Morgunblaðið - 20.10.1999, Blaðsíða 38

§8 MIÐVIKUDAGUR 20, OKTÓBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Bein í baki!
20. OKTÓBER er
alþjóðlegur bein-
verndardagur og
ástæða til að beina
sjónum, venju frem-
ur, að því málefni.
Það er ekki ýkja
fangt síðan menn litu
á beinrýrnun eða
beinþynningu og af-
leiðingar hennar sem
eðlilegan, óumflýjan-
legan fylgifisk hækk-
andi aldurs, sérstak-
lega hjá konum.
Bogið bak og veru-
lega aukin hætta á
beinbrotum var álitið
hlutskipti sem stór
hluti kvenna varð að sætta sig við.
Með jákvæðari sýn á og umfjöllun
um heilsufar kvenna og með auk-
inni áherslu á fyrirbyggjandi að-
gerðir innan heilbrigðiskerfisins
hefur þetta viðhorf breyst. Aukin
áhersla er lögð á rannsóknir á
beinþynningu, orsakir, afleiðing-
ar, meðhöndlun og síðast en ekki
síst hvort og þá hvernig megi fyr-
irbyggja sjúkdóminn.
Beinþynning er oftast þögull
wágestur, þ.e. sjúkómurinn getur
hafa búið um sig í mörg ár og ver-
ið mjög langt genginn án þess að
sjúklingurinn verði á nokkurn
hátt var við hann. Fyrstu merki
um sjúkdóminn eru oft alvarleg,
s.s. samfall hryggjarliða eða önn-
ur beinbrot, eins og framhand-
leggsbrot og brotinn lær-
leggsháls, við lítinn sem engan
áverka.
I dag eigum við völ á einfaldri
greiningaraðferð, beinþéttnimæl-
ingu, sem er bæði sársaukalaus og
ódýr. Ástæða er til að hvetja kon-
ur til að nýta sér þennan mögu-
leika og þá sérstaklega þær konur
sem teljast vera í áhættuhóp.
Tilgangur slíkrar rannsóknar er
að greina sjúkdóminn í tíma svo
veita megi þá meðhöndlun sem völ
er á.
Grunnorsakir beinþynningar
eru ekki þekktar en margt er vit-
að um áhættuþætti. Kyn, kynstofn
og aldur eru þættir sem skipta
miklu í þessu sambandi. Bein-
þynning er vel þekkt hjá körlum
en er miklu algengari
hjá konum. Bein-
þynning er alvarlegt
algengt vandamál hjá
konum af hvíta kyn-
stofninum, en mun
síður hjá svörtum
konum. Sterk tengsl
eru milli aldurs og
beinþéttni. Einnig
eru í aukinni áhættu:
• Konur sem eru
á og eru komnar yfir
það æviskeið sem
nefnt er breytinga-
skeiðið.
• Grannvaxnar,
smábeinóttar konur.
• Þær konur sem
fá ekki nóg kalk úr fæðunni.
• Fjölskyldusaga um bein-
þynningu er áhættuþáttur.
• Konur sem hafa tíðahvörf
snemma (fyrir eða um fertugt)
eða hafa misst eggjastokka vegna
sjúkdóms.
• Konur sem hreyfa sig lítið og
stunda ekki líkamsrækt af neinu
tagi.
• Konur sem reykja eru í
verulega aukinni áhættu, einnig
eru konur sem neyta mikils áfeng-
is taldar vera í aukinni hættu á að
fá beinþynningu.
• Einstaklingar sem vegna
annarra sjúkdóma hafa þurft að
taka ákveðnar tegundir lyfja, s.s.
ýmsar tegundir stera.
Við sjáum á þessari upptalningu
að suma þessa þætti höfum við
ekki á okkar valdi, s.s. arfbundna
þætti og hækkandi aldur, meðan
þættir sem tengjast lífsstíl og lífs-
háttum og skipta máli eru á okkar
valdi. Hollur og góður matur úr
öllum fæðuflokkum með áherslu á
kalkríka fæðu, t.d. mjólkurvörur,
er mikilvægur, kalk er helsta
byggingarefni beinanna og til að
kalkið úr fæðunni komist í beinin
þarf D-vítamín. Beinin eru lifandi
vefur sem brotnar niður og endur-
nýjast reglulega. A yngi-i árum er
í flestum tilfellum jafnvægi á
þessu ferli og konur byggja upp
beinmassa þar til hámarksbein-
magni er náð milli tvítugs og þrí-
tugs. Rétt samsett fæði og hæfi-
leg áreynsla er því einnig afar
Beinvernd
Beinþynning, segir
Helga Þorbergsdóttir,
er oftast þögull
vágestur.
mikilvægt á yngri árum. Hreyfing
og áreynsla sem virðist skipta
mestu máli til að styrkja beinin er
áreynsla þar sem þungi hvílir á
beinunum, t.d. göngur, skokk,
dans og ýmiss konar leikfimi.
