Morgunblaðið - 11.04.2000, Qupperneq 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 11. APRÍL 2000
MORGUNBLAÐIÐ
FÉLAG JÁRNIÐNAÐARMANNA 80 ÁRA
Vilji til að
sameina öll
félög í málm-
og véltækni-
greinum
Félag járniðnaðarmanna er 80 ára í dag.
Örn Friðriksson, formaður félagsins, sagði í
samtali við Guðrúnu Guðlaugsdóttur að fé-
lagið legði áherslu á að öll félög í málm- og
véltæknigreinum sameinuðust í eitt öflugt
félag sem hefði slagkraft til að takast á við
ný og spennandi verkefni.
MÁLSHÁTTURINN svo
má brýna deigt járn að
bíti, bendir til að ís-
lendingar hafi ekki allt-
af átt því láni að fagna að hafa gott
járn í verkfærum sínum. í sögum
kemur fram að þótt á efniviðinn
hafi skort hafa íslendingar þó löng-
um átt járnsmiði góða og hand-
lagna, síðarnefndi eiginleikinn
gerði þá meira að segja á stundum
að vinsælum læknum og yfirsetu-
mönnum fyrr á tímum.
Fyrir röskum hundrað árum varð
málmsmíði að iðngrein, járnsmiðir
mynduð þó ekki með sér stéttarfé-
lag fyrr en 11. apríl 1920 og þá í
litlu húsi neðst við Hverfisgötuna.
Félagið hét í upphafi Sveinafélag
járniðnaðarmanna en síðar var
nafni félagsins breytt í Félag járn-
iðnaðarmanna. Stofnfélagar voru 17
en nú eru í félaginu um 2.000
manns. Fyrsti formaður hét Loftur
Bjarnason en formaður nú á áttatíu
ára afmælinu er Örn Friðriksson
vélvirki.
„I nýrri stefnumótun Félags
járniðnaðarmanna er áherslan á
fagmenntun í fyrsta sæti,“ sagði
Örn er blaðamaður spurði hvað
honum væri efst í huga á þessum
tímamótum. „Nýskipan iðnnáms í
málmiðngreinum er að komast í
framkvæmd og næsta skref er að
skipuleggja námið á vinnustöðum.
Tækniþróunin og alþjóðleg sam-
keppni kalla á nýja gerð starfsnáms
sem gerir fyrirtækin samkeppnis-
hæfari. Þau verkefni eru í undir-
búningi," sagði Örn ennfremur.
Gerendur í tækniþróun
á nýrri öld
Þá hefur Fræðsluráð málmiðnað-
arins lýst áhuga á að reka sjálf-
stæðan skóla í málm- og véltækni-
greinum. „Viðræður við mennta-
málaráðuneytið um þetta mál
standa nú yfir,“ sagði Örn. „í veið-
arfæragerð verður komið á kjarna-
skóla og fjarkennsluverkefni sem
ná til annarra landa eru í undirbún-
ingi. Netagerðarmenn eru orðnir
félagar í Félagi jámiðnaðarmanna,
en Nót, sveinafélag netagerðar-
manna og Félag járniðnaðarmanna
sameinuðust árið 1995. Stefnt er að
því að iðnmenntun félagsmanna
standi a.m.k. jafnfætis við það besta
sem gerist í Evrópu og geri okkur
hæfari til að vera gerendur í tækni-
þróun á nýrri öld.“
Kaupmáttur og
félagsleg réttindi
Blaðamaður spyr um kjaramál.
„Þar leggur félagið áherslu á
kaupmátt og félagsleg réttindi,"
svarar Öm. „Á almennum markaði
er samið um lágmarkslaun sem
jafnframt er öryggisnet. Til viðbót-
ar koma vinnustaðasamningar og/
eða persónubundnir samningar. Því
til stuðnings gerir félagið reglulega
kjarakannanir sem félagsmenn og
fyrirtæki fá allar upplýsingar um. I
stóriðjunni hefur áherslan verið á
fastlaunasamingum."
