Morgunblaðið - 26.01.2000, Qupperneq 34

34 MIÐVIKUDAGUR 26. JANÚAR 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Varðveisla
leiklistar-
sögunnar
/
„I byrjun nýrrar aldar er tímabœrt að
huga að varðveislu sögu íslenskrar at-
vinnuleiklistar á síðustu öld“
pnun Menningarárs-
ins og öll sú dagskrá
sem fylgir í kjölfarið
árið á enda er hik-
laust stærsta listahá-
tíð sem þjóðin hefur ráðist í til
þessa og fer vel á því þegar tvær
helstu menningarstofnanir þjóðar-
innar fagna fimmtíu ára afmæli
sínu. Þar er auðvitað um að ræða
Þjóðleikhúsið og Sinfóníuhljóm-
sveit íslands. Önnur menningar-
samtök sem unnið hafa merkt og
þarft starf í fimmtíu ár er Banda-
lag íslenskra leikfélaga en innan
vébanda þess eru öll áhugaleikfé-
lög landsins. Skrifstofa BÍL hefur í
gegnum árin þróast upp í að verða
eins konar þjónustumiðstöð
áhugaleiklistarinnar í landinu og
nær þjónustan langt út fyrir raðir
félaganna, þar
VIÐHORF
Eftir Hávar
Sigurjónsson
sem leikklúbb-
ar framhalds-
skólanna á
höfuðborgar-
svæðinu leita til Bí L-skrifstofunn-
ar eftir alls kyns fyrirgreiðslu.
Gildir þá einu hvort um er að ræða
smink, gerviskegg eða hárkollur,
handrit eða hugmyndir að leiksýn-
ingum; allt er þetta til reiðu á
skrifstofu BIL. Þar hefur í gegn-
um árin verið komið upp einu
skipulegasta og aðgengilegasta
leikhandritasafni landsins þar sem
panta má flest öll - ef ekki öll - þau
leikhandrit sem einu sinni eða oft-
ar hafa verið færð á svið hérlendis.
Þessi þjónusta á skrifstofu BIL
hefur verið unnin af ósérhlíini og
algjörlega án þess að til þess hafi
verið stofnað í upphafi. Tilgangur
skrifstofunnar var í byrjun sá að
vera hógvær upplýsingamiðstöð
fyrir leikfélögin og síðar samn-
ingsaðili fyrir þeirra hönd við Fé-
lag leikstjóra á íslandi þar sem
flestir leikstjórar er vinna með
áhugaleikfélögunum eru úr röðum
atvinnumanna.
Síðan hefur mikið vatn runnið til
sjávar og orðspor skrifstofunnar
aukist og ósérhlífni hinna fáu
starfsmanna er þar eru til staðar
gert hana að þeirri miðstöð áhuga-
leiklistar sem áður var getið. Ekkd
er nema gott eitt um það að segja
ef ekki væri það að í fjárhagslegum
stuðningi hins opinbera við BIL er
hvergi gert ráð fyrir þessari þjón-
ustu eða því lykilhlutverki sem
skrifstofan gegnir. Enginn annar
aðili sinnir þessu hlutverki og ef
stjóm BÍL tæki þá ákvörðun að
draga saman seglin væri fokið í
flest skjól fyrir alia þá sem gengið
hafa að þjónustunni vísri á skrif-
stofunni á Laugaveginum.
Þegar horft er til þeirrar gríðar-
legu grósku sem leiklistin hefur
notið undanfarin ár - og það þrátt
fyrir síaukna samkeppni æ fjölg-
andi sjónvarpsstöðva, Netsins og
allt hvað heitir - þá væri ekki óeðli-
legt að gera þá kröfu að þjónustu-
hlutverk BÍL-skrifstofunnar væri
viðurkennt í verki af ríki og borg.
Reykjavíkurborg og nágranna-
sveitarfélögin ættu að taka hluta af
þessu til sín þar sem leikstarfsemi
á vegum skólanna, bæði grann- og-
framhaldsskólanna, er orðin gríð-
arlega umfangsmikil á hverjum
vetri, tugir leiksýninga koma á svið
á vegum þessara aðila og allir leita
þeir til BIL eftir þjónustu.
