Morgunblaðið - 22.08.1999, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 22. ÁGÚST 1999
MORGUNBLAÐIÐ
OTTI VIÐ TANN-
LÆKNA NAGAR
TÍUNDA HLUTA
ÞJÓÐARINNAR
Veturinn 1972-73 gerði dr. Þórður Eydal
Magnússon könnun á tannheilsu, tann-,
bein- og vaxtarþroska barna. Jón Ásgeir
Sigurvinsson spjallaði við Þórð sem 22
árum seinna gerði könnun ásamt
samstarfsfólki sínu á tannheilsu þeirra
sem þátt tóku í rannsókninni sem börn,
ótta þeirra við tannlækna o.fl.
i-i
41 31
PUIiORDINSTENNUR
---
barnatennur
Komutimi bamatanna og upphaf
tannþroskastiga meðal íslendinga
DOKTOR Þórður Eydal
Magnússon, prófessor
emeritus við tannlækna-
deild Háskóla íslands
(THÍ), er að ýmsu leyti frumkvöðull
í tannlækningum á Islandi. Hann
lauk tannlæknaprófí 1956 og varð
fyrsti viðurkenndi sérfræðingurinn
í tannlækningum hér á landi þegar
hann öðlaðist réttindi sem sérfræð-
ingur í tannréttingum 1964. Braut-
ryðjandastarf Þórðar má meðal
annars greina af því að 15 ár liðu
þar til næstu íslensku sérfræðing-
arnir hlutu viðurkenningu innan
tannlækninga. Framhaldsnám í sér-
grein sinni stundaði hann í Kaup-
mannahöfn við Danmarks Tandlæ-
geskole 1956-58 undir handleiðslu
dr. Ame Björk prófessors, sem varð
leiðandi á sínu sviði í heiminum fyr-
ir rannsóknir sínar á vexti andlits
og höfuðbeina, og í Ósló 1958-59
undir handleiðslu dr. Káre Reitan,
sérfræðings í tannréttingum, sem á
sama hátt öðlaðist heimsathygli fyr-
ir rannsóknir sínar á þeim breyting-
um sem verða í beini og mjúkum
vefjum við tannfærslu og þær
ábendingar sem hann gaf um notk-
un veikra krafta við tannfærslu.
Eftir heimkomu sina frá námi
kom Þórður því til leiðar að Tann-
læknafélag Islands leitaði eftir
þeirri breytingu á lögum um tann-
lækningar að tannlæknar gætu öðl-
ast sérfræðingsviðurkenningu frá
heilbrigðisráðuneytinu, sem fékkst,
og vann hann síðan í sérfræðinefnd
að samningu reglugerðar þar að lút-
andi. Þannig urðu íslenskir tann-
læknar fyrstir tannlækna á Norður-
löndunum til þess að öðlast sérfræð-
ingsviðurkenningu heilbrigðisyfir-
valda, þar sem sérfræðingsviður-
kenning á hinum Norðurlöndunum
var á þessum tíma einungis í hönd-
um tannlæknafélaganna. Síðan féll
það Þórði einnig í skaut að stofna og
verða fyrsti formaður Tannrétt-
ingafélags íslands og Félags sér-
menntaðra tannlækna.
Þórður hóf rekstur tannláekn-
ingastofu í Reykjavík 1959 og rak
hana til ársins 1995 og einskorðaði
starfsemina frá fyrsta degi við sér-
grein sína, tannréttingar. Auk al-
mennra tannréttinga annaðist hann
sérhæfða tannréttingameðferð hol-
gómasjúklinga og annarra með
meðfædd tann- eða andlitslýti og oft
í samvinnu við Árna Bjömsson lýta-
lækni. Ennfremur annaðist hann,
fyrstu 15-20 árin eftir heimkomu
frá sémámi, meðferð kjálkabrota og
aðra slysameðferð ýmist á sjúkra-
húsunum eða stofu sinni þar til
tannlæknar, sérmenntaðir í skurð-
lækningum munns og kjálka, höfðu
menntast, komið heim frá sérnámi
og hafíð störf.
Þórður segist hafa notið þeirra
forréttinda að koma að kennslu í
tannlæknadeild 1962, þá vanþróaðri
stofnun undir yfirstjóm læknadeild-
ar, í gluggalitlu þröngu húsnæði í
kjallara Landspítalans. Aðstæður
vom svo bágar í kjallaranum að
heilbrigðisyfirvöld hótuðu ítrekað
lokun deildarinnar í þessu bráða-
birgðahúsnæði, sem vera átti tO 5
ára, en stóð deildinni fyrir þrifum í
um 25 ár, þar til flutt var í það
ágæta, rúmgóða húsnæði sem deild-
in nú hefur yfir að ráða og búið er
prýðilegustu tækjum til kennslu og
smám saman einnig til rannsókna
eftir því sem þarfir kennara, sér-
fræðinga skólans, hafa kallað á. St-
arfið í deildinni gaf því mikil tæki-
færi til alhliða baráttu fyrir bættri
aðstöðu til kennslu og rannsókna,
að sögn Þórðar.
