Morgunblaðið - 15.04.2000, Blaðsíða 57

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 15. APRÍL 2000 57
SKOÐUN
FRUMVARP TIL LAGA UM
MAT Á UMHVERFISÁHRIFUM
MIKIÐ hefur verið
rætt og ritað um mat á
umhverfisáhrifum und-
anfama mánuði enda
ekki vanþörf á, því mik-
ið getur verið í húfi þeg-
ar teknar eru ákvarðan-
ir um framkvæmdir eða
starfsemi sem getur
haft í for með sér um-
talsverð umhverfisáhrif.
Tilgangur þessara
skrifa er að fjalla lítil-
lega um frumvarp til
laga um mat á umhverf-
isáhrifum (þskj. 644,
386. mál) sem lagt var
fram á Alþingi í febrúar
sl. og athugasemdir sem
fylgja því. Fyrst og fremst verður
bent á nokkur atriði sem ekki er að
finna í frumvarpinu eða ekki fjallað
um í athugasemdum sem fylgja því.
Skýrt skal þó tekið fram að ekki er
um tæmandi umfjöllun að ræða.
Fortíðin
Pegar frumvarp það sem varð að
gildandi lögum nr. 63/1993 um mat á
umhverfisáhrifum var undirbúið var
takmarkaðar upplýsingar að fá frá
öðrum löndum í Evrópu enda fá ríki
þar búin að setja ítarlega löggjöf um
efnið eða höfðu litla reynslu af fram-
kvæmd slíkra laga. Jafnframt er til-
skipun 85/337/EBE, sem lög nr. 63/
1993 byggja aðallega á, óskýr að
mörgu leyti og hefur framkvæmd
hennar valdið margvíslegum ágrein-
ingi innan ríkja sem eru á EES-svæð-
inu. Rúmlega tugur dómsmála hefur
til dæmis gengið hjá EB-dómstólnum
vegna túlkunar á nokkrum ákvæðum
tilskipunarinnar. Nú er öldin önnur
og þó nokkur reynsla hefur fengist í
ýmsum ríkjum, m.a. á íslandi. Dómar
hafa gengið og tilskipun 85/337/EBE
var breytt verulega með tilskipun 97/
11/EB.
Ekki síst vegna lítillar reynslu við
gerð mats á umhverfisáhrifum hér á
landi og í öðrum Evrópuríkjum var
samþykkt sérstakt ákvæði til bráða-
birgða I í lögum nr. 63/1993. Par segir
að lögin skuli endurskoðuð jafnframt
því sem fram fari endurskoðun skipu-
lagslaga og byggingarlaga. Sú endur-
skoðun fór hins vegar ekki fram þeg-
ar frumvarp til skipulags- og bygg-
ingarlaga (lög nr. 73/1997) var undir-
búið. Hins vegar var nefnd þeirri sem
skipuð var árið 1997 tii að endurskoða
lög nr. 63/1993 um mat á umhverfis-
áhrifum falið að kanna hvort fella ætti
lög um mat á umhverfisáhrifum inn í
ný skipulags- og byggingarlög eða
halda þeim sem sérstökum lögum.
Niðurstaðan varð sú að halda lögun-
um sem sérstökum lögum, sbr. frum-
varpið sem lagt var
fram í febrúar sl.
Endurskoðunin -
reynslan
Hlutverk nefndar-
innar sem falið var að
endurskoða lögin var
m.a. að endurskoða þau
með hliðsjón af fenginni
reynslu. Einnig var
nefndinni ætlað að feUa
inn í lögin tilskipun 97/
11/EB en hún breytir
tUskipun 85/337/EBE
einsogfyrr sagði.
Fyrst að reynslunni.
Hvaða reynsla liggur
fyrir? I frumvarpinu er
ekki að finna skýrar upplýsingar um
reynsluna á Islandi þótt einhver
ákvæði frumvarpsins endurspegli
hana. Nú eru tæplega sjö ár Uðin síð-
an lög nr. 63/1993 um mat á umhverf-
isáhrifum tóku gUdi og um 100 úr-
Tilgangur mats á um-
hverfísáhrifum er fyrst
og fremst sá, segir
Aðalheiður Jóhanns-
dóttir, að tryggja fag-
legan grunn leyfisveit-
inga, en matið sjálft er
ekki leyfi til fram-
kvæmda og getur ekki
komið í stað þess.
skurðir Skipuiagsstofnunar hafa
gengið. Þar af hafa um 40% þeirra
verið kærð tíl umhverfisráðherra og
rúmlega 5% mála hafa verið úrskurð-
uð í frekara mat á umhverfisáhrifum.
