Morgunblaðið - 16.03.2000, Qupperneq 34

34 FIMMTUDAGUR 16. MARS 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Skáldlegur
raunveruleiki
Morgunblaðið/Jim Smart
Snjókom falla. Katrín Sigurðardóttir myndlistarmaður leggur loka-
hönd á verk sitt á veggnum breytilega í miðrými Kjarvalsstaða.
Biogen og Ráðhildur Ingadóttir búa sig undir átökin.
Ráðhildur Ingadóttir
og Biogen taka við
veggnum góða á Kjarv-
alsstöðum af Katrínu
Sigurðardóttur í dag.
Orri Páll Ormarsson
kynnti sér hvað verið er
að bauka á safninu.
OP HAFA verið skorin í skjanna-
hvítan vegginn. Þrjú talsins. Niður
falla plötur, einskonar vinnuborð,
þar sem getur að líta líkön sem
virka öfugsnúin þar til maður lítur
í spegil. Þar eru þau spegluð um
ás, misjafnlega langdræg. Eitt
dregur langar leiðir, alveg niður að
sjó, annað eitthvað áleiðis en það
þriðja ekki einu sinni út úr bygg-
ingunni. Nú sér maður þetta! Hér
eru á ferð líkön af bókasafni Kjarv-
alsstaða og nánasta umhverfí húss-
ins. Blaðamaður er sumsé staddur
í miðrýminu og horfir í gegnum
vegginn.
„Það er eitthvað spennandi og
aktúelt við að opna veggi safns.
Söfn eru lokuð í eðli sínu, að því
leyti sem þau vernda og varðveita
listina. Það er eins og veggir safns-
' ins stöðvi sjónina, hið sjónræna
flæðir ekki alltaf inn og út,“ segir
konan sem ber ábyrgð á þessu,
Katrín Sigurðardóttir myndlistar-
maður. Verkið er liður í verkefninu
Veg(g)ir sem stendur yfir á Kjarv-
alsstöðum fram á vorið.
Katrínu þótti sérstaklega áhuga-
vert að opna Kjarvalsstaði, sjálft
Listasafn Reykjavíkur. Þeir eru jú
eign allra borgarbúa. „Ég er auð-
vitað í vissum skilningi að kallast á
við arkitektúr hússins, þó ég geri
það á abstrakt, óformrænan hátt.
Ég er ekki að opna safnið í eigin-
legum skilningi, við sjáum í raun
og veru ekki út fyrir það. Líkönin
eru heldur ekki nákvæm. Það sem
við sjáum er mín mynd af því sem
er utan safnsins, ekki endilega eins
og ég sé það, heldur eins og ég
föndra það.“
Hér er Katrín sjálfri sér sam-
kvæm en hún kveðst yfirleitt vinna
út frá minni af stöðum - ekki eftir
myndum eða teikningum. „Ég leyfi
mér mikinn skáldskap í módelsmíð-
inni. Þessi skáldskapur er ekki út-
hugsaður, heldur eins og niður-
stöður tilrauna. Það er alltaf klippt
á raunveruleikaþráðinn einhvers
staðar."
- Þetta er þá einskonar skáldleg-
ur raunveruleiki?
„Já, eitthvað í þá áttina."
Katrín hefur unnið verkið fyrir
opnum dyrum á Kjarvalsstöðum,
komið sér þar upp vinnustofu. Seg-
ir hún það hafa verið skemmtilega
reynslu.
„Það hefur verið gaman að vinna
þetta innan um fólk. Mér þykir alls
ekki óþægilegt að hlusta á fólk
viðra skoðanir sínar. Verkið var að
vísu mjög tímafrekt og fyrir vikið
hafði ég kannski ekki eins mikinn
tíma til að ræða við gesti um fram-
vindu mála og ég hefði viljað. Vann
eiginlega í akkorði á löngum köfl-
um með vasadiskó í eyrum til að
hafa næði.“
Listakonunni þykir sérstaklega
skemmtilegt að hafa fengið tæki-
færi til að gera þetta á Kjarvals-
stöðum. „Það er ekki hægt að
hugsa sér betri vinnustað, hér er
bjart, kyrrt og fallegt útsýni."
I ljós kemur að hún er raunar
ekki alveg hlutlaus. „Ég er alin
upp í Lönguhlíðinni og bý ennþá í
hverfinu sem kortið á sýningunni
nær yfir. Það er því persónulegur
sjálfsævisögustrengur í þessu líka.
Ég tengi mig betur við þennan
stað en nokkurn annan í heimin-
um.“
Óendanlegt rými
Við veggnum af Katrínu tekur
Ráðhildur Ingadóttir og hefur hún
fengið til liðs við sig tónlistarmann-
inn Biogen. Saman ætla þau að
skapa óendanlegt rými.
Ráðhildur hyggst skipta veggn-
um í tvennt með fleygboga. Fleyg-
bogaflöturinn verður bleikur en
hinn hlutinn grænbrúnn. A bleika
fletinum verða dagdraumar í formi
teikninga en grænbrúni flöturinn
verður notaður fyrir hugmyndir
sem kunna að koma upp á tímabil-
inu.