Forðast ber áhættuþætti eins og
reykingar og óhóflega áfengis-
neyslu. Varðandi hormónameð-
ferð eða annars konar lyfjameð-
ferð er nauðsynlegt að ráðfæra
sig við lækni en einstaklingsbund-
ið er hvað á við. Kostnaður samfé-
lagsins og þeirra einstaklinga sem
líða vegna beinþynningar er mikill
og fyrirsjáanlegt að sá kostnaður
muni aukast á næstu árum og ára-
tugum verði ekkert að gert. Menn
hafa jafnvel talað um sjúkdóminn
sem eitt stærsta heilsufarsvanda-
mál 21. aldarinnar.
A undanförnum árum hafa ver-
ið stofnuð bæði landssamtök og
svæðisbundin félög til höfuðs
beinþynningu. Eitt þessara félaga
er Beinvernd á Suðurlandi, sem
stofnað var 20. nóvember 1997 að
tilhlutan þáverandi landlæknis,
Ólafs Ólafssonar. Helstu markmið
félagsins eru að vekja athygli al-
mennings og stjórnvalda á því hve
alvarlegt heilsufarsvandamál
beinþynning er og að stuðla að
fræðslu um það sem best er vitað
um beinþynningu og varnir gegn
henni á hverjum tíma. Félagar í
Beinvernd á Suðurlandi eru nú
um 90 talsins. Félagið hefur m.a.
staðið fyrir nokkrum fræðslufund-
um sem hafa verið afar vel sóttir
enda snertir málefnið marga og
mikilvægi forvarna æ betur að
verða lýðum ljóst.
Höfundur er hjúkrunarfræðingur í
Vík og stjórnarmaður íBeinvernd
á Suðurlandi.
Helga
Þorbergsdóttir
V-v-v-v-vissulega
stama ég -1 h-h-h-
hverju ert þú góður?
UNDANFARIÐ
hafa nokkrir sagt mér
frá einhverjum sem
þeir þekkja sem stam-
aði, en er hættur því.
En ekki er allt sem
sýnist og stam er
miklu meira en þeir
hnökrar á eðlilegu
talflæði sem flestir
tengja við stam.
Stærstur hluti stams-
ins er eitthvað sem þú
heyrir ekki. Undir
niðri eru margvíslegar
tilfinningar sem oft
getur reynst erfitt að
takast á við. Stami
hefur jafnvel verið líkt
við ísjaka, þar sem einungis tíundi
hlutinn sést, afgangurinn er undir
yfirborðinu. Margir skammast sín
Stam
Talaðu um stamið við
ættingja, vini og vinnu-
félaga, segir Benedikt
Benediktsson, því
þeim getur liðið
jafnilla og þér.
fyrir stamið, eru dauðhræddir við
að tala og reyna að hafa sem minnst
samskipti við annað fólk. Þetta
verður oft að vítahring, þar sem
óttinn við stamið veldur aukinni
spennu og þar með auknu stami
sem aftur eykur við óttann og van-
líðanina.
Sá sem þú hélst að væri hættur
að stama er kannski enn að berjast
við þessar erfiðu tilfinningar og
vanlíðan. Næst þegar þú hittir
hann, spurðu hann um stamið. Þú
kemst e.t.v. að einhverju sem þú
áttir ekki von á. Eg veit um fólk
sem talar mikið opin-
berlega og stamar alls
ekki neitt, en segir
mér að það finni oft
eða a.m.k. stundum
fyrir staminu.
