Morgunblaðið - 15.10.1999, Blaðsíða 36

36 FÖSTUDAGUR 15. OKTÓBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MENNTUN
Hugvísindaþing Fyrsta stóra verkefni nýrrar Hugvísindastofnunar er Hugvísindaþing sem stendur yfir í
aðalbyggingu HI í dag og á morgun. Gunnar Hersveinn skoðaði nokkra liði í fjölbreyttri dagskránni og spurði
tvo fræðimenn um efni fyrirlestra þeirra: Gen og dýranöfn. Heimasíða þingsins er www.hi.is/stofn/hugvis/
NÖFN íslenskra húsdýra
teljast til hluta orðaforðans
eins og önnur sérnöfn. Þau
geyma oft orð sem annars
eru horfin úr mæltu máli
þannig að þau geta rennt
stoðum undir merkingarlýs-
ingar og upprunaskýring-
ar,“ segir Guðrún Kvaran
um efni sitt á Hugvísinda-
þingi klukkan 11:30 í mál-
stofunni Hvað er nafnfræði?
á laugardaginn.
„Dýraheiti koma víða fyr-
ir í fornum bókmenntum og hafa
landnámsmenn án efa flutt þann
sið með sér til íslands frá Noregi
að gefa skepnum nöfn. I báðum
Eddunum má finna talsvert af
Málstofur
til að dýpka
skilninginn
• Verður kortlagning genamengisins
manneskjunni til góðs eða ills?
# Rásgjörn, skapmikil á gæti heitið
Frenja, Stygg, Flenna eða Skessa
HUGVÍSINDASTOFNUN
Háskóla íslands, sem tók
til starfa í sumar og er
ætlað að styrkja og efla
rannsóknarstarf í Heimspekideild,
stendur fyrir Hugvísindaþingi 99, en
það er yfirskrift ráðstefnu í aðalbygg-
ingu HÍ í dag og á morgun. 64 fræði-
menn úr hópi fastra kennara Heim-
spekideildar, félaga í Reykjavíkur-
akademíunni og fleiri halda fyrir-
lestra á ráðstefnunni. Jón Ólafsson er
framkvæmdastjóri stofnunarinnar.
Þingið er sett kl. 9 í dag og hefjast
málþingin kl. 9:30 báða dagana og
standa til 17:30. Tuttugu og ein mál-
stofa er á dagskrá og ráðrúm gefið
til að hlusta á nokkra stutta fyrir-
lestra í hvem þeirra og vera með í
umræðum á eftir.
Hver málstofa hefur þema, t.d.
Vestur-íslendingar og íslensk menn-
ing, kl. 9:30 í dag, og rekur Stenþór
Heiðarsson þar nokkrar fullyrðingar
vesturfara um áhrif vesturferða á ís-
lenskt þjóðlíf, og segir frá skoðana-
skiptum sem af þeim spruttu, eink-
um á tímabili vesturferða (1870-
1914). Hann segir að skipta megi
efninu í þrennt, áhrif á verkmenn-
ingu og atvinnulíf, áhrif á framfara-
trú og framfaraviðleitni og áhrif á
þjóðernisvitund og ættjarðarást.
„Einkum hef ég áhuga á að ræða þá
hugmynd að vesturferðirnar og
Vestur-íslendingar hafí kveikt í
brjóstum Austur-íslendinga þann
neista sem varð að brennandi þjóð-
ernishyggju í sjálfstæðisbaráttunni á
19. öld,“ segir hann.
Hrollvekjur og heimspeki
með börnum
Hrollvekjur nefnist önnur mál-
stofa kl. 16:00 í dag og verða Guðni
Elísson, Matthías Viðar Sæmunds-
son og Úlfhildur Dagsdóttir með er-
indi. Matthías flytur lesturinn Guð-
spjall tómhyggjunnar um kvikmynd
George Romeros Nótt kvikra náa
(Night of the Living Dead) en hún er
fyrsti hluti sombíuþríleiks sem fjall-
ar um hrun vestrænnar menningar.
Heimspeki með börnum er ein
þriggja málstofa sem hefst á morg-
un klukkan 9:30, en það er nýleg
grein heimspekinnar sem hefur vak-
ið áhuga út fyrir raðir heimspekinga
og er víða beitt í kennslu og uppeld-
isstarfi. Sigurður Bjömsson flytur
t.d. erindi um hlutverk kennarans í
samræðunni, og spyr: Hverskonar
hæfni þarf heimspekikennari barna
að búa yfir?