I landi þar sem tölumar um að-
sókn að leiksýningum era slíkar að
varla er hægt að nefna þær án þess
að vera vændur um ýkjur og
ósannindi væri ekki fráleitt að ætla
að þar væri starfrækt eins konar
þjónustumiðstöð leiklistar. Þetta
mætti auðvitað hugsa í samhengi
við ýmsar aðrar hugmyndir sem
hafa verið uppi á borðinu í gegnum
árin, t.a.m. hefur oft verið rætt um
að þarft verk og nauðsynlegt væri
að koma upp leiklistarsögusafni.
Þar era ýmsir munir þegar komnir
í glatkistuna eða liggja undir
skemmdum í lélegum geymslum
leikhúsanna eða í heimahúsum.
Leiklistarmiðstöð með safni leik-
muna, ljósmynda, búninga, módela
og ekki síst handritum og góðu
bókasafni er draumur sem margir
hafa gælt við og orðað við ýmis
tældfæri en aldrei hefur neitt orðið
úr. Bæði Borgarleikhús og Þjóð-
leikhús hafa nokkum vísi að slík-
um söfnum en þar hefur aldrei gef-
ist ráðrúm né fjárveitingar til að
sinna þessu varðveisluhlutverki
sem skyldi. Tæplega er heldur
hægt að ætlast til þess að leikhús í
fullum rekstri sinni þessu hlut-
verki án þess að fá til þess eyma-
merktar fjárveitingar.
Þá hefur heldur ekki verið horft
til þess að sagan sem nú er að ger-
ast, hin geysiöfluga starfsemi sjálf-
stæðra leikhópa og leikhúsa sé tek-
in til varðveislu jafnóðum og hún á
sér stað. Þar er enn síður hægt að
ætlast til þess að fjárvana leikhóp-
ar geti sinnt varðveislu ljósmynda
og leikmuna og annars sem hefur
sögulegt gildi. Vafalaust lendir
margt af þessu í geymslu einhvers
staðar en skipuleg varðveisla og
aðgengileg fyrir þá sem vildu
skoða síðar er ekki fyrir hendi.
Leiklistin er list augnabliksins
og leiksýning verður ekki varðveitt
nema í huga áhorfandans, tilfinn-
ingin og upplifunin sem hin lifandi
list veitir verður ekki á blöð fest.
Þetta er allt saman gott og blessað
og margendurtekin tugga að hið
eina sem eftir standi þegar tjaldið
fellur sé umsögn gagnrýnenda
sem segi ekki nema hálfa sögu
þegar best lætur. Stundum verri
sögu en enga.
Vitaskuld er ýmislegt sem eftir
stendur til minningar um hveija
leiksýningu, handrit og vinnubæk-
ur leikstjóra og listrænna stjóm-
enda þar sem inn era færðar ýms-
ar hugmyndir meðan að
uppfærslunni var unnið. Teikning-
ar og skissur era einnig til í stóram
bunkum en oftast nær lítt um þær
hirt eftir ftumsýningar. Þá er
tæknin komin á það stig að auð-
vitað væri hægt að taka hveija ein-
ustu leiksýningu upp á myndband
og varðveita þannig sem heimild.
Vafalaust er ekkert þessu til fyrir-
stöðu af hálfu leikhúsanna nema
fjárskorturinn og skiljanlegt að
þegar velja þarf á milli þess að
setja peninga í varðveislu gamalla
leiksýninga eða í sviðsetningu
nýrra sýninga að hið síðamefnda
hafi forgang.
I byijun nýrrar aldar er tíma-
bært að huga að varðveislu sögu ís-
lenskrar atvinnuleiklistar á síðustu
öld. Þetta er stór hluti af menning-
arsögu þjóðarinnar frá því hún öðl-
aðist sjálfstæði og vert að geyma
hana annars staðar en bara í hug-
skotinu og ylja sér við hverfular
minningar úr leikhúsinu frá liðinni
öld.
