Morgunblaðið - 20.10.1999, Blaðsíða 36

36 MIÐVIKUDAGUR 20. OKTÓBER 1999
*-----------------------------
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ

Til sölu
eða gefins
„I okkar listalandslagi hefurþó hingað til
tíðkastsú óskrifaða regla að hugsjóna-
menn fara afstað afeigin rammleik og
reka sitt leikhús um hríð þar til opinber
viðurkenningfæst í formi fjárstyrks. “
Sjálfstæðu atvinnu-
leikhúsin vöktu á sér
verðskuldaða athygli
með veglegri auglýsingu
í Morgunblaðinu á dögunum. Þar
komu fram athyglisverðar upp-
lýsingar, m.a. að með flötum út-
reikningi má halda því iram að op-
inber stuðningur við sjálfstæðu
leihúsin - eða leikhópana - sé 180
krónur á hvem seldan aðgöngum-
iða en opinber stuðningur við
Borgar- og Þjóðleikhús losar 3000
krónur á hvem seldan miða. Þó
em áhorfendur samtals á sýning-
ar atvmnuleikhópanna/húsanna
heldur fleiri en þeirra sem sækja
stóm leikhúsin ef marka má töl-
umar sem birtast í umræddri
auglýsingu. Reyndar er engin
i iin m astæða til að
VlVnUlfr efastumað
þær séu rétt-
ar en tfl að
réttlætis sé
Eftir Hávar
Sigurjónsson
gætt má fara betur í saumana á
hvemig niðurstöðumar em
fengnar.
Eg hef áður bent á að sjálf-
stæðu atvinnuleikhúsin sem nú
em starfandi em rekin með mis-
munandi hætti. Þar er fyrst að
telja einkaleikhúsin tvö sem njóta
lítilla opinberra styrkja en hafa
verið mjög áberandi undanfarin
ár. Loftkastalinn og Iðnó. Þessi
tvö leikhús hafa gjörbreytt lands-
laginu í leiklistinni, með þeim hef-
ur í raun mótast sú hugmynd al-
mennings að leikhús sé á einhvem
máta gróðavænlegur rekstur þótt
efast megi um sannleiksgfldi þess
og foiystumenn leikhúsanna
tveggja em fljótir að draga úr
slíkum fullyrðingum þegar á þá er
gengið. Engu síður hefm- nýtt
rekstrarform mtt sér braut með
leikhúsunum tveimur, einka-
leikhús sem gerir nánast al-
gjörlega út á aðsóknina og verður
að haga rekstri sínum samkvæmt
því; reyna stöðugt að finna hvað
„fólk vfll sjá“. Verður ekki annað
sagt en leikhúsunum hafi gengið
þetta mestan partinn vel, þótt
áhættuþátturinn sé stór og rekst-
urinn ekki svo stöndugur að megi
við mörgum áfóllum. I okkar lista-
landslagi hefur þó hingað til tíðk-
ast sú óskrifaða regla að hug-
sjónamenn fara af stað af eigin
rammleik, reka sitt leikhús um
hríð þar til opinber viðurkenning
fæst í formi fjárstyrks, að öðmm
kosti er sjálfgert að leggja upp
laupana þegar orkan og pers-
ónulegir fjármunir era á þrotum.
Margt bendir til að þessi farvegur
sé að breytast og að leikhúsrekst-
ur með markaðskenndu ívafi sé
mögulegur án þess að reksturinn
sé tryggður með opinbem fram-
lagi.
Þó er margt sem bendir tfl hins
gagnstæða og má þá aftur vitna í
áðumefnda auglýsingu. Þar kem-
ur fram að sá kostnaðarliður sem
helst verður útundan þegar reikn-
ingar hafa verið greiddir, era
launin til listamánnanna sjálfra.
Opinber styrkur til allrar starf-
semi sjálfstæðu leikhópanna nem-
ur nú um 40 milljónum króna.
Fjöldi sýninga sem leikhópamir
koma á fjalimar með einum eða
öðmm hætti em árlega á fjórða
tuginn. Vægt áætlað má reikna
með að hver sýning kosti upp-
komin um 4-8 mflljónir króna.