Félag járniðnaðarmanna
sakað um mannrán
I áttatíu ára sögu Félags járniðn-
aðarmanna hefur gengið á ýmsu
hvað snertir kjaramál. Félagið
byrjaði í upphafi að sögn Arnar á
að auglýsa taxta sem tóku gildi og
það stofnaði einnig samhjálparsjóð
með framlögum félagsmanna. Þeg-
ar aðeins leið frá félagsstofnuninni
var deyfð yfir félagsstarfinu en at-
vinnurekendur sáu um að reka
hana á brott þegar þeir gerðu kröfu
um kauplækkun - sem járniðnaðar-
menn stóðu einhuga gegn. Fyrir
rúmlega tveimur árum átti félagið í
harðri deildu við rússneska ríkis-
fyrirtækið TPE vegna erlendra
starfsmanna sem voru hlunnfarnir í
launagreiðslum. Deilan gekk svo
langt að fyrirtækið ásakaði félagið
um að hafa rænt þremur starfs-
mönnum þegar þeir leituðu aðstoð-
ar félagsins í launamálum og skaut
yfir þá skjólshúsi. Félagið stefndi
fyrirtækinu fyrir dóm vegna launa-
svika og voru starfsmönnum
dæmdar allar þær kröfur sem fé-
lagið gerði.
„Tímabilið frá 1930 til 1940 ein-
kenndist af kreppunni og atvinnu-
leysi og þá var um tíma fimmti hver
járnsmiður atvinnulaus hér á
landi,“ segir Örn. „Þegar senda átti
togarann Andra til viðgerða erlend-
is sumarið 1935 tóku járniðnaðar-
menn málin í sínar hendur og komu
í veg fyrir bráðabirgðaviðgerð
þannig að ekki var hægt að sigla
skipinu til Englands. Aðgerðirnar
stóðu í 8 vikur. Deilunni lauk með
því að félagið náði því fram að sett
voru lög um skipaviðgerðir innan-
lands og að dráttarbrautir yrðu
stækkaðar.“
Félag jámiðnaðarmanna er stétt-
arfélag sem er opið öllum starfs-
mönnum sem aflað hafa sér fag-
þekkingar í málm- og véltækni-
greinum og netagerð. Starfssvið
félagsmanna er fjölbreytt; m.a.
framleiðsla á hátæknibúnaði fyrir
rnatvælaiðnaðinn, þróun, smíði og
þjónusta á sviði frysti- og kæli-
tækni, uppsetning og viðhald bún-
aðar fyrir orkuveitur og stóriðju.
Smíði, véla- og viðgerðarþjónusta
fyrir skipaflotann. Þá má nefna
málmsuðu, rennismíði og veiðar-
færagerð svo eitthvað sé nefnt. Fé-
lagsmenn sinna verkefnum einnig
erlendis, svo sem í Evrópu, Amer-

200sfö/f
ffcettu
Sókn í stað samdráttar. Járniðnaðarmenn á Austurvelli 1993,
Nokkrir útlendir félagsmenn í
Félagi jámiðnaðarmanna sem
áttu í illvígum launadeilum við
rússneska fyrirtækið TPE.
en þaðan átti að sigla Búrfellinu.
Skipið var vaktað dag og nótt með
góðri aðstoð járniðnaðarmanna á
staðnum. Að lokum samþykktu
stjórnvöld að gera við skipið hér
heima.“
Sókn í stað samdráttar
„Baráttan fyrir betri samkeppn-
isaðstöðu íslenskra málmiðnaðar-
fyrirtækja og atvinnu hélt áfram
undir kjörorðinu Sókn í stað sam-
dráttar. I desember 1993 mætti
fjöldi járniðnaðarmanna af öllu
landinu til fundar við Alþingishúsið
og kröfðust aðgerða. Þessu sinntu
stjórnvöld að hluta með jöfnunarað-
gerðum og verkefnum innanlands
fjölgaði."
En hvað með félagsmálin?
í þeim efnum kveður Öm félagið
leggja höfuðáherslu á góð tengsl við
félagsmenn og fulltrúa fyrirtækja.
