Morgunblaðið - 19.11.1999, Síða 38

6S eeei naaMavöM .ei auoAauTgöa
88’ PÖSTU©A'6tfíM«rNÓVEMB&R'1999 •
ÖlttAJaMUOflOM
•MORGU-NB LíAÐI©
Nýjar bækur
• NÆTUR-
VÖRÐUR
kyrrðarírmar er
sjálfstætt fram-
hald verðlauna-
sögunnar Borgin
bakvið orðineft-
ir Bjarna
Bjarnason.
I kynningu
segir að sagt sé
frá ævintýralegum persónum í
töfrandi umhverfí. Hér er rakin
áfram saga Immanúels, drengsins
sem enginn veit önnur deili á en
þau sem hann segir sjálfur; að
hann sé prins.
Bjarni hlaut Bókmenntaverð-
laun Tómasar Guðmundssonar
1998 fyrir söguna Borgin bak við
orðin. Aður hafði Bjami verið til-
nefndur til Islensku bókmennta-
verðlaunanna fyrir skáldsöguna
Endurkoma Maríu.
Útgefandi er Vaka-Helgafell.
Bókin er 273 bls. að lengd. Mynd á
bókarkápu er eftir Krístínu Gunn-
laugsdóttur. Oddi hf. prentaði.
Verð: 4.280 kr.
• ÖRVÆNT-
ING (Dcspera-
tion) og Arásin
(The Regula-
tors), en sú bók
er gefin út undir
höfundarnafninu
Richard Bach-
man, sem Step-
hen King hefur
notað öðru
hverju frá upp-
hafí rithöfundarferils síns. Þýðandi
bókanna er Björn Jónsson.
Báðar sögurnar bera sterk höf-
undareinkenni Stephens Kings.
Þetta eru spennusögur, en inn í
þær fléttast yfirskilvitlegir atburð-
ir. Þótt sögurnar séu aðskildar og
sjálfstæðar tengjast þær á vissan
hátt, segir í fréttatilkynningu.
Örvæntingin fjallar um fólk sem
af ýmsum ástæðum á leið um þjóð-
veg númer 50 í Bandaríkjunum en
hann liggur um Nevada-eyðimörk-
ina. I henni miðri er lítill bær sem
ber þetta undarlega nafn, Örvænt-
ing. Bærinn er utan alfaraleiðar og
þótt hann væri þekktur á árum áð-
ur fyrir auðugar námur, vita nú fáir
um tilvist hans og enginn virðist
eiga erindi þangað. En fólkið sem
bókin fjallar um kemst þó ekki hjá
því að heimsækja staðinn.
Sögusvið Árásarinnar er bærinn
Wentworth í Ohio. Fylgst er með
lífi fólksins við eina götu bæjarins,
Poplarstræti, þar sem allt virðist
slétt og fellt og lífið gengur sinn
vanagang. Dag nokkum fara und-
arlegir atburðir í að gerast í þess-
ari paradís millistéttarfólksins. Á
því er þó skýring sem lesandinn
kemst smátt og smátt að og tengist
á vissan hátt bænum Örvæntingu í
Nevada.
Útgefandi er Fróði. Örvæntingin
er 488 bls. og kostar 2.890 kr.
Árásin er 320 bls. og kostar 2.490
kr. Bækurnar eru prentunnar og
bundnarí Prentsmiðjunni Odda.
Stephen
King
• Kæra Greta Garbo er smásagna-
safn armenska Bandaríkjamanninn
Williams Saroyan í þýðingu Ósk-
ars Árna Óskarssonar.
I bókinni eru tólf smásögur og er
vettvangur þeirra San Francisco á
árunum fyrir seinna stríð.
Saroyan var tuttugu og fimm ára
þegar sögurnar komu fyrst út og
varð kunnur fyrir á einni nóttu,
segir í fréttatilkynningu.
Ennfremur segir að þær standi
enn meðal þess frumlegasta og
sannasta í bandarískri sagnagerð.