Þama ber því í mflli um 80-200
milljónir króna. Hvaðan koma
þeir peningar? Ekki stendur
miðasala undir þeim nema að litlu
leyti. Þetta era að miklu leyti hin
ógreiddu laun listamannanna,
fómarkostnaðurinn sem ungt
listafólk leggur fram tfl að geta
þroskað sig í list sinni. Þetta hefúr
í sjálfu sér verið álitin nauðsynleg
leið fyrir unga listamenn til að
koma sér á framfæri og jafnvel
talin eins konar eldskfrn og stað-
festing þess að viðkomandi megi
tfl einhvers duga og sé haldinn
nægflegri einurð tfl að stunda list
sína hvað sem það kostar. Eg vfl
leyfa mér að halda því fram að
einkaleikhúsin sem hér hafa verið
nefnd nýti sér á heldur harðn-
eskjulegan hátt þessa stöðu mála
og greiði í raun ekki þau lágmar-
kslaun sem um hefur verið samið
og greidd era í opinbera leikhús-
unum; rekstrargrandvöllur þeiiTa
byggist á því að listamennimir
geri ekki sömu launakröfur gagn-
vart þeim og opinbera leikhúsun-
um. Þetta á reyndar við um alla
sjálfstæðu leikhópana og er kjam-
inn í skflaboðum þeirra í títtn-
efndri auglýsingu, sumsé hversu
lengi eigi listamennimir að gefa
vinnu sína til að hægt sé að stæra
sig af og segja með stolti að hér
þrífist öflugra leiklistarlíf en víð-
ast hvar annars staðar? Ljúkum
þessum pistli á ívitnun í óútkomna
bók Sveins Einarssonar, íyrrver-
andi þjóðleikhússtjóra, Ellefu ár í
efra, sem væntanleg er á markað-
inn eftir nokkrar vikur, þar sem
hann hugleiðir samspfl leikhússins
við áhorfendur á markaðstorgi
nútímans.
„Ég hef heyrt því fleygt að það
sé góður leikhúsrekstur ef fólk
flykkist í leikhúsið, þegar „gengur
vel“ eins og það er kallað. Ekki
get ég faHist á það. Það era tfl all-
ar mögulegar aðferðir tfl að
græða peninga ef menn hafa það
að hugsjón. Leikhús hefur aðeins
eitt markmið; að flytja góða leikl-
ist. Hvað er þá góð leiklist, munu
margir segja, er það ekki það sem
fólkið vill sjá? Það er ekki endi-
lega gefið að fólk vilji almennt sjá
góða leiklist. Það er ekki endflega
gefið heldur að fólk vflji almennt
sjá lélega leiklist. Og það er alls
ekki gefið að svokallaður smekkur
almennings sé endflega það sem
kallað er lélegur. Það vfll nú þann-
ig tfl að smekkur er engin fijst
stærð, smekkur er breytflegur og
þróanlegur. Reynsla mín í Iðnó
hafði kennt mér það. Hin svoköll-
uðu „gangstykki“ frá West End
og Broadway, sem oft era óþarf-
lega innihaldslítfl, viku þar íyrir
kröfumeiri verkum og innlendum
verkum sem oft náðu sambæi-fleg-
um eða hærri áhorfendafjölda.
Með öðrum orðum, smekkur mót-
ast allmjög af því sem fyrir fólki
er haft. Við eram þannig aftur
komin að uppeldisgildi leikhússins
og ég get heflshugar tekið undir
með fóður Þjóðleikhússins (Indr-
iða Einarssyni innsk.), þegar hann
kallaði það „helztu mentastpfnun
fyrir fullorðið alþýðufólk“. í dag
heyrist slagorðið að markaðurinn
heimti þetta eða hitt. Undir-
lægjuháttur. Markaður er ekkert
annað en mannanna tilbúningur.
Og markaði er hægt að breyta
ekki síður en smekk.“
Nýr sauðfjársamning-
ur - sama kerfí með
áherslu á jaðarsvæði
í VIÐTALI á Stöð 2
fimmtudaginn 14.
október gætir mis-
skilnings hjá frétta-
manninum þar sem
hann túlkar orð mín
um væntanlegan sauð-
fjársamning. Land-
búnaðarmálin eru
flókin og ekki alltaf
auðskilin. Vil ég því
árétta nokkur grund-
vallaratriði sem eink-
um snerta víðlendustu
sauðfjárræktarsvæði
landsins.
