Morgunblaðið - 22.08.1999, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 22. ÁGÚST 1999 23
Þegar húsið verður vígt við mikil
hátíðarhöld dagana 15. til 18.
júlí 2000 mun meðal annars fara
fram brúðkaup í kirkjunni og vík-
ingaskipið íslendingur mun koma
við á leiðinni til Ameríku.
Gunnar Bjarnason húsasmíðameistari og Valdimar
Gíslason smiður ræða málin við gafl bæjarins. Glöggt
má sjá hvernig klambran og strengurinn raðast sam-
an í hleðslunni.
Bær Eiríks rauða á að verða lifandi hús þar sem
menn geta komið saman og skemmt sér, haldið fundi
eða einfaldlega kynnt sér hvernig stórbændur lifðu á
síðasta árþúsundi.
Garðurinn umhverfis kirkjuna
er hlaðinn með grjót í streng,
þ.e. mýrartorf og grjót til
skiptis. Þessi aðferð er
oft notuð þar sem um er
að ræða lélegt grjót.
Árni Johnsen, formaður byggingarnefndar, og Páll
Sigurjónsson, forstjóri ístaks ánægðir fyrir framan
Þjóðhildarkirkju. Mynstrið á fjölunum inni í henni er
gert með eftirlíkingu þúsund ára gamals verkfæris,
sem fundist hefur.
mest. Þegar húsið verður vígt við
mikil hátíðarhöld dagana 15. til 18.
júlí 2000 mun meðal annars fara
fram brúðkaup í kirkjunni og vík-
ingaskipið Islendingur mun koma
við á leiðinni til Ameríku. Auk þess
er bærinn tilvalinn fyrir hvers kyns
samkomur eða fundi heimamanna
og gesta. Það er Istak hf. sem reisir
bæinn og kirkju Þjóðhildar fyrir
Vestnorræna ráðið og Heimastjórn
Grænlands. íslendingar leggja
fram þriðjung kostnaðarins, Græn-
lendingar þriðjung og afgangurinn
kemur víða að. Þetta er gert tO
minningar um búsetu norrænna
manna á Grænlandi. Arkitektar
húsanna eru Stefán Örn Stefánsson
og Grétar Markússon.
Timbrið allt handunnið
Verkstjóri við trésmíði var Guð-
mundur Jónsson húsasmíðameist-
ari en Gunnar Bjarnason húsa-
smíðameistari annaðist sérsmíði og
jámsmíði. Gunnar hefur kynnt sér
gamlar byggingaraðferðir og við
smíðina voru notuð verkfæri, eins
sköfur og axir, sem hann hefur
smíðað eftir fyrirmyndum, sem
fundist hafa við fornleifauppgröft.
„Þegar Guðmundur Ólafsson forn-
leifafræðingur gróf upp eyðibæ hér
vestar í Grænlandi, sem heitir
Sandur, fann hann áhald, sem er
eins og önd í laginu. Þetta reyndist
vera hefill, sem ég gerði eftirlík-
ingu af og lét meðal annars nota tO
að skrautstrika fjalirnar í kirkj-
unni,“ segir Gunnar. Allt þetta má
sjá á sérstakri áferð timbursins en
þar að auki er ekki einn einasti nú-
tíma nagli í byggingunum. Enn-
fremur er ekkert járn í húsunum
nema hengslin á hurðunum.
„Timbrið sem er notað í bæinn er
svokallað stafverk, samanber svo-
kallaðar stafkirkjur í Noregi," segir
Gunnar. „Þetta timbur hefur varð-
veist á Islandi í einstaka bygging-
um. Fyrst er gerður rammi. Síðan
eru settir stólpar, hornstafir og
millistafir og loks þiljað á milli með
borðum. Ofan á það kemur sylla,
sem lokar þessu þannig að þetta
tengist allt saman. Síðan kemur
burðarvirkið í þakinu. Húsið verður
þannig þrælsterkt," bætir hann við
og segir að enginn gluggi sé á bæn-
um og að eina gatið sé reykháfur,
sem er kallaður ljóri eða háfur.
Það var byrjað að smíða húsið í
byrjun þessa árs og í vor var það
flutt tO Grænlands. „Þrátt fyrir að
bærinn sé reisulegur fyllti timbrið
aðeins hálfan gám þegar það var
flutt,“ segir Gunnar og er sann-
færður um að Eiríkur hafi sjálfur
tekið timburvirkið með sér þegar
hann fluttist búferlum.