Módemismi og þjóðemi
Nútímaljóðlist og afdrif módern-
ismans eru meðal þess sem er til um-
ræðu klukkan 11:30 á morgun undir
stjóm Matthíasar Johannessen.
Fjallað verður um módernisma og
hugmyndafræði hans. Einnig hugað
að því hvernig fortíð og framtíð teng-
ist í skáldskap. Kristján Árnason,
Eysteinn Þorvaldsson og Andri Snær
Magnason flytja erindi og Þorsteinn
frá Hamri les úr eigin verkum.
Klukkan 14 á Iaugardaginn ætla
Páll Skúlason, Svava Jakobsdóttir og
Þorsteinn Vilhjálmsson að fjalla um
merkingu hugvísinda og gildi fræð-
anna í samtímanum til umræðu, bæði
fyrir bókmenntirnar og raunvísindin.
Meðal þess sem verður undir lok
Hugvísindaþings eða kl. 16:00 á
morgun er málstofa um bókmenntir
og þjóðernisstefnu undir stjórn
Arthúrs Björgvins Bollasonar og
flytur Margrét Jónsdóttir erindið
Samkeppni um þjóðararfinn, Jón
Karl Helgason erindið Macbeth á
Hlíðarenda, og Sveinn Yngvi Egils-
son erindið Rómantík og þjóðerni.
Hugvísindaþing ‘99 er fyrsta stóra
verkefni Hugvísindastofnunar. Ást-
ráður Eysteinsson er formaður
stjórnar hennar og segir í bréfi í til-
efni þingsins að vonast sé til að þetta
verði lífleg ráðstefna og að hún höfði
til allra áhugamanna um fræðin sem
stunduð eru í heimspekideild og utan
hennar. „Þingið markar einnig opn-
un Hugvísindastofnunar sem verður
vettvangur rannsókna og rannsókn-
arnáms í heimspekideild og samein-
ar undir einum hatti verkefni sem
fímm stofnanir hafa áður glímt við
hver í sínu lagi. Það eru Bókmennta-
fræðistofnun, Heimspekistofnun,
Málvísindastofnun, Sagnfræðistofn-
un og Stofnun í erlendum tungumál-
um,“ ritar hann.
Námskeið í skólafærni
NÁMSKEIÐ, undir yfírskriftinni
„Skólafærni", var nýlega haldið í
Lækjarskóla í Hafnaifirði. Þátttak-
endur voru foreldrar 6 ára barna og
var námskeiðið samstarfsverkefni
Lækjarskóla, Foreldra- og kennara-
félagsins, foreldraráðs og Skóla-
skrifstofu Hafnaríjarðar. Skóla-
nefnd veitti styrk til mámskeiðsins,
sem stóð í tvö kvöld og var vel sótt.
Námskeiðið var byggt upp á
kynningu á skólanum, sem og
kennslunni, markvissri málörvun,
samstarfl foreldra og skóla og kynn-
ingu á starfsemi Skólaskrifstofu
Hafnarfjarðar. Foreldrar hittu þá
kennara og starfsmenn skólans sem
sinna 6 ára börnum, hvern á sínum
stað í skólanum í formi ratleiks.
Seinna kvöldið voru fyrirlestrar og
samvera með umsjónarkennurum
og námsefniskynning.
Að sögn Jóhanns Guðna Reynis-
sonar, upplýsingastjóra Hafnar-
fjarðarbæjar, er þetta í annað sinn
sem skólafæmisnámskeið er haldið í
Lækjarskóla, en slíkt námskeið hef-
ur einnig verið haldið í Setbergs-
skóla. „Góð þátttaka foreldra í nám-
skeiðinu sýnir að mikill áhugi er á
þessari þjónustu skólanna í Hafnar-
firði enda má segja að með slíku
starfi verði foreldrar mun virkari og
meðvitaðri þátttakendur í skóla-
göngu, námi og þroska barna
sinna,“ sagði Jóhann Guðni.
Foreldrar 6 ára barna í Lækjarskóla fjölmcnntu á námskeiðið.
Morgunblaðið/Kristinn
„Er barnaheimspeki heimspeki?“ spyr Hreinn Pálsson í málstofu á morgun.
Hér er hann að spyija börn í Heimspekiskólanum.
Nöfn íslenskra húsdýra
gen og kapítalismi
nöfnum og sömuleiðis í
íslendingasögmm. ís-
lenskar þjóðsögur
geyma einnig nöfn sem
og ýmiss konar þulur,
kvæði og vísur," segir
hún.