Mikilvægt er við
gerð nýs búvörusamn-
ings í sauðfjárrækt að
byggja á sömu forsendum og í nú-
gildandi samningi. Þau markmið
eru:
Að auka hagkvæmni og sam-
keppnishæfni sauðfjárframleiðslu.
Að treysta tekjugrundvöll sauð-
fjárbænda.
Að ná jafnvægi milli framleiðslu
og sölu sauðfjárafurða.
Að sauðfjárrækt sé stunduð í
samræmi við umhverfisvemd.
Sum þessara markmiða hafa náð
fram að ganga betur en önnur.
Sauðfjárbændur hafa þó lægri
tekjur en flestar aðrar starfsstéttir
í landinu. Auk markmiða samnings-
ins þarf í nýjum samningi að koma
til móts við byggð á
jaðarsvæðum. A víð-
lendum sauðfjárrækt-
arsvæðum landsins
byggir fólk afkomu
sína á fjárbúskapnum
að stærstum hluta og
hefur litla aðra mögu-
leika til atvinnusókn-
ar. Við stöðugan sam-
drátt
innanlandsmarkaðar
og lág verð í útflutn-
ingi kemur að því að
þessi svæði landsins
fara meira eða minna í
eyði þar sem ekki er
unnt að auka tekjurn-
ar með vinnu utan bús.
Fái þessi svæði því ekki aukið vægi
í stuðningi er þar með tekin ákvörð-
un um að byggðin skuli leggjast af.
Sérstaða sauðfjárræktarinnar
tengir hana beint við umræðu um
byggðamál, varðveislu byggðar og
nýtingu náttúruauðlinda. I þingsál-
yktunartillögu forsætisráðherra
um stefnu í byggðamálum, sem Al-
þingi samþykkti 3. mars s.l., segir
m.a.:
„Sköpuð verði skilyrði til þess að
styðja sérstaklega aðgerðir á af-
mörkuðum svæðum þar sem veru-
leg röskun verður á atvinnuháttum
og búsetu. Sérstaklega verði hugað
að aðgerðum í byggðum þar sem
Landbúnaðarmál
Ég tel rétt að nýr sauð-
fjársamningur verði lík-
ur þeim núgildandi, seg-
ir Hjálmar Jónsson, og
stöðugleiki verði
tryggður í greininni til
alllangs tíma.
atvinnulíf er fábreytt og útgerð á í
vök að verjast. I þeim sveitum sem
byggja nær eingöngu á sauðfjár-
rækt og samgöngur hindra at-
vinnusókn í önnur byggðarlög verði
hugað að aðgerðum sem gætu m.a.
falist í breyttum áherslum í ráð-
stöfun beingreiðslna með tflliti til
byggðasjónarmiða."
Ég tel rétt að nýr sauðfjársamn-
ingur verði líkur þeim núgildandi
og stöðugleiki verði tryggður í
greininni til alllangs tíma. I sér-
stökum stuðningi við dreifbýl sauð-
fjárræktarsvæði era til færar leiðir
sem ekki ganga gegn hagsmunum
fjárbænda á öðrum svæðum lands-
ins.
Höfundur er alþingismaður.
Hjálmar
Jónsson
Viimueftirlitið viljalaust verk-
færi í höndum atvinnurekenda
EITT af þeim atrið-
um sem stéttarfélög
voru grundvölluð á og
hafa um langt ái’abil
barist fyrir er bættur
aðbúnaður og vinnu-
aðstaða launamanna.
Félögin hafa ásamt
trúnaðarmönnum
reynt að fylgjast með
því að fyrirtækin fari
að þeim lögum og
reglugerðum sem
náðst hafa fram. Víða
hefur okkur orðið
töluvert ágengt og oft
og tíðum sakir þess að
fyrirtæki hafa í vax-
andi mæli tekið upp
þá stefnu að setja starfsfólkið efst
á blað og viðurkennt að gott og án-
ægt starfsfólk sé grundvöllur vel-
gengni og tilvist fyrirtækis. A öðr-
um stöðum hefur ekki gengið eins
vel og þá hafa stéttarfélögin og
trúnaðarmenn þeirra leitað til
Vinnueftirlits um aðstoð. Það hefur
stundum orðið til þess að fyrirtæk-
ið hefur hent trúnaðarmanni á dyr
með aðstoð forstöðumanns Vinnu-
eftirlitsins í formi yfirlýsinga á
borð við að viðkomandi reglugerðir
gildi ekki, „stundum!". Hér má t.d.
benda á hvernig mál enduðu hjá
trúnaðarmanni RSÍ við byggingu
Búrfellslínu á síðasta ári og einnig
trúnaðarmanni Hlífar
hjá ISAL í sumar.