Þessar sérstæðu og fjörmiklu sög-
ur ólga af svo ólíkum tilfinningum
sem angist oglífsfjöri, himingleði
og vonleysi en eru jafnframt lof-
söngur til alls hins látlausa og smáa
í lífinu.
Útgefandi erBjartur. Bókin er
120 bls. prentuð í Gutenberg.
Kápugerð önnuðust Snæbjörn
Arngrímsson og ÓskarÁrni Ósk-
arsson. Verð er 2.980 kr.
LISTIR
BÆKUR
Barnabók
LITLA SYSTIR OG
DVERGARNIR SJÖ
Eftir Einar Kárason. Sigurborg
Stefánsdóttir myndskreytti. Ut-
gefandi Mál og mcnning 1999.
Nörhaven a/s, Danmörku, sá um
prentun. 32 bls.
LITLA systir og Dvergamir sjö
er forvitnilegur titill á ljúfri bama-
sögu eftir Einar Kárason. Sagan
segir frá því hvemig órjúfanleg vin-
áttutengsl myndast á milli lítillar
telpu og heimiliskattar. Vinimir
eiga ýmislegt sameiginlegt og era
t.a.m. báðir skilgreindir út frá öðr-
um. Telpan er sjaldnast kölluð
skímarnafninu Ása heldur aðeins
Litla systir í samræmi við hvar hún
er í systkinaröðinni. Kisi kemur inn
á heimilið með fádæma fríðri systur
sinni, Mjallhvíti, og er ekki gefið
nafn fyrr en Mjallhvít verður óvænt
fyrii’ bfl og deyr. Þrflita kisa er í
framhaldi af því gefið nafnið Dverg-
arnir sjö - alveg eins og í ævintýr-
inu. Þegar Litla
systir og Dverg-
amir sjö eru kynnt
til sögunnar er
telpan orðin 8 ára.
Fljótlega upp úr
því tekur við end-
urlit þar sem sagt
er frá því hvemig
vinátta þróaðist á
milli telpunnar og
kisa þegar telpan
er á fyrsta ári. Eins
og greinilega kem-
ur fram í sögunni
var ekki um ást við
fyrstu sýn að ræða.
Kisa var ekkert
sérstaklega um
Litlu systur gefið enda átti hún tíl,
eins og önnur smábörn, að vera
heldur ónærgætin í daglegri um-
gengni. Engu að síður stillir kisi sig
um að beita klónum í ójöfnum leik,
bíður færis að komast undan og
missir aldrei reisn sína. Hann fer
sínar eigin leiðir, gerir
mannamun og á ekki í
nokkmm vandræðum
með að halda uppi vömum
þegar á hann er ráðist og
þolinmæðina þrýtur í um-
gengni við aðra en Litlu
systur. Kisi á erfitt með að
þola glymjandi hávaða og
af öllum farartækjum er
lævísi öskubfllinn verstur.
„Öskubflinn var nefnilega
stórvarasamur, því hann
æddi ekki framhjá og
hvarf, eins og strætó,
heldur læddist áfram, frá
húsi til húss og nálgaðist
með skuggalegu urri,“
(24-25). Litla systir er
sama sinnis og hefur framkvæðið
að því að stökkva öskubflnum á
flótta rétt fyrir eins árs afmælið
sitt. Þar er komið að hápunkti sög-
unnar því í baráttunni gegn ösku-
bflnum innsigla vinimir loks vináttu
sína og verða algjörlega óaðskiljan-
legir upp frá þessu. Litla systir og
dvergamir sjö er skrifuð af ein-
stöku innsæi. Allir sem hafa fylgst
með vingsandi bleiurössum kanna
undraveröld nánasta umhverfis
síns þekkja Litlu systur og geta lif-
að sig inn í samband vinanna . Stfll-
inn er lipur, blátt áfram og glettinn
eins og þegar talað er um að önnur
aðalpersónan sé „þurr á köttinn".