Að leyna upplýsingum
FÖSTUDAGINN
21. janúar sl. birtist í
Morgunblaðinu grein
eftir Hjálmar Ámason,
formann iðnaðamefnd-
ar Alþingis. í greininni
ítrekar Hjálmar enn
einu sinni þá skoðun
sína að skipulagsstjóri
ríkisins hafi leynt iðn-
aðarnefnd upplýsing-
um á fundi sem haldinn
var 15. desember 1999.
Það var að ósk iðnað-
amefndar sem full-
trúar Skipulagsstofn-
unar mættu á fund
nefndarinnar 15. des-
ember 1999. Á klukku-
stundarlöngum fundi var annars
vegar óskað eftir stuttri kynningu
Skipulagsstofnunar á helstu niður-
stöðum úrskurðar um mat á um-
hverfisáhrifum álvers í Reyðarfirði
frá 10. desember 1999 og hins vegar
óskað eftir að fulltrúar Skipulags-
stofnunar svöruðu fyrirspumum
nefndarmanna um einstök atriði
varðandi úrskurðinn. Fulltrúar
Skipulagsstofnunar á fundinum
vora Stefán Thors skipulagsstjóri,
Ásdís Hlökk Theodórsdóttir aðstoð-
arskipulagsstjóri og Hólmfríður Sig-
urðardóttir, sviðsstjóri umhverfis-
sviðs.
I fyrirspurnum nefndarmanna til
fulltrúa Skipulagsstofnunar var sér-
staklega vikið að tengslum mats á
umhverfisáhrifum og starfsleyfis og
hvort ekki hefði mátt fallast á 1. áf-
anga álvers í mati á umhverfisáhrif-
um og vísa frekari umfjöllun um
mengunarmál til undirbúnings
starfsleyfis. I svörum fulltrúa Skipu-
lagsstofnunar vora skýrð tengsl
mats á umhverfisáhrifum og starf-
sleyfisútgáfu og ennfremur skýrt að
við endanlega yfirferð þessa máls
hefði komið í ljós að ekki hefðu verið
efni til að fallast á framkvæmdina,
hvorki fyrri né síðari áfanga. Af
þessum fundi fóru fulltrúar Skipu-
lagsstofnunar í þeirri trú að á stutt-
um tíma hefði náðst að kynna öll að-
alatriði málsins og svara spurn-
ingum sem fram komu eftir því sem
tök voru á.
Svo reyndist ekki vera því í um-
ræðum á Alþingi 18.
desember 1999 um
þingsályktunartillögu
iðnaðarráðherra um
framhald framkvæmda
við Fljótsdalsvirkjun
hélt Hjálmar Árnason
því ítrekað fram að
skipulagsstjóri hefði á
ofangreindum fundi,
leynt upplýsingum fyr-
ir nefndarmönnum iðn-
aðarnefndar. Þessu
hélt þingmaðurinn
fram án þess að hafa
leitað skýringa fulltrúa
Skipulagsstofnunar
eftir að hafa orðið sér
úti um afrit af bréfi
Hollustuverndar frá 6. desember
1999.
Skipulagsstofnun brást við með
þeim hætti að Hjálmari Árnasyni,
formanni iðnaðarnefndar, var sent
bréf dags. 19. desember 1999 ásamt
5 síðna greinargerð þar sem færð
era rök fyrir því að Skipulagsstofn;
un hafi ekki leynt upplýsingum. I
Umhverfismál
Það er mín skoðun að á
milli stofnana ríkisins,
ráðuneyta og Alþingis,
segir Stefán Thors, eigi
að ríkja gagnkvæmt
traust og virðing.