„Félagslega menntaðir trúnaðar-
menn á vinnustöðum, fréttabréf,
launakannanir og heimsóknir á
vinnustaði, auk funda, era þættir í
samskiptum og gagnkvæmri upp-
lýsingamiðlun," segir hann. Þess
má geta að á þessu ári bætist Netið
við sem tengiliður. Félagsmenn
hafa nú m.a. stuðning af öflugum
sjúkrasjóði þegar mest á reynir,
stuðning við tómstundanám og að-
gang að fjölbreyttum tækninám-
skeiðum. Orlofshús félagsins standa
félagsmönnum til boða allt árið.
Sannarlega hafa því miklar
breytingar orðið á kjörum jám-
smiða síðan þeir stofnuðu með sér
félag árið 1920. Þá gekk járnsmið-
urinn til starfa klukkan 6 að morgni
og dagvinnu lauk ekki fyr en 18 að
kveldi, sex daga vikunnar. Dag-
vinnutíminn var því 72 klukku-
stundir á viku. Atvinnuöryggið fólst
í snapvinnu, orlofsrétturinn var
enginn og járnsmiðurinn var launa-
laus með öllu í veikindum „Þau lífs-
kjör sem við búum við í dag er
árangur af starfi verkalýðsfélaga
eins og Félags járniðnaðarmanna,“
sagði Örn að lokum.
Forritun smíðaverkefna og stjórn tölvustýrðra véla eru hluti af
starfssviði málmiðnaðarmanna.
Völsun f plötusmíði - gamli tíminn í vinnubrögðum.
íku og Asíu. „Með tækniþróuninni
verða nýjar faggreinar til en aðrar
hverfa af sjónarsviðinu. Starfsmenn
þurfa því sífellt að bæta við þekk-
ingu sína, t.d. á sviði stýri- og tölvu-
tækni. Forritun smíðaverkefna, eft-
irlit og bilanagreining á
vinnsluferlum með aðstoð tölvu er
hluti af störfum félagsmanna og á
málmsuðusviðinu hafa einnig orðið
miklar framfarir," sagði Örn enn-
fremur.
Fyrstu félagslögin
á dönsku
Sveinafélag járniðnaðarmanna
var ekki fjársterkt félag til að byrja
með. Um 1920 þegar það var stofn-
að voru allmargir útlendingar við
járnsmíðastörf hér sem þekktu til
stéttarfélaga á Norðurlöndum og
þess vegna var leitað til þeirra
vegna lagasmíði fyrir félagið. „Þeg-
ar ráðist var í að að láta prenta fé-
lagslögin voru auraráð hjá félaginu
lítil og ekki efni til að láta prenta
lögin nema á einu tungumáli. Is-
lenskir járnsmiðir voru vel að sér í
dönsku og því var brugðið á það ráð
að hafa fyrstu félagslögin á
dönsku," segir Örn. En hvað skyldi
sagan geyma af fróðleik um verk-
fallsmál innan Félags járniðnaðar-
manna?
Tólf vikur í verkfalli
„Mesta verkfallsár félagsins var
árið 1947,“ segir Örn. „ í júnímán-
uði þá var Dagsbrún í vinnudeilu og
járniðnaðarmenn fóru í samúðar-
verkfall sem stóð í fjórar vikur. Um
haustið þurfti félagið að berjast fyr-
ir eigin kjarabótum í verkfalli sem
stóð í átta vikur. Á þessu eina ári
voru félagsmenn því í verkfalli í
samtals 12 vikur. Næstu áratugi
var áhersla lögð á aukinn kaupmátt
og félagsleg réttindi og betra
vinnuumhverfi. Þá þurfti oft að
grípa til verkfallsvopnsins."
Fram kemur í frásögn Arnar að
árið 1991 voru aðstæður í málm- og
skipaiðnaði svipaðar og voru 1935,
þegar skipasmiðir komu í veg fyrir
siglingu skips til Englands eins og
fyrr var sagt frá. Atvinnuleysi ríkti
og verkefni voru send erlendum að-
ilum. ,Á haustdögum 1991 átti að
senda strandferðaskipið Búrfell í
viðgerð til Póllands," segir Örn.
„Félag járniðnaðarmanna sendi
nokkra menn til Fáskrúðsfjarðar,