Við þig sem stamar
vil ég segja þetta. Tal-
aðu um stamið við ætt-
ingja, vini og vinnufé-
laga. Það kann að
hljóma ótrúlega, en
þeim getur liðið jafn-
illa, eða jafnvel verr en
þér, þar sem fólk veit
oft ekki alveg hvernig
það á að haga sér og
það að þú segir frá því
hvernig þér líður,
hjálpar þeim að bregðast rétt við og
gerir samskipti auðveldari. Þú get-
ur líka komist í samband við aðra
sem stama og upplifað samkennd
og skilning þeirra sem þekkja ná-
kvæmlega það sem þú hefur upp-
lifað.
Alþjóðlegur upplýsingadagur um
stam er föstudaginn 22. október. I
tilefni af því stendur Málbjörg, fé-
lag um stam, fyrir opnu húsi
fimmtudaginn 21. október í Þjón-
ustusetri líknarfélaga að Tryggva-
götu 26,4. h. kl. 16-19. AUir eru vel-
komnir til að fræðast um stam og
tala við fólk sem tengist því á einn
eða annan hátt.
Upplýsingar um stam má nálgast
á sama stað, og í síma 551 4570 á
milli kl. 9 og 15.
Við viljum sérstaklega benda á
foreldrahóp Málbjargar þar sem
foreldrar bama sem stama eru að
vinna að betra lífi fyrir þessi börn
sem oft lenda í félagslegri einangr-
un vegna stamsins. A markvissan
hátt er hægt að breyta því en eng-
inn skyldi halda að það gerist af
sjálfu sér.
Heimasíða Málbjarar er www.is-
mennt.is/vefii'/malþjorg.
Höfundur er formaður Málbjargar,
félags um stam.
Benedikt
Benediktsson
Grímulaus fasismi
Meðal annarra orða
Eftir Njörð P. Njarðvík
STÖKU sinnum kemur það
fyrir í íslenskum blöðum að
eins konar draugshaus for-
dóma og mannfyrirlitningar
skýtur upp kollinum. Oftast nær
birtist hann í lesendabréfum sem
beinast gegn útlendingum sem setj-
ast hér að, gegn fólki af öðrum lit-
arhætti eða af öðrum menningar-
svæðum með önnur trúarviðhorf,
gegn samkynhneigðu fólki - eða
gegn fötluðu fólki af einhverju tagi,
geðveilu, einhverfu, þroskaheftu. I
stuttu máli: gegn fólki sem er ein-
hvem veginn „öðru vísi“, þarf
reyndar að vera einhvers staðar, en
alls ekki í námunda við vandlætar-
ann, sem sendir blöðum kröfu sína
um útskúfun annarra.
Stundum finnst manni þetta jafn-
vel broslegt, en oftar sorglegt og
einstaka sinnum jafnvel átakanlegt.
En ég held að fullyrða megi, að æv-
inlega stafi slík afstaða af stærilæti
manna sem í raun gera kröfu til
þess að aðrir eigi að vera eins og
þeir. Þeir einir viti og eigi því að
ráða fyrir öðrum. Og átakanlegt er
þetta vegna þess, að þarna er að
finna uppsprettu þess mannhaturs
sem sundrar mannkyninu og kallar
fram átök, kúgun, pyntingar, mann-
dráp og þjóðernishreinsanir. Við
höfum slíkt fyrir augunum í
Kosovo, Norður-írlandi, Afganist-
an, Tyrklandi, írak, Austur-Tímor
svo að dæmi séu nefnd.
s
slensk lesendabréf hleypa
ekki slíkum hörmungum af
stað, sem betur fer, þótt af-
staða sé af svipuðum toga. Og
oft má hreinlega láta nægja að að
svara slíkum bréfum með vorkunn-
samri þögn. En þó kemur fyrir að
svo langt er gengið í mannfyrirlitn-
ingunni, að ekki verði þagað. Það
gerðist því miður 7. október síðast-
liðinn í Degi í „greinafiokki“ er
nefnist Umbúðalaust og skrifaður
er af hópi manna er rita reglubund-
ið í blaðið. Tilefni þessarar greinar
er í raun að fagna kosningasigri
Jörg Haiders og Frelsisflokks hans
í Austurríki nýverið, sem vakið hef-
ur ugg víða í Evrópu: „Loksins hafa
þýskumælandi þjóðir eignast leið-
toga sem þjáist ekki af vanmeta-
kennd vegna síðari heimssyrjaldar-
innar.“ Reyndar vissi ég ekki að
Konrad Adenauer, Ludwig Er-
hardt, Willy Brandt, Helmut
Schmid eða Helmut Kohl (svo að
dæmi séu nefnd) hefðu þjáðst af
vanmetakennd, þegar þeir reistu
þýsku þjóðina úr rústum nasismans
og skipuðu henni í fremstu röð evr-
ópskra lýðræðisþjóða. Né heldur
Brano Kreisky, sá mikilhæfi leið-
togi austurrískra jafnaðarmanna.