framhaldi af því var þess óskað að
skipulagsstjóri mætti á fund iðnað-
arnefndar mánudaginn 20. desem-
ber til að gera frekari grein fyrir því
sem fram kom í greinargerð Skipu-
lagsstofnunar. Á þann fund mætti
skipulagsstjóri og ítrekaði þau sjón-
armið sem fram komu í greinargerð-
inni. Hjálmar Amason hélt fast í
sína skoðun og vísaði til bréfs frá
Hollustuvernd ríkisins til Skipulags-
stofnunar dags. 6. desember 1999
sem hann hafði fengið afrit af eftir
fundinn 15. desember. Skipulags-
stjóri benti Hjálmari á að gerð væri
grein fyrir bréfinu í úrskurði skipu-
lagsstjóra. Á fundinum spurði einn
nefndarmanna í iðnaðarnefnd for-
manninn að því hver spurning hans
hefði verið til fulltrúa Skipulags-
stofnunar á fundinum 15. desember,
sem hann héldi nú fram að hefði ekki
verið svarað. Við þeirri spurningu
átti formaðurinn engin svör önnur
en að rætt hefði verið um tengsl
mats á umhverfisáhrifum og starfs-
Sleyfisútgáfu, sem er rétt. Nú held-
ur Hjálmar því fram að skipulag-
sstjóri hafi ítrekað verið spurður um
hvort Hollustuvernd hefði einhverja
skoðun á málinu en því hefði ekki
verið svarað. Auðvitað hafði Holl-
ustuvernd ríkisins eins og aðrir um-
sagnaraðilar skoðun á málinu. Skoð-
anir Hollustuverndar komu fram í
umsögnum stofnunarinnar dags. 12.
og 26. nóvember og 6. desember
1999.
Föstudaginn 24. desember 1999
birtist í fjölmiðlum yfirlýsing frá
Hollustuvernd ríkisins þar sem tekið
er undir sjónarmið Skipulagsstofn-
unar og sagt að svar Hollustuvernd-
ar hinn 6. desember, varði í raun
ekki hina opinberu fyrirspurn held-
ur snúi að síðari stigum, einkum
þegar kemur að starfsleyfisgerð
sem Hollustuvernd sér um. Með því
taldi ég að Hjálmar væri búinn að fá
tiltækar skýringar og svör. Svo
reyndist ekki vera og enn heldur
Hjálmar áfram.
Ekki veit ég hvað það er sem vakir
fyrir Hjálmari Árnasyni þegar hann
aftur og aftur reynir að koma þeim
skilaboðum á framfæri að draga beri
í efa trúverðugleika Skipulagsstofn-
unar. Ég get heldur ekki með
nokkru móti séð eða skilið í hvaða
tilgangi skipulagsstjóri ríkisins eða
aðrir starfsmenn Skipulagsstofnun-
ar ættu að leyna iðnaðarnefnd upp-
lýsingum um úrskurð sem í ofanálag
var þegar búið að kveða upp.
Það er mín skoðun að á milli stofn-
ana ríkisins, ráðuneyta og Alþingis,
eigi að ríkja gagnkvæmt traust og
virðing. Ég tel mig hafa í þessu máli
eins og öðrum sýnt traust og virð-
ingu. Það finnst mér formaður iðn-
aðarnefndar Alþingis ekki hafa gert.
Höfundur er skipulagsstjóri rikisins.
Stefán
Thors
Að velja Flugleiðir
EF ÞAÐ er eitthvað
í þessum heimi sem fer
mikið í taugarnar á
mér, þá er það þegar ég
sit í Flugleiðavél sem
er nýlent og í hátalara-
kerfinu dynur: ......og
við þökkum ykkur fyrir
að velja Flugleiðir.“
Oftast dynur þetta yfir
mann á ensku, en engu
að síður fer það jafn-
mikið í taugarnar á
mér. Ástæðan er sú að
ég hafði ekki um neitt
að velja!
Flugleiðir hafa á ein-
hvern undraverðan
hátt, sem ég nefni oft-
ast fyrirgreiðslupólitík, unnið sér inn
lögbundna vemd gegn samkeppni.
Þetta orsakar að við Islendingar er-
um látnir punga út háum fjárhæðum,
skyldum við voga okkur fljúgandi út
fyrir landsteinana. Bandaríkjamenn
og Skandinavar fá síðan miða í þess-
ar sömu vélar á hlægilegu verði til að
fylla þær á leið sinni um Atlantshaf-
ið.
