Morgunblaðið - 15.10.1999, Blaðsíða 34

34 FÖSTUDAGUR 15. OKTÓBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Tvíeðli
ástarinnar
Falleg og vel flutt sýning Konunglega
leikhússins á Tannháuser er enn eitt
dæmi um vel heppnaðar Wagner-upp-
setningar hússins, skrifar Sigrún
Davíðsdóttir frá Kaupmannahöfn.
Stephen Milling og Tina Kiberg í Tannhauser.
HVORT nútíminn hefur
fallist á að ástin sé
fléttuð úr holdlegum
og andlegum hrifum
skal ósagt látið, en víst er að þessi
togstreita hefur verið uppistaðan í
bókmenntum, myndlist og tónlist
um aldir. Tannháuser, sagan um
hinn ásthrifna farandsöngvara,
varð Richard Wagner (1813-1883)
yrkisefni, sem hann vann við um
árabil og skilaði frá sér í fleiri en
einni útgáfu.
Konunglega leikhúsið í Kaup-
mannahöfn hefur að markmiði að
setja upp allar óperur Wagners að
Hringnum undanskildum og
Tannhauser er hluti af því verk-
efni. Ástæðan fyrir þvi að Hring-
urinn var undanskilinn var að
hann hefur verið settur upp í óp-
erunni í Árósum, en það er von-
andi aðeins spurning um tíma
hvenær óperan við Kóngsins nýja
torg taki til við Hringinn og hafl
þá öll helstu verk Wagners á takt-
einunum.
Sókn eftir heildar-
listaverkinu
Ævintýraefnið í óperum Wagn-
ers bliknar í samanburði við ævi
mannsins sjálfs. Hann varð hold-
gerving þýskrar rómantíkur og
kom henni á framfæri í verkum
sínum. í huga hans voru verk
hans samruni tónlistar og leiklist-
ar, „Gesamtkunstwerk", heildar-
listaverk. Og hann fylgdi hug-
myndum sínum eftir af óbilandi
sannfæringu eins og óperuhúsið í
Bayreuth er hið endanlega dæmi
um.
Einkalífið var stormasamt.
Wagner giftist Minnu 1834, en
hjónabandið var óhamingjusamt
þó það entist þar til hún lést 1866.
Hann átti í ástarsambandi við
Mathilde Wesendonk, eiginkonu
auðmanns, sem studdi Wagner,
en hin endanlega kona í lífí hans
varð Cosima von Bulow, dóttir
tónskáldsins Liszts. Hún yfirgaf
eiginmann sinn og fór að búa með
Wagner 1868, en lést í Bayreuth
1930. Dagbækur Cosimu gefa
skemmtilega mynd af sambúðinni
og lífinu í kringum tónskáldið og
fjölskyldu hans.
Eftir tónsmíðatilraunir, sem
ekki hafa náð inn á fasta efnisskrá
óperuhúsa samdi Wagner Hol-
lendinginn fljúgandi, sem var
frumfluttur 1841, og síðan fylgdi
Tannháuser á eftir, frumfluttur í
Dresden 1845. Áður en óperan var
flutt í Parísaróperunni 1861
breytti Wagner henni, setti meðal
annars ballett inn, sem var algjört
skilyrði í Parísaróperunni á þeim
tíma. I dönsku uppsetningunni nú
eru notuð atriði úr báðum þessi
útgáfum.
A árunum á milli Hollendings-
ins og Tannháusers var Wagner
að flytja sig frá París tO Þýska-
lands. Tannháuser þykir bera ein-
kenni bæði franskrar og þýskrar
tónhefðar samtímans, en eins og
gjaman var um verk Wagners
komst hann á annað og meira flug
en sést hefur bæði fyrr og síðar.
Tannháuser er ekki eins þétt og
samanrekið verk og mörg önnur
verk hans, dalar ögn á stundum,
en áhrifamáttur Wagners bregst
ekki. Á sínum tíma skiptust sam-
tímamenn hans í Wagnerista og
andstöðumenn hans og það er enn
svo að menn annað hvort hrífast
af honum eða þola hann ekki.
Munaður
og dyggð
Tannháuser laðast að tveimur
konum, annars vegar gyðjunni
Venus, sem hann hefur sungið sig
inn tO og þar er hann í góðu yfír-
læti í upphafi óperunnar. En það
er hægt að fá of mikið af því góða
og þá líka blíðuhótum, svo Tann-
háuser er orðinn þreyttur á stöð-
ugu sætlífi inni í Venusarfjallinu
og þráir dagsljósið og mannfélag-
ið.
