Morgunblaðið - 26.08.1999, Blaðsíða 6

6 FIMMTUDAGUR 26. ÁGÚST 1999
FRETTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Fjárlagagerð er viðfangsefni bókar Gunnars Helga Kristinssonar
Kj ördæmavægi ráðandi
um skiptingu útgjalda
Meðalútgjöld á íbúa á ári 1971-1995Æ
(framreiknaðar krónur) 32g 32g
300.000 ---
?11 774 Utgjalda-
flokkar:
- Dómsmál
50.000
íþróttir og
fræðsluskrifst.
— Grunnskóli
— Heilsugæsla
— Vegamál
Hafnarmál
Reykjavík Reykjanes Vesturl. Vestfirðir Norðurl. Norðurl. Austurl. Suðuri.
vestra eystra
DREIFING útgjalda ríkisins
ræðst að miklu leyti af atkvæða-
vægi í einstökum kjördæmum og
samkvæmt útreikningum Gunnars
Helga Kristinssonar, prófessors í
stjómmálafræði við Háskóla Is-
lands, vom útgjöld miðað við
höfðatölu á tímabilinu 1971 til 1995
þrefalt meiri á Vestfjörðum, þar
sem útgjöldin era mest, en í
Reykjavíkj þar sem þau era
minnst. Á þessu tímabili voru
framreiknuð meðalútgjöld á íbúa í
Reykjavík um 100 þúsund krónur,
en 325 þúsund krónur á Vestfjörð-
um.
Þetta kemur fram í nýútkominni
bók Gunnars Helga, ?,Úr digram
sjóði, fjárlagagerð á Islandi", þar
sem hann kemst meðal annars að
þeirri niðurstöðu að fyrir-
greiðslupólitík fari vaxandi.
„Pólitísk valdahlutföll milli kjör-
dæma era betri skýring á dreifingu
útgjalda á kjördæmi heldur en
íbúafjöldi eða almenn byggðasjón-
armið,“ skrifar hann og bætir við:
„Fyrirgreiðsluhlutverk þingmanna
skilar þannig kjördæmum þeirra
umtalsverðum fjármunum í fjár-
lagaferlinu. I einhverjum mæli
kunna þarfir kjördæmanna fyrir
fjármagn og almenn byggðasjónar-
mið að hafa áhrif á skiptingu fjár-
munanna, en hinir pólitísku þættir
veita engu að síður almennt betri
skýringu á því hvert fjármunirnir
fara. Sá pólitíski þáttur sem lang-
samlega mestu skiptir er vægi at-
kvæða.“
Hann segir í bókinni að fyrir-
greiðsla vegi ekki þungt í ákvörð-
unum um heildarútgjöld til mála-
flokka, en hún skipti verulegu máli
við dreifingu útgjalda á kjördæmi.
Þingmenn mynda
kjördæmahópa
Kjördæmahagsmunir í þinginu
hafa að sögn Gunnars Helga leitt
til þess að þingið skiptist ekki að-
eins niður í stjómmálaflokka og
nefndir heldur óformlega kjör-
dæmahópa.
í bókinni er haft eftir ónefndum
stjórnmálamanni að slíkt samstarf
þingmanna úr sama kjördæmi út
fyrir flokkslínur hafi aukist: „Þing-
mannahóparnir í hinum einstöku
kjördæmum hafa í vaxandi mæli
farið að vinna saman og þeir vinna
saman að áherslumálum fyrir kjör-
dærnin," segir stjórnmálamaður-
inn. „Fá á sig stimpilinn að vera
kjördæmapotarar, kannski, fyrir
bragðið. Kjördæmahóparnir era
farnir að ferðast saman, eiga sam-
eiginlega fundi og leggja sameigin-
lega áherslu á ákveðin mál. Þannig
ná menn árangri og þannig ná
menn að hafa áhrif sem kjördæm-
isþingmenn."
Gunnar Helgi fjallar einnig um
sambandið milli aukinna útgjalda
og þess hvaða flokkar eru við völd.