Ráðhildur og Biogen hafa ekki
unnið saman í annan tíma en þeim
mun meira hvort í sínu lagi, eins og
Ráðhildur orðar það svo skemmti-
lega. „Ég heyrði tónlist hans fyrst
þegar ég var að sýna í galleríi One
o one nýverið og fannst hún eiga
vel við sýninguna. Þess vegna hafði
ég samband við hann. Mér fannst
líka nauðsynlegt að hafa félagsskap
hérna á Kjarvalsstöðum, fá inn
nýja vídd, láta ekki vegginn verða
byrði,“ segir hún.
Biogen hefur lítið fengist við
myndlist ef undan er skilið veggja-
krot á árum áður. Hefur hann nú
látið af því. Samstarfið leggst hins
vegar vel í hann en ætlunin er að
semja tónlistina að mestu á staðn-
um, „sjá hvernig hann smitar",
eins og listamaðurinn orðar það.
Biogen heyrir til flokki tölvutón-
listarmanna og hefur sent frá sér
nokkrar tólf tommu plötur og eina
stóra geislaplötu, sem fyrirtæki í
Þýskalandi gaf út. Skyldi hann þá
vera með annan fótinn erlendis?
„Nei, ekki ennþá. Ég er aftur á
móti með annan fótinn í draum-
heimum!“
Að fornu og nvju
TONLIST
S a I u r i ii n
KAMMERTÓNLEIKAR
Spænsk, þýzk, ftölsk og ensk endur-
reisnarlög; 4 þjóðlagaútsetningar
eftir Britten; Isang Yun: The Visit-
or of the Idyll; Hans Martin Linde:
Music for a Bird; Sveinn Lúðvík
Björnsson: Kyrra (1989); Þrot
(frumfl.); Atli Heimir Sveinsson:
Bagatellur (feb. 2000). Contrasti
tónlistarhópurinn (Marta G. Hall-
dórsdóttir sópran; Camilla Söder-
berg, blokkfiautur; Snorri O.
Snorrason, lúta og gítar; Steef van
Oosterhout, slagverk; Ólöf S. Ósk-
arsdóttir, selló/bassagamba; Hildi-
gunnur Halldórsdóttir, fiðla/
tenórgamba). Þriðjudaginn 14.
marz kl. 20:30.
,ANDSTÆÐUR“ útleggst ítalska
nafnið á nýjum hljómlistarsextett
sem kvaddi sér hljóðs í fyrsta sinn í
Salnum á þriðjudagskvöldið var. Að-
sóknin var dræmari en vænta mátti,
miðað við þann aukna áhuga á forn-
tónlist sem vart hefur orðið við á
seinni árum hjá ekki sízt yngra fólki.
Eitt af því sem heillar hávaða-
mengaðar nútímahlustir við tónlist
fyrri alda, sérstaklega frá því fyrir
tíma stórra hljómsveita, er kyrrðin.
Það þarf ekki sérstakan fortíðar-
næmleika til að heillast af ser-
kneskulega melismuflúrinu í Harm-
söng Tristans frá 14. öld úr einmana
blokkflautu (þótt ekki saki hann
heldur), hvað þá próf í miðaldaþýzku
til að kunna að meta hinn fimm alda
gamla ástarsöng “Elslein, liebstes
Elslein“ úr Glogau ljóðabókinni. Og
þó að hlustendur færðust skyndilega
500 ár fram í tíma í næstu andrá með
„Kyrru“ fyrir einleiksfiðlu, var mun-
urinn í sjálfu sér furðulítill, því þrátt
fyrir gjörólíkt tónmál fann maður
svipaða tilfinningatjáningu undir
niðri og í miðaldamúsíkinni í
mælsku örverki Sveins Lúðvíks
Björnssonar frá 1989 í líflegri túlkun
Hildigunnar Halldórsdóttur.
„Drottning hljóðfæranna“, eins og
lútan var eitt sinn köliuð, átti sitt
blómaskeið á 16. og 17. öld og gegndi
þar svipuðu undirstöðuhlutverki
með söng og píanóið síðar. Það er
ekki hávært hljóðfæri, sízt í fínleg-
um höndum Snorra Arnar Snorra-
sonar, og sambúðin við trompet-
skæran sópran Mörtu Guðrúnar
Halldórsdóttur í „Blame not my
lute“ [sic!] og seinni lútusöngvum
dagskrár því nokkrum vandkvæðum
bundin, þó að bæði færu smekklega
með. Svo stiklað sé á stóru úr á 3.