Þegar ég var við nám á Spáni síð-
asta vetur vildi ég koma heim um jól-
in. Ég fór á nokkrar ferðaskrifstofur
að kanna verðið fram og tilbaka.
Verðið var frá 90.000 pesetum upp í
115.000 peseta. Aðspurðir hvemig
fargjaldið skiptist milli flugfélaga
kváðu fulltrúar ferðaskrifstofanna
að Flugleiðir hirtu 2/3. Þetta skýrir
að miklu leyti lítinn straum túrista
hingað að vetrarlagi. Sumrin gætu
einnig verið betri hjá mörgum í
ferðaþjónustu, en þar sem Flugleiðir
þurfa bara að anna eftirspurn sinna
ferðaskrifstofa og hótela líður restin
fyrir þessa ríkjandi
einokun þeirra.
Varðandi þetta jóla-
fargjald mitt heim
þessi jól, þá spurðist ég
fyrir í spænskubekkn-
um mínum við Háskól-
ann í Barcelona hvað
aðrir væru að borga
fyrir sína miða. Svíar
borguðu 55.000 peseta,
Bandaríkjamenn
84.000 peseta o.s.frv.
Ekki lýkur sögunni
hérna. Án þess að vilja
setja út á flugfreyjur
félagsins í heild sinni,
því flestar þeirra eru
mjög indælar, vil ég
koma á framfæri reynslu minni úr
Lundúnaferð síðastliðið vor. Þannig
var að ég og bróðir minn ásamt tólf
Samkeppni
/
Eg styð samkeppni á
öllum sviðum, segir
Kristján Ragnar
Asgeirsson. Það er
kominn tími til að fara
að opna frjálst markaðs-
--------------7-------------
kerfi á Islandi.
öðrum félögum okkar vorum að
koma úr helgarferð og gerðum þau
afglöp að voga okkur að „velja“
Flugleiðir til baka til landsins. Við
voram í mjög góðu skapi, enda búnir
Kristján Ragnar
Ásgeirsson
að drekka nokkrar kollur af væg-
sköttuðum bjór þeirra Breta. Ég er
rétt sestur og bróðir minn krýpur í
sæti sínu og er að tala við félaga sinn
tveimur sætaröðum aftar, þegar
flugfreyja ein kemur strunsandi og
skipar honum að setjast réttur og
þegja. Bróðir minn útskýrir að hann
sé að ræða við félaga sinn. Flugfreyj-
an bregst hin versta við og skipar
honum að haga sér að sínum vilja, el-
legar eigi hann á hættu að verða skil-
inn eftir, og ég með honum. Taka
skal fram að ég var á þessu stigi máls
með hárkollu og sólgleraugu, sem
allir á Heathrow-flugvelli og í Flug-
leiðavélinni höfðu frekar gaman af,
nema ofangreind flugfreyja. Til að
gera langa sögu stutta þá eram við
bræður settir á svartan lista varð-
andi veitingar og fengum ekkert
nema kalda öxl frá meginparti
starfssystra þeirra, fyrir utan eina,
sem var mjög indæl.
Það sem ég er að koma að með
þessari sögu er að ég hef aldrei orðið
vitni að annarri eins framkomu hjá
nokkra öðra flugfélagi, enda myndi
ekkert flugfélag sem ætti í sam-
keppni dirfast að selja manni miða
fyrir metfé og svívirða mann og hóta
manni eins og þarna var gert. En
þetta geta þær leyft sér, þær fáu sem
hafa gaman afþví að úthúða fólki, því
ekki getum við valið neitt annað.
Ég styð samkeppni á öllum svið-
um. Það er kominn tími til að fara að
opna frjálst markaðskerfi á íslandi,
því þetta er eitt spilltasta land sem
ég hef nokkurn tíma komið til. Flug-
ið er einokað, vínið er einokað, kvót-
inn er einokaður o.s.frv. og alltaf líð-
ur neytandinn fyrir þessa fyrirsjá
stjórnvalda. Nei, í dag er ekki gaman
að lifa á Islandi, það er íþyngjandi.
Höfundur er nemi við Sam-
vinnuháskólann á Bifröst.