Um leið og hann kemur út undir
bert loft eftir að hafa nefnt Maríu
mey hittir hann félaga sína, sem
minna hann á Elísabetu, frænku
greifans. Þangað halda þeir félag-
ar til að taka upp fyrri skemmtan
við söng og veislugleði og um leið
sér áhorfandinn þær tvær konur,
sem Tannháuser flöktir á milli.
Tannháuser í meðferð Stig
Fogh Andersen er hinn sveim-
huga söngvari, sem virðist eiga
erfitt með að sætta sig við það
sem hann hefur og leitar áfram.
Hvorki Venus né Elísabet fá ham-
ið hann. Það má líta á ástargyðj-
una og hina flekklausu Elísabetu
sem tvær hliðar kveneðlisins en
þar velja leikstjórinn Francesca
Zambello og Bruno Schwengl
heldur vafasama leið, þegar Ven-
us í flutningi Irene Theorin er lát-
in líta út eins og mellumamma.
Það er ljóst að Venus er tákn
munúðar og losta, en hér eru láta-
lætin svo ýkt í þessa átt, ekki síst
búningur Venusar, flegin blússa
og pils með háum klaufum að það
verður nánast skoplegt.
Elísabet í flutningi Tinu Kiberg
er hin feimna, hlédræga og flekk-
lausa stúlka, algjör andstæða
Venusar. En persóna hennar er
ekki eins skýr og ýmsar aðrar
kvenpersónur Wagners. Dauði
hennar er Tannháuser reyndar
syndaaflausn, en það er ekki sama
fórnarkrafan sem liggur á henni
og til dæmis Sentu í Hollending-
num fljúgandi. Ást hennar kemur
fremur eins og óvænt lausn og þó
ást hennar á Tannháuser sé ljós
eru tilfinningar hans óljósari.
Sagan er því ekki eins markviss
og tOfinningaheit og ýmsar aðrar
óperusögur Wagners. Af öðrum
söngvurum má nefna Stephen
Milling sem Hermann greifa og
Per Hpyer sem söngvarinn Wolfr-
am, sem báðir skOa sínu af næmi
og innblæstri.
En þó deila megi um túlkun á
Venus er allur heildarbragur sýn-
ingarinnar algjör nautn og þá ekki
síst hin sjónræna hedd. Lokasen-
an með pflagrímakórnum, böðuð-
um hvítu ljósi í hvítum fötum lifir
lengi á sjónhimnunni. Þessi og
fleiri senur eru mjög eftirminni-
legar.
Með þessari sýningu minnir
Konunglega enn einu sinni á að
það hefur á að skipa söngvurum,
sem ekki eiga í vandræðum með
að ná wagnerskum hæðum. Bæði
Kiberg og Fogh Andersen hafa
sungið í Bayreuth og Michael
Schönwandt hefur stjórnað þar.
Það er traustan hóp Wagner-flytj-
enda að finna við Kóngsins nýja
torg.
Utgáfubækur
Forlagsins
ELLEFU íslensk skáld-
verk koma út hjá For-
laginu. Mannveiði-
handbókin er fyrsta
skáldsaga ísaks Harðarsonar.
Stúlka með fingur er eftir
Þórunni Valdimarsdóttur. Hér
segir af Unni Jónsdóttur, ungri
alþýðustúlku úr höfuðstað ís-
lands.
Sannar sögur er eftir Guðberg
Bergsson. Þetta eru þrjár sögur
sem voru fyrst útgefnar á ár-
unum 1973-1976 og mynda eitt
samfellt verk. Þær birtast nú í
endurskoðaðri gerð höfundar.
Burðargjald greitt eru tíu
smásögur eftir Pál Kristin Páls-
son.
Vetrarferðin eftir Ólaf Gunn-
arsson er þriðji hluti þríleiksins
sem hófst með Tröllakirkju.
Eftir Diddu kemur út bókin
Gullið í höfðinu. Sagan er um
Kötlu sem er vistmaður á geð-
deild í Reykjavík.
Fyrsta skáldsaga Hrafns
Jökulssonar heitir Miklu
meira en mest. Sagt er frá Jóni
S. Jónaz III, efnispilti á fyrsta ári
í Iögfræði og hvernig hann villist
í undirheimum Reykjavíkur.
Ljóðabækur
Ljóðtímaskyn er eftir Sigurð
Pálsson. „Sá sem nálgast þessi
þ'óð mun sannreyna hvernig
hægt er að komast burt frá
svart-hvítum stundum, inn í ver-
öld söngsins, inn í ljóðtímann,“
segir í kynningu.
Vasadiskó er finunta ljóðabók
Jónasar Þorbjarnarsonar.
Önnur
ljóðabók
Sindra
Freyssonar
heitir Harði
kjarninn
(njósnir um
eigið líf).
Þar koma
við sögu Ja-
mes Bond og
Stefán frá
Möðrudal og
staðir á
borð við
Stalíngrad
og útvarpshús.