Hann skrifar að í ríkjum OECD
ráði samanlagður kjörstyrkur
vinstriflokka 25% af breytingum í
útgjaldaþróun þeirra á tímabilinu
1974 til 1993, en kjörfylgi miðju-
flokka og hægriflokka skýri hins
vegar lítið sem ekkert. Hann
kannaði hvernig þessu sambandi
væri háttað hér á landi og varð
niðurstaða hans, sem tekið er
fram að sé byggð á takmörkuðum
gögnum, sú að „því meira sem
kjörfylgi Sjálfstæðisflokksins [sé]
í kosningum, þeim mun meiri líkur
[séu] á að hamlað verði gegn út-
gjaldaaukningu ríkisins, á meðan
hið gagnstæða á við (þótt sam-
bandið sé veikara) um samanlagt
kjörfylgi vinstri flokkanna og út-
gjaldaþróunina". Mynstrið hér sé
því líkt og í ríkjum OECD hvað
varði vinstri- og miðjuflokka, en
athyglisvert sé að ólíkt því, sem
fram hafi komið í gögnum OECD,
virðist kosningastyrkur hægri
vængsins hér á landi eða Sjálf-
stæðisflokksins hafa umtalsverð
áhrif á þróun útgjalda á næsta
kjörtímabili.
Hægristjórnir
aðhaldssamastar
Gunnar Helgi segir að með til-
komu rammafjárlaga virðist ríkis-
stjórnir hér á landi gegna vaxandi
hlutverki í fjárlagagerðinni.
Vinstristjómir hafi aukið útgjöld
mest á íslandi, en viðreisnarstjórn-
ir verið aðhaldssamari og aðhalds-
samastar hafi hægristjómir verið.
Hann kemst að þeirri niðurstöðu
að „sparnaðarprófill" Sjálfstæðis-
flokksins sé einna skýrastur og
komi jafnt fram í stefnuskrá sem
sambandi kjörfylgis og ríkisstjóm-
arsetu við útgjöld ríkisins. Línur
séu ekki jafn skýrar hvað snerti
aðra flokka. Til dæmis mætti ætla
af kosningastefnuskrám Alþýðu-
flokks að hann væri meiri útgjalda-
flokkur en raun bæri vitni, en hið
gagnstæða ætti við um Framsókn-
arflokk og Alþýðubandalag.
Þá segir hann að mikill fjöldi
flokka og lítill þingmeirihluti stuðli
að aukningu útgjalda en færri
flokkar og tryggari þingmeirihluti
vinni gegn útgjaldaaukningu.
Því er oft haldið fram að skrif-
finnar reyni ávallt að knýja fram
eins mikið fé og mögulegt er til
sinna mála. Niðurstaða Gunnars
Helga er sú að slík hegðun sé fyrir
hendi hér á landi, en geti ekki talist
líkleg skýring á útgjaldaaukningu
ríkisins. Menn í stofnunum ríkisins
sjái talsverða þörf fyrir aukin út-
gjöld og séu tilbúnir að beita ýms-
um ráðum til að koma þeim í gegn.
Áhrif þess ættu að koma fram í
auknum útgjöldum til einstakra
liða, en ekki fjölgun fjárlagaliða
eins og raunin sé. Hann segir að
sambandsleysi stofnana og ráðu-
neyta skýri að hluta til að forstöðu-
menn stofnana skuli ekki ná óskum
sínum fram.
Reyna að afstýra niðurskurði
með því að ýkja áhrif
Stofnanir hafa hins vegar ýmsar
leiðir til að þrýsta á um fé og að-
ferðunum er lýst á mismunandi
hátt eftir því hvort stjórnmála-
menn, stofnanamenn eða ráðu-
neytismenn eiga í hlut. í bókinni
rekur Gunnar Helgi dæmi um það
að innan ákveðinna stofnana verði
til aðilar, sem kunni sitt fag:
„Áhrifamesta aðferðin hjá hags-
munahópi til að ná fram sínu máli
er að ýkja sem mest áhrifin af nið-
urskurðar- eða samdráttaraðgerð-
um,“ segir ónefndur stjórnmála-
maður. „Það er hægt að gera með
því að tryggja að niðurskurðurinn
sé látinn bitna á þar sem sárast er.