Þessar tölur eru í sjálfu sér áhuga-
verðar en það sem er þó enn áhuga-
verðara að mínu mati er hvaða for-
sendur eru lagðar tU grundvallar
þegar niðurstaða er fengin á báðum
stjórnsýslustigum. I frumvarpinu er
ekki að finna neinar slíkar upplýsing-
ar.
Hefði ekki verið rétt að greina
úrskurðina, eða a.m.k. hluta þeirra,
og athuga t.d. hvort gagnaöflun sé
fullnægjandi eða henni almennt
ábótavant þegar mat á umhverfis-
áhrifum er lagt til umfjöllunar og
úrskurðar Skipulagsstofnunar?
Einnig hefði verið áhugavert að fá
upplýsingar um hversu margar fram-
kvæmdir hafa verið taldar hafa í fór
með sér umtalsverð umhverfisáhrif
og hvers vegna. Enn fremur má
nefna upplýsingar um það hvemig
staðið hefur verið við skilyrðin sem
sett hafa verið í úrskurðum og hvort
spár um lítil eða mikil umhverfisáhrif
hafa gengið eftir eftir eða ekki. Loks
má velta því fyrir sér hvort gerðar
hafi verið of htlar kröfur til fram-
kvæmdaraðila eða e.t.v. of miklar,
o.fl. Slík greining hefði einnig getað
orðið til hjálpar, t.d. við mat á því
hvaða framkvæmdir á skilyrðislaust
að meta og hveijar ekki, svo og við
mótun og gerð svokallaðra viðmiða og
þröskulda.
En hver er tilgangurinn með mati á
umhverfisáhrifum? Hér er e.t.v. kom-
ið að merg málsins. Það er í raun auð-
veldara að segja hver á ekki að vera
tilgangurinn. Hann er ekki sá að
stoðva framkvæmdir eða starfsemi
nema í undantekningartilfellum. Til-
gangur mats á umhverfisáhrifum er
að sjálfsögðu fyrst og fremst sá að
tryggja faglegan grunn leyfisveitinga
en matið sjálft er ekki leyfi til fram-
kvæmda og getur ekki komið í stað
þess. Mat á umhverfisáhrifum er því
mikilvægt hjálpartæki við ákvarðana-
töku og eitt tæki af nokkrum sem not-
uð eru til þess að ná markmiðum var-
úðarreglunnar þegar hún á við.
Nú að reynslu annarra ríkja. í
frumvarpinu eru nánast engar upp-
lýsingar um sambærilega löggjöf
annarra ríkja eða reynslu þeirra.
Slíkar upplýsingar hefðu verið gagn-
legar, sérstaklega m.t.t. þess sem
kemur fram í athugasemdum við
ákvæði til bráðabirgða III. Þar kem-
ur fram sú staðreynd að íslensku lög-
in um mat á umhverfisáhrifum skera
sig úr, einkum þar sem skilið er á milli
mats á umhverfisáhrifum og leyfis-
veitingar fyrir einstakar fram-
kvæmdir eða starfsemi. í stað þess að
leggja til nýja málsmeðferð nú, sem
hefði breytt þessari sérstöðu sem h'til
rök eru til að viðhalda, er lagt til í
frumvarpinu að skipuð verði önnur
nefnd sem kannar hvort ástæða sé til
þess að sameina og samræma ákvörð-
unarferil mats á umhverfisáhrifum.
Ef til vill er frumvarpið sem lagt
var fram í febrúar sl. fast í vef fortíðar
og þá á ég fyrst og fremst við þá stað-
reynd að efni þess tekur htið mið af
stærstu atriðunum sem koma fram í
tilskipun 97/11/EB. Þess í stað er það
svipað gildandi lögum og byggir nán-
ast alfarið á þeirri málsmeðferð sem
þar var lögfest, með nokkrum undan-
tekningum þó.