Þjóðhildarkirkja
Þótt Eiríkur sjálfur hafi ekki
verið hrifinn af kristinni trú var
Morgunblaðið slóst í för til Brattahlíðar með ístaksmönnum og fleirum. Hér sjást þeir sem komið
hafa að verkinu en fremst á myndinni má m.a. sjá Sören Langvad, forstjóra danska verktakafyrirtæk-
isins Pihl, Tómas Tómasson yfirverkfræðing, Guðmund Jónsson, verkstjóra trésmíðinnar, Pál Sigur-
jónsson, forstjóra ístaks, Árna Johnsen, formann byggingarnefndar og Svein Fjeldsted verkefnis-
Þjóðhildur kona hans kristin og
lagði mjög hart að manni sínum að
reisa kirkju. Hins vegar hafði Ei-
ríkur mikla hagsmuni af viðskipt-
um og nánast allir þeir kaupmenn
og fyrirmenn sem komu til hans
höfðu tekið kristni. Hann þurfti að
gæta hagsmuna sinna og barðist
ekki gegn kristinni trú. Það varð
því úr að Eiríkur lét reisa kirkju á
bæjarstæðinu, sem bar nafnið
Þjóðhildarkii-kja.
Alls fara um 200 tonn af torfi í
húsin og garðinn umhverfis kirkj-
una en það reyndist hægara sagt
en gert að finna gott torf i ná-
grenninu, að sögn Víglundar Krist-
jánssonar hleðslumeistara. Með
Víglundi í Brattahlíð eru nú sex
manns að vinna við hleðsluna.
Áberandi er hversu þykkir veggir
húsanna hafa verið, vel yfir metra, Sveinn Fjeldsted verkefnisstjóri og Árni Johnsen formaður bygg-
og hafa þeir því haldið kuldanum ingarnefndar bera saman bækur sínar.
vel úti ásamt því að vernda timbrið.
Húsveggirnir eru hlaðnir úr
klömbru og streng. Klambra er
torfhnaus, 70 cm langur og 25 til 30
cm á hæðina. Helsti kosturinn við
klömbruna er að hún er mun end-
ingarbetri og sterkari en strengur.
Klambran er lögð mismunandi en
strengurinn, sem er einfaldlega
löng þaka, bindur hleðsluna saman.
Ofan á húsið kemur svo hrís og tvö
lög af torfi.
Leitað að grjóti
Upphaflega var áformað að
byggja bæinn mest úr grjóti. Þeg-
ar hins vegar bærinn undir Sandi
var grafinn upp kom í ljós að í hon-
um hafði verið torf og klambra.
Víglundur telur að langeldurinn í
húsinu hafi haldið mjög góðum hita
í því, með kannski 10 til 15 manns í
húsinu og að hlöðnu veggirnir hafi
veitt mjög góða einangrun.
Garðurinn umhverfis kirlquna er
hlaðinn með grjót í streng, þ.e.
mýrartorf og grjót til skiptis. Þessi
aðferð er oft notuð þar sem um er
að ræða lélegt grjót, segir Víglund-
ur. Grjótið sem þeir fundu á Græn-
landi er mjög gott til hleðslu þótt
ótrúlega erfitt sé að safna nægu
magni. Kirkjan er öll hlaðin úr
streng. Víglundur segist hafa kom-
ið tvisvar til Brattahlíðar á síðasta
ári til að leita að torfi sem hafi ver-
ið vandfundið. Það hafi þó fundist
loks um fimm kílómetra frá Bratta-
hlíð. „Mesta vandamálið er grjótið,
þótt einkennilegt megi virðast,"
segir Víglundur Kristjánsson. „Það
gengur mjög erfiðlega að finna
nógu gott grjót hér. Hver hringur í
kringum kirkjuna er 100 metrar og
ætli það fari ekki um 5.000 steinar í
þetta.“ Víglundur telur að áður
fyrr hafi menn tínt grjót á sumrin
og flutt það á sleðum að vetrarlagi,
þannig að jafnvel þótt menn vissu í
dag hvar grjótnámur landnáms-
manna hefðu verið, gætu þeir lík-
lega ekki með góðu móti flutt
grjótið þaðan. Víglundur segir að
mjög líklegt sé að landnámsmenn
hafi hlaðið húsin svona úr grjóti og
nefnir því til stuðnings að inúítar
hafi hlaðið húsin sín á þennan
máta. Víglundur heggur grjótið
ekki til heldur leggur steininn eins
og hann kemur fyrir. Hann segir
húsahleðslumenn vana að höggva
grjótið mjög lítið til. Grasið má svo
ekki láta vaxa of mikið á torfinu á
húsunum, því þá helst rakinn svo
vel í því að það fúnar hratt.
Verkinu lýkur að mestu í haust
að sögn Sveins Fjeldsted, verkefn-
isstjóra ístaks á Grænlandi. Aðeins
minniháttar frágangur mun bíða til
næsta vors, áður en ævintýrið
hefst og víkingaskip siglir aftur inn
Eiríksfjörð að bæ stórbóndans Ei-
ríks rauða.