Myndskreytingin er á sömu ljúfu
nótunum og textinn. Sigurborg
Stefánsdóttir notai- heita liti og
víkkar út hugsunina á bak við text-
ann með fallegum teikningum. Eini
sjáanlegi gallinn er að hvergi á bók-
arkápu getur að líta upplýsingar
um hvaða aldurshópi bókin er ætluð
enda ekki alveg augljóst hvenær er
hægt að byrja að lesa bókina fyrir
börn. Lítil nýlega þriggja ára hnáta
hafði ekki eirð í sér til að hlusta á
textann svo líklega þurfa börn að
vera eilítið eldri til að hafa gaman
af. Efri aldursmörkin era tæplega
nokkur og stórskemmtilegt að lesa
hnyttinn textann upphátt. Átta
mánaða bleiurassi fannst bókin góð
- á bragðið!
Anna G. Ólafsdóttir
Sönn vinátta
Einar
Kárason
Sumarið sem allt breyttist
BÆKUR
Skáldsaga
KIM NOVAK BAÐAÐI SIG
ALDREIf GENESAR-
ETVATNI
eftir Hákan Nesser. Magnús Ás-
mundsson íslenskaði, Fjölvaútgáf-
an, 1999.220 bls.
EIRÍKUR er fjórtán ára ungl-
ingm- í smábæ í Svíþjóð á sjöunda
áratugnum. Hann býr einn með
pabba sínum því eldri bróðir hans er
fluttur að heiman og mamma hans
liggur á sjúkrahúsi með krabba-
mein. Það er því ákveðið að Eiríkur
verði í sumarhúsi fjölskyldunnar ás-
amt Hinriki bróður sínum og Ját-
mundi, bekkjarfélaga Eiríks, en
þeir hafa ekkert samneyti haft fram
að þessu. Þeir þreifa þó aðeins fyrir
sér með hvor annan áður en skólan-
um lýkur. Það er þó ekki það sem er
minnisstæðast þessar síðustu vikur
skólans. Ný kennslukona kemur að
kenna þeim í forföllum og allir era
dolfallnir yfir henni, nemendur og
samkennarar. Hún fléttast inn í
drauma aðalpersónanna, jafnt að
degi sem nóttu. Sumarið skiptist í
tvennt. Tímann fyrir og eftir þetta
„Skelfilega“. Eiríkur og Játmundur
ná mjög vel saman og sýsla sitt lítið
af hveiju. Vatnið hefur mikið að-
dráttarafl. Þeir róa og synda og
smíða flotbryggju. Samstarf þrem-
enninganna gengur vel. Þeir skipt-
ast á með innkaup, eldamennsku og
uppþvott. Oftar en ekki kemur Hin-
rik sér þó undan sínum hlut, gegn
smá þóknun. Hann er nefnilega að
skrifa bók og á kvennafari. Svo ger-
ist þetta „Skelfilega" um mitt sum-
ar. Eftir það rofna tengsl Eiríks við
alla. Hann missir sjótiar á Ját-
mundi, Hinrik er mikið í burtu og
mamma þeirra deyr. Feðgamir
taka sig upp og flytja í kjölfarið.
Hugtakið „strákabók“ kemur óneit-
anlega upp í hugann við lestur þess-
arar bókar. Ekki svo að skilja að
hún sé eingöngu fyrir stráka heldur
fjallar hún um þann tíma þegar skil-
ið er við bemskuna og fullorðinsárin
taka við, frá sjónarhóli stráka. Að
því leyti er sögusviðið kunnuglegt.
En spennan sem skapast vegna
þessa óupplýsta atbm-ðar gerir
hana frábragðna, atburður sem
fylgir sögupersónunni allt lífið.
Þetta millibilsástand, unglingsárin,
er oft tími öfga og óvissu. Eiríkur er
að sigta út það sem hann skilur og
það sem hann kemur til með að
skilja seinna. Hann spyr spurninga
á við þá hvort sé "... betra að vera
elskaður og síðan yfirgefinn eða
hljóta aldrei ást?“ (bls. 168). Móðir
hans liggur fyrir dauðanum og hann
á erfitt með að horfa upp á hana
veiklulegri með hverri heimsókn.