En að vísu lofsungu þeir ekki Adolf
Hitler og samstarfsmenn hans eins
og Jörg Haider hefur gert og grein-
arhöfundur Dags bergmálar hér.
Reyndar er söguskoðun þessa
greinarhöfundar með þvílíkum
endemum að helst má líkja því við
að berja höfðinu við stein þeirrar
þráhyggju sem hafnar beinum stað-
reyndum. I grein hans voru það
Bretar og Frakkar sem hófu síðari
heimsstyjöldina, en ekki Þjóðverjar
með innrás í Pólland. Enda harmar
hann að Þjóðverjar búi enn „við þá
andlegu kúgun að mega ekki lesa
bækur á borð við Mein Kampf á
móðurmáli sínu eftir fyrrum leið-
toga Þýskalands, Adolf Hitler“
(sem er nú reyndar hægt þótt ekki
sé henni hampað í búðargluggum).
En bók þessa telur hann vera sögu-
lega heimild „um ótrúlegan upp-
gang Þjóðverja á milli styrjalda".
Jafnframt harmar hann að hinn
styrki flokksleiðtogi skuli
skammaður fyrir „að viðurkenna að
Adolf Hitler hafi mótað skynsam-
lega stefnu í atvinnumálum“ enda
hefðu „gömlu þjóðernissinnarnir“
aldrei annars „náð jafn glæsilegum
árangri á mörgum sviðum og raun
ber vitni“. Nú er það svo að degi
síðar en þessi dæmalausa grein
birtist, gat að líta frétt þess efnis að
enn væru um 2,4 milljónir manna á
lífi sem teldust eiga rétt á skaða-
bótakröfum vegna þrælahalds í
þýskum verksmiðjum á dögum hins
mikla uppgangs. Kannski ber það
vott um hina „skynsamlegu stefnu í
atvinnumálum" Adolfs Hitlers.
Greinarhöfundur kvartar
einnig undan því að Jörg
Haider skuli „skammaður
fyrir að votta þýskum
hershöfðingjum í SS-sveitunum
virðingu sína“ - og er nú ekki laust
við að erfitt sé að skilja hvaða virð-
ingu þeir eiga skilið. En það er
kannski von að slík kvörtun komi
frá manni sem vogar sér að tala um
hina „svokölluðu helför Gyðinga".
Eg held ég verði að segja að það
þurfi ótrúlega forherðingu til að
komast svo að orði. Greinarhöfund-
ur talar um hræsni af því að aðrir
hafa einnig unnið óhæfuverk. En
óhæfuverk eins réttlætir ekki
óhæfuverk annars. Utrýmingarher-
ferð nasista á hendur Gyðingum er
þvílíkur smánarblettur á sögu
mannkynsins, að það hlýtur að gera
mönnum beinlínis ógerlegt að skilja
þvílíkt mannhatur.
Það hlýtur að vekja öllu
hugsandi og góðviljuðu
fólki óhug að flokksforingi
sem boðar útlendingahatur
og lofsyngur þá sem gerst hafa sek-
ir um einhverja verstu glæpi gegn
mannkyninu skuli fá brautargengi í
frjálsum kosningum í lýðræðislandi.
Og það hefur ekki einungis gerst í
Austurríki, heldur einnig í Frakk-
landi þar sem Front National undir
forystu LePen hefur náð um 15%
atkvæða. Það gengur því illa að
kveða niður afturgöngur fasismans.
Og ekki bætir úr skák þegar slík
rödd heyrist einnig hér. Og hafa ber
í huga að það er ekki einungis
greinarhöfundur sem ber ábyrgð á
slíkum málflutningi, heldur einnig
ritstjóri blaðsins sem birtir þvílíkan
óhroða. Því skuldar dagblaðið Dag-
ur lesendum sínum afsökunar-
beiðni.
Höfundur er prófessor i íslenskum
bókmenntum við Háskóla íslands.