Guðrún segir að í fyr-
irlestrinum verði þessi
nöfn rakin en siðan rætt
um nafngiftir samtimans
og hvert nöfnin eru
helst sótt. Það er sameiginlegt
nöfnun hrossa, kúa, áa og ís-
lenskra hunda að algengast er
annars vegar að útlit ráði nafni
en hins vegar að það sé sótt til
skapferlis skepnunnar. „Sem
dæmi um hið fyrra mætti nefna
ærheitin Hvít, Hvítkolla,
Velhvít, Fölhvít, Álft,
Snjóka, Fönn eða Drífa
sem allar eru hvítar en
afar algengt er að sækja
nafn áa til þess litar sem
ullin hefur. Hornalag
ræður einnig oft nafni:
Skeifa er t.d. skeifhyrnd,
Kúpa kúphyrnd, Kúða
kúðkyrnd, Geitla geit-
hyrnd, Úthyrna úthyrnd
svo einhver séu nefnd. Til skap-
lyndis má rekja nöfn eins og
Frenja, Stygg, Flenna og Skessa
sem öll lýsa rásgjörnum, skap-
miklum ám en einnig Ljúfa,
Blíða og Geðgóð sem skýra sig
sjálf," segir hún.
Guðrún
Kvaran
Torfí
Tulinius
laugardaginn.
„Annar þeirra er eðlis-
fræðingur og uppgötvar
að hrörnun og dauði
mannskepnunnar og ann-
arra lífvera býr í óstöð-
ugleika öreindanna sem
allt efni samanstendur
af, þ.á m. erfðaefnið.
Hann hannar nýtt erfða-
efni sem ekki er þessum
annmörkum háð. Fyrir
bragðið verður til nýtt, eilíft og
kynlaust mannkyn, og er sagan
sögð af fulltrúa hins nýja mann-
kyns sem hefur tekið við af hinu
gamla.“
Torfí segir að þessi fremur
ólíklega framt i'ðarsýn skapi
ramma utan um raun-
verulegt viðfangsefni
sögunnar sem er staða
manneskjunnar í mark-
aðsþjóðfélagi nútímans.
Þrátt fyrir ótvíræða
kosti, hefur kapítalism-
inn sterka tilhneigingu
til að umbreyta öllu í
verslunarvöru (t.d. kyn-
lífí, æsku, langlífi). „Enn
fremur er það markaðn-
um í hag að öllum félagslegum
heildum sé sundrað: þjóðflokk-
um, ættflokkum, stjórfjölskyld-
unni og nú síðast kjarnaljölskyld-
unni. Ein af hugmyndum Hou-
ellebecq sem vakið hafa hörð við-
brögð er að kynlífsbyltingin sem
hefur verið að ganga yfir heim-
inn síðan á sjöunda áratugnum
þjóni í raun hagsmunum kapítal-
ismans m.a. vegna þess að hún
hefur sundrað fjölskyldum og
skapað þannig fleiri neysluein-
ingar. Hvort sem þetta er satt eð-
ur ei, dregur hann fram á athygl-
isverðan hátt að eðli markaðar-
ins er að spila á óseðjandi þrá
manneskjunnar. Fyrir bragðið
missir hún sjónar á því sem
skiptir máli í lífinu, en það er
væntumþykja, tryggð, hamingja
augnablikanna; hún fyllist sjálfs-
hatri,“ segir hann.
Spurningin sem bókin vekur,
að mati Torfa, er því m.a. hvort
þeir miklu Ijármunir sem lagðir
hafa verið í að kortleggja gena-
mengið að undanförnu þjóni
rnanneskjunni eða e.t.v. öðrum
öflum sem eru henni óvinsamleg.
Kynlíf,
„I ERINDI minu mun ég
íjalla um umdeilda skáld-
sögu, „Les particules élé-
mentaires" („Öreindirnar")
eftir Michel Houellebecq,
sem kom út fyrir rúmu ári í
Frakklandi og vakti sterk-
ari viðbrögð en menn hafa
átt að venjast á undanförn-
um áratugum í bókmennta-
lífi þessa lands. Bókin segir
frá tveimur hálfbræðrum sem
uppi eru í dag. Þeir eru fæddir í
lok sjötta áratugarins og eru því
um fertugt,“ segir Torfí H. Tul-
inus, dósent við Háskóla íslands
en hann verður í Málstofunni
Erfðir og mannskilningur á Hug-
vísindaþingi klukkan 11:30 á