Það, og þetta „skelfilega" hrinda
honum í raun inn í heim hinna ftfll-
orðnu. Þetta er skemmtileg lesning
um mótunartímann og hvað hlutirn-
ir hafa mismikið vægi í lífi aðalpers-
ónunnar, oft á skjön við það sem
lesandinn heldur. Greinilegt er að
Eiríkur tekur lífið fram yfir dauð-
ann. Hann forðast allt sem minnir á
dauðann og það sem er fyrir ofan
hans skilning. Hann raðar saman
hugtökum sem era tabú og þylur
þau upp í huganum þegar hann fær
engin svör: „Krabbi-Treblinka-Ást-
Ríða-Dauði“. Stfllinn er léttur og
þægilegur og spennan er byggð upp
með því að minna lesandann á hið
ókomna. Þó er það Ijóður á verkinu
að töluvert er um málvillur sem ekki
verða stflaðar á unglingamálfar.
Kristín Ólafs
Maraþon-
tónleikar
íFirði
KOR Flensborgarskólans í
Hafnarfirði heldur 24ra
klukkustunda æfinga- og
söngmaraþon í verslunarmið-
stöðinni Firði, Hafnarfirði, á
morgun, laugardag, kl. 14 og
sunnudaginn 21.
Fimm ár era liðin frá opnun
Fjarðarins og er þetta liður í
hátíðarhöldunum sem standa
yfir þessa helgi. I maraþoninu
taka þátt 45 meðlimir kórsins
ásamt stjórnandanum Hrafn-
hildi Blomsterberg og gestir
kórsins, má þar nefna tónlist-
arfólkið Guðna Þ. Guðmunds-
son, Hákon Sveinsson, Magn-
ús Kjartanson, Pavel Smid og
Oldu Ingibergsdóttur.
Maraþonið er haldið í fjár-
öflunarskyni fyrir kórinn
vegna fyrirhugaðrar ferðar
hans á alþjóðlegt kóramót í
Toronto og Ottawa í Kanada í
júlí árið 2000. Þá mun kórinn
einnig heimsækja og halda
tónleika á íslendingaslóðum í
Winnipeg.
BÆKUR
E n (I ii r m i n n i n g a r
SVIPTINGAR Á SJÁVAR-
SLÓÐ
eftir Höskuld Skarphéðinsson. 223
bls. Mál og menning. Prentun: Oddi
hf. Reykjavík, 1999.
ÞETTA eru stríðsminningar.
Höskuldur Skarphéðinsson var yf-
irmaður á varðskipunum íslensku í
þorskastríðunum, í fyrstunni stýri-
maður, síðar skipherra. Fyrst segir
hann frá orsökum og aðdraganda
þess að hann fór sjálfur til sjós. En
eins og flestir sjómenn byrjaði
hann að stíga ölduna á fiskibátum.
Síðan sigldi hann á farskipum til að
safna tilskildum tíma fyrir inn-
göngu í stýrimannaskóla þar sem
honum óaði við þrældómi þeim sem
biði sín ef hann yrði fiskimaður. Svo
eftirsótt vora þá skipsrúm á far-
skipunum íslensku að hann varð að
ráða sig á norsk skip til að vinna sér
inn tíma. Að námi loknu höguðu at-
vikin því svo að hann réðst á varð-
skip. Þar með var framtíðin ráðin.
Landhelgisstríðin við Breta vora
þá yfirvofandi og hófust skömmu
síðar. Og þar stóð sögumaður í eld-
línunni frá upphafi til enda, mest á
sjónum en einnig í loftinu.
Þorskastríðin vora í raun afar
sérstök. Hvorki voru þau heit né
köld. Þetta voru taugastríð. Einatt
var haft í hótunum. Vopnin voru
sýnd. En þeim var sáralítið beitt.
Og aldrei af fullri
hörku. Ásiglingar og
annars konar ýfingar
vora hins vegar tíðar.
Þama toguðust á efna-
hagslegir og pólitískir
hagsmunir. Þótt ís-
lenskir stjórnmála-
menn stæðu einhuga
að útfærslunni og síðar
að baráttunni á miðun-
um greindi þá stórlega
á um leiðir til lausnar.