tug Iaga bar að fyrsta hápunkti í
snjallri meðferð Camillu Söderbergs
á barýton[?]-blokkflautu á þætti úr
Chinese Pictures eftir Isang Yung
(d. 1995), The Visitor of the Idyll;
ekta austrænni íhugunar- og nátt-
úrurómantík. Því miður var hvorki
hér né annars staðar tekið fram
hvaða gerð blokkflautu væri notuð,
þótt áætla mætti nokkurn veginn í
sjón, enda öll fjölskyldan, frá
kontrabassaafa niður í sópranínógr-
islinginn, uppstillt á sviðinu í stærð-
arröð. Verra var, að dagskrárupp-
lýsingar um höfunda og verk voru
nánast engar, og þótt úr vöndu væri
að ráða með þetta mörg og fjöl-
skrúðug atriði við síbreytta áhöfn
(sem var ekki tilgreind að heldur),
hefði hljómlistarfólkið gjarna mátt
sjá sóma sinn í þvi að koma fáeinum
lágmarksstaðreyndum fyrir á að
vísu takmörkuðum prentfleti. Hafí
ekki valdið tímaskortur eða hand-
vömm, er óskiljanlegt hvers vegna
það var ekki gert. Nema þá ef allt
sem smakkar af sagnfræði sé nú tal-
ið fælandi á ungt fólk.
Eftir „Depairte, depairte", bráð-
fallegt carol-kennt sönglag úr
skozkri 16. aldar heimild eftir
ókunnan höfund, frumflutti hópur-
inn „Þrot?“ eftir Svein Lúðvík
Björnsson. Miðað við ofurknappan
skeytastíl höfundar í Kyrru var
þetta þríþætta verk algjör lang-
hundur - heilar 5 mínútur - en vakti
eigi að síður eftirtekt fyrir persónu-
lega (er þorandi að segja frumlega?)
meðferð hljóma og raddfærslu á sér-
lega gegnsæju tónmáli, sem í glimr-
andi flutningi Contrasti líktist fáu ef
nokkru af því sem maður hafði áður
heyrt.
I Tres morillas (sp., 16. ö.) fengu
menn að heyra söng fiðluleikarans á
móti Mörtu Guðrúnu, sem og síðar í
lagi eftir Juan del Encina, hvort-
tveggja úr gersemakistu Cancionero
del Palacio handritsins, og kom það
mjög vel út. Hér mátti og heyra
smekklegan tambúrínslátt slag-
verkarans, þó að rammatrommus-
láttur hans í öðrum lögum (á írska
bodhrán að virtist) væri oft of flók-
inn og hefði átt að halda sig meir við
grunntakt, í stað þess að eltast við
synkópur og hemíólur einstakra
spilradda.
Ensku þjóðlögin fjögur í útsetn-
ingum Brittens fyrir söng og gítar
voru bráðskemmtileg í ágætum
flutningi Mörtu og Snorra. Gítarinn
virtist samt stöku sinni hafa mátt
taka aðeins meira á í styrk, ekki sízt
í síðasta laginu, Sailor boy, er jaðr-
aði við djass í skoppandi göng-
uhrynjandi sinni.
Eftir athyglivert tilbrigðalag úr
Glogau söngbókinni í 6/8 og kurt-
eisan franskan ástar-chanson eftir
Sermisy í tvískiptri „orkestrun" (að
vísu svolítið truflað af eirðarlausu
trommumynztri) blés Camilla „Mus-
ic for a Bird“, nútíma einleiksverk
eftir forntónlistarfræðinginn Hans
Martin Linde á alt[?]-blokkflautu af
mikilli snilld. Síðustu endurreisnar-
verk dagskrár, 3 sönglög eftir Busn-
ois, Espinosa og Encina heppnuðust
með ágætum, og féll hnarreist rödd
Mörtu Guðrúnar einkar vel að víga-
legu stolti spænsku laganna.
Tónleikunum lauk með frumflutn-
ingi „Bagatella“ eftir Atla Heimi
Sveinsson, fjórþættu verki upp á
tæpar 10 mínútur, þar sem slag-
verksmaðurinn brá sér m.a. á víbra-
fón og, undir lokin, á sneriltrommu.
Kenndi margra grasa í þessu fjöl-
breytta verki, sem notfærði sér
hljóðfæraforða hópsins dável, þ. á m.
bæði gömbumar tvær og síðar fiðlu
og selló hjá sömu spilurum, að
ógleymdu draugalegu tuldri kontra-
bassablokkflautunnar mannsháu.
Var víða farið um rúm og tíma. A
einum stað svo langt aftur að jaðraði
við tónmál endurreisnar, á öðrum
(gerr undirstrikað með notkun slag-
trjáa) austur um hálfan hnött að
anda japanskrar Zen-íhugunar, og
einnig kom til sérkennilegs „sam-
söngs“ blokkflautu og sóprans í
samstígum þríundum. Áhrifamest
var lokabagatellan, sem teymdi
saman fornt og nýtt með dáleiðandi
samstígri raddfærslu í jöfnum
lengdargildum, rofið af upphöfnum
tam-tam höggum.
Verkið var flutt af mikilli natni, og
þótt blániðurlagið verkaði svolítið úr
lausu lofti, var heildarsvipur þess
heillandi ferskur og blessunarlega
laus við langdrægar lopateygingar.
Svo vill enda stundum verða, þegar
nútímahöfundum tekst að slaka
hæfilega á og láta ímyndunargamm-
inn geysa, og mætti að skaðlausu
gerast oftar.
Ríkarður Ö. Pálsson