Kenndi í nær 37 ár
Frá 1962 til 1970 var Þórður
stundakennari í tannréttingum við
læknadeild Háskóla íslands, eða
þar til hann var skipaður prófessoy í
tannréttingum við læknadeild HI í
ársbyrjun 1971. Þegar tannlækna-
deild varð sjálfstæð deild í byrjun
árs 1972 færðist prófessorsembætt-
ið sjálfkrafa yfir í hina nýju deild og
gegndi Þórður því til 1. september
1998 er hann hafði gert starfsloka-
samning við THÍ sem tryggir hon-
um áfram rannsóknaraðstöðu sína
við deildina og deildinni starfs-
krafta hans til sjötugs.
Þórður hefur gegnt fjölmörgum
trúnaðarstörfum við tannlækna-
deildina í nær 37 ára starfi sínu við
háskólann. Hann vann ásamt öðmm
kennurum THI að faglegum kröf-
um, skipulagi og hönnun tann-
læknadeildarhúss frá 1964 til 1972
og var skipaður af rektor í hönnun-
amefnd THÍ frá upphafí hennar
1973 til starfsloka hennar 1983 og
var jafnframt sama tíma skipaður af
ráðherra í YMÁL, yfirstjórn bygg-
ingamála á Landspítalalóð, sem fór
með allan undirbúning varðandi
byggingu Læknagarðs, sem hýsir
tannlæknadeild og hluta lækna-
deildar. Stærstan hluta starfstíma
síns við tannlæknadeiid hefur Þórð-
ur tekið mjög virkan þátt í stjórn
hennar, verið deildarforseti og
varadeildarforseti nær helming
starfstímans og setið jafnframt í há-
skólaráði sem fulltrúi deildar sinn-
ar, auk þess að vinna fjölda annarra
stjómunar- og nefndarstarfa á veg-
um hennar. Þórður var jafnframt
aðalhvatamaður að því að tann-
læknadeild tók upp doktorsnám
1995 og er nú leiðbeinandi fyrsta og
eina formlega doktorsnema tann-
læknadeildar. Doktorsneminn,
Berglind Jóhannsdóttir, tannlæknir
og sérfræðingur í tannréttingum,
hefur sýnt afburðadugnað, að sögn
Þórðar, og er nú langt komin með
doktorsverkefni sitt. Með Þórði og
Berglindi vinnur einnig eftirmaður
Þórðar í starfi, Ami Þórðarson,
lektor og sérfræðingur í tannrétt-
ingum.
Fyrsta doktorsvörnin
Þórður varð fyrstur tannlækna,
sem menntast höfðu við Háskóla Is-
lands, til að veija doktorsritgerð
sína við skólann árið 1979 og er enn
20 árum síðar eini tannlæknirinn
sem það hefur gert í 54 ára sögu
tannlæknakennslunnar. Dr. Pálmi
heitinn Möller tannlæknir og pró-
fessor við tannlæknaskólann í
Burmingham, Alabama, lauk dokt-
orsprófi við Háskóla Islands 1971
fyrstur tannlækna. Þórður kveður
rannsóknavirkni meðal íslenskra
tannlækna hafa aukist mjög í takt
við sérmenntun þeirra, eins og best
verður séð af því að verulegur hluti
sérfræðinga hefur lokið námi sínu
erlendis með meistaraprófí og tveir
með doktorsprófí. Fyrir utan Þórð
og Pálma, hafa dr. Sigurður Rúnar
Sæmundsson, sérfræðingur í barna-
og félagstannlækningum, og dr.
Margrét Rósa Grímsdóttir lokið
námi með doktorsprófi. Sigurður
varð árið 1995 þriðji íslenski tann-
læknirinn til þess að ljúka doktors-
prófi og fyrstur til þess að vinna það
verk á erlendri grand, en hann nam
við bandarískan háskóla, en Mar-
grét Rósa, sem varð fjórða í röðinni,
varði doktorsritgerð sína 1998 við
Óslóarháskóla. Nokkur fjöldi ís-
lenskra tannlækna vinnur nú að
doktorsverkefnum sínum bæði
heima og erlendis, svo mikil gróska
er nú á vísindasviðinu í hópi þeirra.
Þórður segir að rannsóknavirkni í
tannlæknadeild sé nú orðin mikil og
fjölþætt og fjölmargir kennarar
deildarinnar séu vel virkir í rann-
sóknum svo á komandi áram megi
vænta nokkurra nýrra doktora frá
THI, deildinni til mikils sóma.
Fór í alla grannskóla í Reykjavík
Doktorsrit sitt, „Maturation and
Malocclusion in Iceland: An
Epidemiological Study of Ma-
locclusion and of Dental, Skeletal
and Sexual Maturation in Icelandic
School Children", byggði Þórður á
rannsóknum sem hann gerði vetur-
inn 1972-1973 meðal bama og ung-
linga, 6-16 ára að aldri í öllum
bama- og gagnfræðaskólum
Reykjavíkur. Með faraldsfræðOegri
greiningu var könnuð tíðni tann-
skekkju hjá börnunum sem og tann-
, bein- og kynþroski þeirra og aldur
stúlkubama við fyrstu blæðingar.