Við getum tekið sem dæmi að SÁÁ
verði fyrir niðurskurði til sinna
mála. Þá blasir við hjá þeim að láta
niðurskurðinn bitna á einhverri
skilgreindri starfsemi, í stað þess
að draga jafnt og þétt úr öllu. Láta
til dæmis niðurskurðinn bitna á
skilgreindri starfsemi eins og
Staðarfelli í Dölum, sem þá er auð-
vitað erfitt fyrir þingmenn Vestur-
lands og gerir málið mun sýni-
legra.“
Annar stjórnmálamaður tekur
sem dæmi að árlega komi starfs-
fólk stórra og viðkvæmra stofnana
fram til að vitna um að „nú sé allt
að fara til fjandans, nú sé búið að
loka deildum á sjúkrahúsum, sem
er sko ekkert óeðlilegt einfaldlega
vegna þess að sjúkrahúsin eru
gírað inn á vinnulag sem krefst
langra sumarleyfa". Síðan bætir
hann við: „Þetta er venjulega notað
sem svipa til að kreista fram meiri
fjármuni, því að um hásumarið er
einmitt verið að vinna - í júlí og
ágúst - í fjárlagagerðinni og á því
augnabliki vita stjórnendur
nokkurn veginn hver ramminn
verður fyrir næsta ár.“ Segir hann
að þannig nýti stjórnendur sér við-
kvæmt almenningsálit þegar „sjúk-
ur hafi lent í biðröð" og „fátækur
ekki fengið eitthvað", það sé smám
saman að prentast inn að vilji ein-
hver meira „bitnar það á einhverj-
um öðram“.
Nám hófst við verkfræðideild Háskóla fslands í gær
Fjöldi nemenda hefur
tvöfaldast á 5 árum
, Morgunblaðið/Jim Smart
Nemendafjöldi í verkfræðideild H.I. hefur tvöfaldast á sl. 5 árum.
Móttaka nýnema í deildinni fór fram í gær.
NÝINNRITANIR í verkfræðideild
Háskóla íslands hafa tvöfaldast á sl.
fimm áram. í gær var tekið á móti
nýnemum í verkfræðideild sem í ár
eru 168 en vora 84 árið 1994. Ný-
nemum í deildinni hefur fjölgað stig
af stigi, úr 89 árið 1995, 108 árið
1996,117 árið 1997 og 130 árið 1998.
Að sögn Bjöms Kristinssonar,
deildarforseta verkfræðideildar, er
einföld skýring á fjölgun nemenda við
deildina. „Við markaðssetjum okkur
og auglýsum og tel ég það augljóslega
vera ástæðuna. Við sendum öllum ný-
stúdentum sem útskrifast af stærð-
fræði- og náttúrufræðibrautum á
menntaskólastigi kynningarbækling
þegar þeir útskrifast.
Þá sendum við nómsfólk úr deild-
inni í fyrstu bekki framhaldsskól-
anna til þess að kynna námið fyrir
nemendum þegar þeir era að ákveða
á hvaða braut þeir ætla. Einnig
hjálpar til að það er mikil eftirspui'n
eftir starfsfólki í verkfræði, sem hef-
ur mjög jákvæð áhrif á unga fólkið,"
segir Björn og bendir á að eftir-
spurnin sé svo mikil að flestir nem-
anna séu famir að vinna með nám-
inu síðustu árin.
Aukinn fjöldi stúlkna í náminu
vekur einnig athygli. Að sögn
Björns er hlutfall þeirra við deild-
ina komið upp í 25% sem og hlut-
fall nemenda sem luku meistara-
námi við síðustu útskrift. Það hef-
ur hins vegar verið nálægt 15%
síðustu ár.
Að sögn Björns getur deildin tek-
ið heldur fleiri nemendur en hún
gerir núna. Fljótlega verður gengið
frá samningi við ríkisvaldið um
ákveðinn hámarks- og lágmarks-
fjölda nemenda sem deildin tekur að
sér að mennta og hún er innan þess
hámarks núna. _____