EES-samningnrinn og
tilskipanir 85/337/EBE,
sbr. 97/11/EB
Tilvitnaðar tilskipanir eru hluti af
EES-samningnum. í athugasemdum
með frumvarpinu er m.a. fullyrt að
Aðalheiður
Jóhannsdóttir
Mánudagur 17. apríl kl. 20:30
Margir höstuðu á hann,...
Háteigskirkja
Þjáning í lífi ungs fóiks.
Einar Már Guðmundsson, rithöfundur.
Hamrahiíðarkórinn flytur íslenska trúartónlist
undir stjórn Þorgerðar Ingólfsdóttur.
I fótspor Krists
Kirkjukvöld i dymbilviku
Þriöjudagur 18. apríl kl. 20:30
María geymdi allt þetta í hjarta sér
María, móðir Guðs á jörðu.
Sr. Arngrímur Jónsson, dr. theol.
Signý Sæmundsdóttir, sópran,
og dr. Douglas A. Brotchie, organisti, flytja Maríutónlist.
Miðvikudagur 19. aprfl kl. 20:30
Krossinn og Ijós heilagrar þrenningar
Hver var kveikjan að kórmyndinni?
Benedikt G. Gunnarsson, listmálari.
Kirkjukór Háteigskirkju syngur ásamt nokkrum hljóðfæraleikurum
undir stjórn dr. Douglas A. Brotchie, organista.
tilskipun 97/11/EB sé tilskipun sem
mælir fyrir um lágmarkskröfur sem
ríld verða að uppfylla, en að þeim sé í
sjálfsvald sett hvort gerðar eru ríkari
kröfur en þær sem eru í tilskipuninni.
Þessi fullyrðing er því miður ekki að
öhu leyti rétt og afar mikil einfóldun.
Er t.d. bent á 75. gr. EES-samnings-
ins í þessu sambandi. Þar kemur efn-
islega fram að strangari kröfur verða
að standast EES-samninginn að öðru
leyti. Það getur verið afar matskennt
hvenær farið er yfir mörkin og at-
huga verður hvert tilfelli fyrir sig.
Miklar kröfur, litlar kröfur
En hvað er það sem er frábrugðið?
í stórum dráttum má segja að form-
leg málsmeðferð í tilskipun 97/11/EB
byggi á tveimur aðalatriðum. í fyrsta
lagi gerir tilskipunin ráð fyrir að
framkvæmdaraðili geti snúið sér til
einhvers opinbers aðila og óskað eftir
áliti hans á umsókn um leyfi tU fram-
kvæmda (starfsleyfi eftir atvikum) og
þeim upplýsingum sem leggja á til
grundvaUar við mat á umhverfisáhrif-
um. í öðru lagi er gert ráð fyrir því að
ákvörðun um að veita leyfi til fram-
kvæmda ásamt forsendum þess sé
háð opinberri kynningu, þegar leyfis-
veitandi hefur tekið ákvörðun um að
veita leyfið, eða eftir atvikum að veita
það ekki.
Frumvarpið sem lagt var fram í
febrúar sl. er nokkuð frábrugðið tíl-
skipuninni að þessu leyti. Samkvæmt
því hefur Skipulagsstofnun áfram það
hlutverk að kveða upp úrskurði um
hvort fallast eigi á viðkomandi fram-
kvæmd, með eða án skUyrða, hvort
krefjast eigi ítarlegra mats á fram-
kvæmdinni í heUd eða einstökum
hlutum hennar eða hvort leggjast eigi
gegn viðkomandi framkvæmd vegna
umtalsverðra umhverfisáhrifa. Um
seinna atriðið, þ.e. opinbera kynningu
á efni leyfis tU framkvæmda er ekki
fjallað í frumvarpinu. Þetta atriði er
einfaldlega skUið eftir óútfært.
Segja má að fyrra atriðið, eins og
það er útfært í frumvarpinu,geri afar
miklar kröfur til framkvæmdaraðila
umfram ákvæði tilskipunarinnar og
bindi þar að aulri að einhverju leyti
hendur leyfisveitenda. Auk þessa er
áfram gert ráð fyrir því að Skipulags-
stofnun geti tekið ákvörðun um að
fallast ekki á framkvæmd þar sem
hún hefur í för með sér umtalsverð
umhverfisáhrif. Þar með er í raun
búið að vængstýfa aUa leyfisveitend-
ur að einhverju leyti því ekki er úti-
lokað að tUtekinn leyfisveitandi vilji
veita leyfi til framkvæmda jafnvel
þótt framkvæmdin hafi umtalsverð
umhverfisáhrif.