Blálogaland er ljóðabók eftir
Sigurbjörgu Þrastardóttur.
Þýðingar og bækur
almenns efnis
Heimur kvikmyndanna eru
hartnær 90 ritgerðir eftir 70
höfunda um kvikmyndasögu og
kvikmyndalist, í ritsljórn Guðna
Elíssonar.
Sjálfshjálparbókin Leggðu
rækt við sjálfan þig er eftir
Önnu Valdimarsdóttur sálfræð-
ing.
Ritgerðarsafn Svövu Jakobs-
dóttur, Skyggnst á bak við ský,
hefur að
geyma
íjórar rit-
gerðir sem
allar fjalla
um grund-
vallarrit
íslenskra
bók-
mennta.
Island,
landið
hlýja í
norðri hef-
ur að
geyma ljós-
myndir eftir Sigurgeir Sigur-
jónsson með texta Torfa Tulin-
ius. Bókin hefur komið út á
ellefu tungumálum.
„Where Nature Shines, The
World of Moving Water“ og
„Reykjavík, a City for AIl Sea-
sons“ eru ljósmyndabækur Sig-
urgeirs Siguijónssonar. Ari
Trausti Guðmundsson ritar
texta á ensku, frönsku og þýsku.
„Iceland - Reflections at
Dawn,“ hefur að geyma Ijós-
myndir spænska ljósmyndarans
Inaki Relanson, en Hólmfríður
Matthíasdóttir ritar textann.
Bókin er fáanleg á þýsku og
spænsku auk ensku.
Minningar geisju eftir Arthur
Golden er í þýðingu Sverris
Hólmarssonar. „Japanska geisj-
an, Nitta Sayuri, lítur yfir farinn
veg og rifjar upp ástir sínar,
sælu og sorgir,“ segir í kynn-
ingu.
Á fjalli lífs og dauða, eftir Jon
Krakauer, er sönn frásögn um
harmleik á Everest. Bókina
þýddi Isak Harðarson.
Guð hins smáa eftir Arundhati
Roy er í þýðingu Ólafar Eldjárn.
Barnabækur
Teitur í heimi gulu dýranna er
eftir Sigrún Eldjárn. Bókin er
sjálfstætt framhald sögunnar
Teitur tfmaflakkari og er prýdd
fjölda mynda eftir höfundinn.
Fallegi flughvalurinn og litla
stjörnkerfið er eftir Ólaf Gunn-
arsson í myndskreytingu Höllu
Sólveigar Þorgeirsdóttur.
Eina kann ég vísu - Skrýtinn
kveðskapur frá ýmsum tímum
hefur að geyma sjaldséðar vísur
sem lengi hafa lifað með þjóð-
inni. Guðrún Hannesdóttir tók
saman og myndskreytti.
Dísa Ijósálfur, Dvergunrinn
Rauðgrani, Alfinnur álfakóngur
eru sögur Hollendingsins G. Th.
Rothman. Bækurnar eru endur-
útgefnar.
Einnig er bókin Gleymérei,
Stafrófskver, eftir systkinin
Sigrúnu og Þórarin Eldjárn end-
urútgefin. Sigrún myndskreytir
en Þórarinn Ijóðskreytir bæk-
urnar.
Ljósmyndir
myndhöggvara
DRÖFN Guðmundsdóttir opnar
sýninguna „Á ferð“ í Galleríi Lista-
koti í dag, föstudag, kl. 18. Dröfn er
myndhöggvari að mennt, útskrífað-
ist úr Myndlista- og handíðaskóla
íslands árið 1993. Hún hefur haldið
nokkrar einkasýningar Aðalefniv-
iður hennar hefur verið gler hin síð-
ari ár en nú brýtur hún upp og sýn-
ir ljósmyndir. Aðalviðfangsefni
hennar er vatn og fossar en Dröfn
var leiðsögumaður í sumar og eru
myndirnar á sýningunni teknar í
ferðunum.
Sýningin er opin frá kl. 12-18
virka daga og laugardaga kl. 11-16
og lýkur henni 7. nóvember.
------------
Sýningum
lýkur
Listasetrið Kirkjuhvoli
SÝNINGU Jónínu Guðnadóttir,
Hringrás, lýkur á sunnudag. Á sýn-
ingunni eru ýmis verk unnin í leir,
málm, gler og plast.
Listasetrið er opið daglega fá kl.
15-18.
Gerðuberg
Sjónþingi Þorvaldar Þorsteins-
sonar lýkur á sunndag.
Gerðuberg er opið mánudaga til
fimmtudag 9-21, föstudaga kl. 9-
19, laugardagar og sunnudaga kl.
12-16.