Báðfr þessir trúnaðar-
menn unnu sér það
eitt til saka að benda á
að ekki væri farið að
gildandi lögum og
reglugerðum í aðbún-
aði launamanna.
í báðum tilfellum
höfðu trúnaðarmenn
og stéttarfélög þeirra
bent á reglugerðir og
fengið staðfestingu
um að rétt væri með
farið hjá starfsmönn-
um Vinnueftirlitsins
og höfðu þeir tekið
undir réttmæti gagn-
rýninnar. Atburðarásin var í
mörgu mjög lík, hér er rakin at-
burðarás ISAL-málsins. A fyi’ri
stigum setur trúnaðarmaður fram
gagnrýni og starfsmaður Vinnueft-
irlits tekur undir þá gagnrýni. A
síðari stigum málsins er haldinn
fundur, á þeim fundi er viðkomandi
starfsmaður Vinnueftirlitsins
ásamt yfirmanni sínum og fulltrú-
um fyrirtækisins og trúnaðar-
mönnum starfsmanna. Þar er búið
að snúa framburði starfsmanns
Vinnueftirlitsins og fullyrt að trún-
aðarmaðurinn hefði verið með
dylgjur og farið með, rangt mál.
Þetta varð til þess að ISAL hrakti
trúnaðarmanninn í starfsloka-
samning og er hann hættur störf-
um hjá ISAL, að höfðu samráði við
stéttarfélag sitt.
Trúnaðarráð starfsmanna ÍSAL
tók þetta mál fyrir. Þar var sam-
þykkt að senda bréf til Vinnueftir-
litsins og tilkynna að trúnaðar-
menn höfnuðu að starfa með
umræddum embættismanni vegna
þess trúnaðarbrests sem orðið
hefði. Eins og búast mátti við vildi
forstöðumaður Vinnueftirlitsins
losna við þetta kusk af hvítflibban-
um og hann tók höndum saman við
fulltrúa atvinnurekenda á síðasta
Vinnumarkaður
Hvenær ætlar for-
stöðumaðurinn, spyr
Guðmundur Gunnars-
son, að sýna launamönn-
um þá kurteisi að segja
starfi sínu lausu?“
stjórnarfundi Vinnueftirlitsins í til-
raun til þess að smeygja sér undan
ábyrgð og rúllað var í gegn sam-
þykkt um að það sé óþolandi að
starfsmenn Vinnueftirlitsins sitji
undir því að fá á sig vantraust
launamanna þegar þeir séu að
sinna skyldum sínum! Spyrja má:
„Er forstöðumaður Vinnueftirlits-
ins svo langt leiddur að hann telji
að það séu helstu skyldur starfs-
manna þess að snúa og laga til
túlkun reglugerða og framburð
sinn eftir pöntunum fyrirtækja og
með því að eru trúnaðarmenn sett-
ir í vonlausa stöðu gagnvart fyrir-
tækjunum?"
Margt í þessu máli er likt því
sem við rafiðnaðarmenn upplifðum
í samskiptum okkar við Vinnueftir-
litið síðastliðið ár og endirinn er sá
sami. Með aðstoð þess er trúnaðar-
maður hrakinn úr starfi. Það eina
sem viðkomandi trúnaðarmenn
höfðu unnið til saka var að reyna að
framfylgja þeim reglugerðum sem
Vinnueftirlitið sjálft hefur sett.
Vinnueftirlitið er í dag viljalaust
verkfæri í höndum vinnuveitenda
og ég hef áður spurt opinberlega
og ítreka hér þá spurningu: „Hve-
nær ætlar forstöðumaður þess að
sýna launamönnum þá kurteisi að
segja starfi sínu lausu?"
Höfundur er formaður Rafiðnaðar-
sambands íslands.
Guðmundur
Gunnarsson