Það að seinna atriðið vanti í frum-
varpið bitnar fyrst og fremst á al-
menningi og rétti hans tíl þess að vera
upplýstur um efni endanlegs leyfis til
framkvæmda og áhrif þeirra á um-
hverfið. Það Uggur því beint við að
velta fyrir sér hvort úrskurður Skipu- <c
lagsstofnunar og opinber kynning á *
niðurstöðu hans geti komið í stað þess
að kynna opinberlega efni leyfis tU
framkvæmda og forsendur þess. Því
verður að svara neitandi einfaldlega
af þeirri ástæðu að Skipulagsstofnun
er ekki leyfisveitandi framkvæmda
og niðurstaða mats á umhverfisáhrif-
um getur ekki komið í stað leyfis til
framkvæmda.
Hvernig lagabreytingar
þarf að leggja til?
Til þess að uppfylla ofangreindar
skuldbindingar sem koma fram í tíl- __
skipun 97/11/EB þarf að mínu mati að
gera allt öðruvísi lagabreytingar en
lagðar eru tíl í frumvarpinu. I fyrra
tUvikinu þarf a.m.k. að breyta hlut-
verki Skipulagsstofnunar og ein-
skorða það við mat á þeim upplýsing-
um sem mat á umhverfisáhrifiim á að
byggja á. í öðru lagi, hvað varðar að-
gang almennings að efni leyfis tíl
framkvæmda og forsendum þess,
þarf að opna almenningi viðeigandi
lagabálka, t.d. orkulög, lög um hoU-
ustuhætti og mengunarvamir, lög um
landgræðslu, vegalög, hafnalög, lög
um náttúruvemd, o.s.frv., sem fjaUa
um leyfisskyldar framkvæmdir sem
einnig em háðar era mati á umhverf-
isáhrifum og útfæra skylduna sem
kemur fram í tílskipuninni. Jafnframt '
þarf að taka skýra afstöðu tU þess
hvert sé endanlegt leyfi tU fram-
kvæmda og hver sé endanlegur leyf-
isveitandi. Staðan er oft sú að leyfis-
veitendur era fleiri en einn og ekki
alltaf Ijóst hver þeirra veitir endan-
legt leyfi tíl framkvæmda og starf-
semi. Enn fremur þarf að vera ein-
hver farvegur svo að hægt sé að fá úr
því skorið hver sé endanlegur leyfis-
veitandi ef nokkur leyfi þurfa að
liggja fyrir svo framkvæmdir eða
starfsemi séu heimUar.
Lokaorð
Ég hef nú fjallað um nokkur atriði í
framvarpi til laga um mat á umhverf-
isáhrifum. Engin mannanna verk eru
fullkomin og fyrrgreint framvarp
hefur marga galla að mínu mati. Eðli-
legast væri að nota sumarið tU þess að
bæta úr þessu, breyta því sem þarf að
breyta svo að frumvarpið samræmist
betur tUskipunum 85/337/EBE, sbr.
97/11/EB, og EES-samningnum, svo
og íslenskri löggjöf.
Höfundur er húsmóðir og lögfræð-
ingur og stundar doktorsnám fum-
hverfisrétti við Uppsalahdskóla.
Aðalf undur Vindorku
A&lfundur Vindorku ehf. verfiur haldinn á Hótel Loftlei&jm
í Reykjavík, í dag. Fundurinn hefst kl. 16.
Dagskrá:
1. Venjuleg a&lfundarstörf skv. grein 14 í samþykktum félagsins.
2. Tillaga um nýjar samþykktir sem lúta aðbreytingu á formi
félagsins úr einkahlutafélagi í hlutafélag og uppfærslu hlutafjár.
3. önnur mál.
Dagskrá, endanlegar tillögur og ársreikningar ver& hluthöfum
til sýnis á skrifstofu félagsins aöSuðurlandsbraut 54, Reykjavík,
vikuna fyrir a&lfund.
Reykjavík, 1. apríl 2000
Stjórn Vindorku ehf.
vindorka ehf.
\

i