Þar sem Bretar og ís-
lendingar voru banda-
menn í kalda stríðinu
lögðu önnur banda-
lagsríki ofurkapp á að
sættir tækjust; óttuð-
ust að ella hyrfu íslendingar frá
vestrænu samstarfi og lentu að því
búnu inni á áhrifasvæði Sovétríkj-
anna. Að lokum vógu pólitísku
hagsmunirnir þyngra en hagsmun-
ir útgerðanna í Hull og Grimsby.
Bretamir hurfu út fyrir 200 mflna
mörkin. Það var stór stund.
„Menn tókust í hendur og óskuðu
hver öðram til hamingju og svo var
skálað í nýlöguðu kaffi. Við vissum
að nú hafði unnist stór áfangi í sjálf-
stæðisbaráttu lands okkar og þar
höfðum við verið svo heppnir að
eiga hlut að. 200 sjómílna auðlinda-
lögsaga myndi tryggja efnahags-
legt, menningarlegt og pólitískt
sjálfstæði þjóðarinnar
um aldur og ævi.
Engri þjóð myndi
nokkru sinni líðast að
ganga á þessi réttindi
okkar framar.“
Þannig endar
Höskuldur bók sína.
Jafnframt því sem
hann rekur sögu at-
burðanna lýsir hann
skoðunum sínum á
gangi mála á hverjum
tíma. Stríðshetja
berst til sigurs.
Stj órnmálamenn
semja um málamiðl-
anir. Það leynir sér
ekki að Höskuldi hef-
ur ekki alltaf líkað það sem sagt var
og gert í landi. Hann gerist stund-
um dómharður um stýrimennina á
þjóðarskútunni. Þess háttar áfellis-
dómar draga úr áhrifamætti frá-
sagnarinnar, hvort sem þeir era
réttmætir eður ei. Hyggilegra hefði
verið að láta lesandanum eftir að
draga sínar ályktanir og komast að
niðurstöðu.
Deilumar við Breta eru að sjálf-
sögðu minnisstæðastar þegar horft
er um öxl. En fleira gerðist á mið-
unum. Varðskipin urðu einnig að
hafa auga með íslenskum skipum
sem oft voru gripin vegna ólöglegra
veiða. Þá urðu varðskipsmenn að
koma fyrir rétt til að standa fyrir
máli sínu. Og kontórlognið? Það gat
líka verið viðsjárvert!
Og landhelgisgæslan sinnti fleirl
verkefnum, svo sem fiskirannsókn-
um, björgunarstörfum og jafnvel
farþegaflutningum þegar sérstak-
lega stóð á. Þannig kynntist sögu-
maður lífinu í hinum dreifðu byggð-
um kringum strendur landsins.
Höskuldur segir vel frá. Frá-
sagnir hans af lífinu um borð í fár-
viðri og stórsjó era áhrifamiklar
svo dæmi sé tekið. Hann hefur líka
næmt auga fyrir spaugilegu hliðun-
um á lífinu og tilveranni. Sums
staðar gætir nokkurrar kaldhæðni í
frásögn hans. Einkalíf hans sjálfs
kemur sáralítið inn í myndina. Þem
sem sækjast eftir skráargatsbók-
um ættu að leita annað. Allnokkuð
segir hann frá skipsfélögum og
öðra samstarfsfólki og ber því vel
söguna. Mannlýsingar hans eru yf-
irhöfuð lifandi og minnisstæðar.
Skýrt og skilmerkilega lýsir hann
t.d. yfirmanni sínum, Pétri Sigurðs-
syni, forstjóra landhelgisgæslunn-
ai’ til fjölda ára, og Haraldi Björns-
syni skipherra. Báðir vora menn
þessir rólegir og yfirvegaðir en
jafnframt samviskusamir og ná-
kvæmir. Haraldur krafðist þess t.d.
að allt væri jafnan snurfusað og
fágað um borð. Sannkallaður
aðmíráll!
I fáum orðum sagt: Þetta er lip-
urlega og kunnáttulega skrifuð bók
um mikið og sögulegt efni.
Erlendur Jónsson
Særokið salt
Höskuldur
Skarphéðinsson

t