Engir þessara þátta höfðu fyrr ver-
ið greindir hér á landi. Upplýsingar
um tann- og beinþroska barna og
kynþroska stúlkna (fyrstu tíðir) era
mikilvægar vísbendingar um hvar
böm era stödd í þroska, en þessir
þættir þroska reyndust hér mjög
svipaðir og á hinum Norðurlöndun-
um, þar sem sambærilegar upplýs-
ingar vora tíl. Því er Ijóst að ís-
lenskir sérfræðingar í tannrétting-
um geta nýtt sér þessar upplýsing-
ar um bein- og kynþroska sjúklinga
sinna við val á heppilegasta timan-
um tO tannréttinga sem fer eftir
vandamálum sjúklingsins og geta
ýmist verið að nýta sér mesta vaxt-
arskeiðið tO tannréttinga ellegar að
tryggja sér að öllum vexti sé lokið
eins og gera þarf í þeim töfellum,
þegar senda þarf sjúkling í kjálka-
skurðaðgerð tO kjálkafærslu. Upp-
lýsingar um meðalaldur stúlkna við
fyrstu tíðir, sem reyndist vera við
13 ára og þriggja mánaða aldur, og
staðalfrávik þeirra era að sjálfsögðu
ekki síður nauðsynlegar fyrir ýmsa
heilbrigðisstarfsmenn, sem og ís-
lenskar stúlkur og uppalendur
þeirra.
Einstakt yfirlit yfir komutíma tanna
„Næsta stóra rannsóknarverk-
efni mitt eftir doktorsverkefnið,“
segir Þórður, „var rannsókn á tann-
og bitskekkjum barnatanna og á
komutíma þeirra, allt unnið með
sömu rannsóknaraðferðum og fyrra
verkefnið. Rannsóknaraðferðimar
voru hannaðar af hópi kennara við
tannlæknaskólann í Kaupmanna-
höfn og era enn í dag undirstaðan í
Tafla yfir komutíma barna- og
fullorðinstanna, sem nýtast á
bæði tannlæknum og þeim sem
koma að réttarfræðilegum rann-
sóknum. Greint er á milli
drengja og stúlkna og gefinn
meðaltalskomutími og tvö stað-
aifrávik í sitt hvora átt; í 68,3%
tiivika koma tennurnar fram á
því tímabili sem fyrri staðalfrá-
vikin ná yfir og f 95,5% tilvika á
tímabilinu sem seinni frávikin ná
yfir. Hver tönn er merkt, bæði
samkvæmt haderup-kerfinu og
WHO-kerfinu.
rannsóknaraðferðum WHO, Al-
þjóða heilbrigðisstofnunarinnar og
hafa því staðist tímans tönn.“
Niðurstöður beggja rannsókn-
anna notaði Þórður meðal annars til
að útbúa veggspjald er sýnir á
skipulegan hátt meðalkomutíma
barna- og fullorðinstanna með stað-
alfrávikum hverrar tannar. Vegg-
spjaldið, sem Tannlæknafélag Is-
lands, ásamt Tannverndarsjóði,
kostaði útgáfu á og dreifði meðal fé-
lagsmanna sinna, hangir nú hvar-
vetna á íslenskum tannlæknastofum
og er í þeirri stærð að tannlæknir-
inn á að geta nýtt sér þetta hjálpar-
gagn úr sæti sínu við tannlækna-
stólinn. „Þegar ég sendi veggspjald-
ið kollegum mínum,“ segir Þórður,
„skrifaði starfsbróðir minn í Kaup-
mannahöfn mér að það væri synd
hvað þetta kæmi fyrir lítinn hóp.
Sérfræðingur í tannréttingum í
Gautaborg spurði mig hvort ég gæti
ekki snarað þessu yfir á sænsku,
hann skyldi hjálpa mér við það, og
prófessor í tannlækningum í Ósló
sagði við mig: „Þú lætur norska
tannlæknafélagið gefa þetta út líka
og senda öllum norskum tannlækn-
um eins og íslenska tannlæknafé-
lagið gerði.“ Fyrst viðbrögðin vora
svona fékk ég það á tilfinninguna að
þetta væri hlutur sem alla vantaði.
Þá fór ég að kanna hvernig við
stæðum miðað við niðurstöður ann-
arra þjóða en Norðurlandaþjóð-
anna, sem ég hafði borið okkur sam-
an við og séð að vora svo til þær
sömu. Samanburðurinn leiddi í ljós
að komutíminn er með litlum frávik-
um frá einni þjóð til annarrar, hvort
sem það eru hvítir í Bandaríkjun-
um, svartir í Bandaríkjunum, pima-
indíánar, eskimóar, Kínverjai-