskveiða í framtíðinni og koma
í veg fyrir offjárfestingu í fiskiskipum.
Það tók hins vegar langan tíma að festa
kvótakerfið í sessi og upp komu ýmiskonar
frávik, svo sem sóknarmarkskerfið sem ég
tel að hafi verið mjög til hins verra. Það
var til þess að menn gátu unnið sig upp,
eins og það var kallað, á kostnað þeirra
sem vora kvótakerfinu hliðhollir. Það er
ekki fyrr en með breytingum á kerfinu árið
1990, þegar kvótar eru gefnir út til ótiltek-
ins tíma, sem skapast virkilega hvatning til
að takmarka fjárfestingar í fiskiskipaflot-
anum. í sóknarmarkskerfinu sáu margir
sér hag í að fjárfesta í nýjum og betri skip-
um og vinna sig upp sem er kolvitlaus að-