Morgunblaðið - 10.06.2000, Blaðsíða 45

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 10. JÚNÍ 2000
ALDARMINNING
ELIN S. LARUSDOTTIR SKULI
OG JÖRUNDUR GESTSSON ODDLEIFSSON -
Guð launi þér,
mittgæfugull,
semgerðirfyrirmig.
Oggegnumárin
áfram skal
mín elsku kona, vífaval,
þinnvinurelskaþig,
orti Jörundur á Hellu
til Elínar konu sinnar á
fimmtugsafmæli henn-
ar. Jörundur á Hellu
við Steingrímsfjörð var
stórbrotinn og eftir-
minnilegur persónu-
leiki. Hann fæddist ár-
ið 1900 og hefði orðið
100 ára 13. maí sl. ef hann hefði lifað,
en Jörundur lést 89 ára gamall. Jör-
undur var umsvifamikill í héraði,
bóndi, skáld, tréskurðarmeistari og
bátasmiður, en fyrst og fremst var
hann mannkostamaður, traustur og
ráðagóður og vinur vina sinna. En
hann var ekki aðeins mannvinur,
eins og ljóðin hans bera svo vel með
sér, hann var ekki síður vinur mál-
leysingjanna og margar áttu þær
yndisstundimar hagamýsnar í
smíðahúsinu og bátasmiðjunni hans
þegar hann spjallaði við þær um
menn og málefni á vetrarstundum
við vinnu sína og gaf þeim bita að
maula með sér.
Jörundur var sonur hjónanna
Guðrúnar Ámadóttur og Gests
Kristjánssonar, en þau bjuggu með
stóram barnahópi sínum á Hafnar-
hólmi í Steingrímsfirði. Ungur fór
Jörandur í fóstur til Ingimundar
Guðmundssonar hreppstjóra á Hellu
og þar var síðan heimili hans ævina
alla. Eftir að foreldrar Jörandar
slitu samvistum giftist Guðrún móðir
hans Ingimundi fóstra hans og
bjuggu þau á Hellu allmörg ár.
Þegar þau hættu búskap tók Jör-
undur þar við. Hann brá ekki búi
fyrr en á efri árum þegar sonur hans
tók við jörðinni. En Elín og Jörund-
ur áttu heima á Hellu til æviloka.
Elín Sigríður Lárusdóttir var
dóttir hjónanna Amlaugar Einars-
dóttur og Lárusar M.P. Finnssonar
bónda, Alftagróf í Mýrdal. Hún var
fædd 5. janúar 1900 en lést 26. febr-
úar 1983.
Elín kom tvítug mær til Hólma-
víkur með vinkonu sinni og þar
kynntist hún eiginmanni sínum Jör-
undi Gestssyni frá Hellu í Stein-
grímsfirði, en þau giftust árið 1921.
Elín og Jörandur eignuðust sex
börn: Ingimund Gunnar (látinn),
Ragnar Þór, Lárus Öm, Guðfinnu
Erlu, Vígþór Hrafn og Guðlaug
Heiðar. Einnig ólst upp á Hellu El-
enóra Jónsdóttir, systurdóttir Jör-
undar. Auk þess átti Jörandur áður
en hann kvæntist Magnús Gunnar
(sem nú er látinn). Ættfólk Jörundar
er tilþrifafólk með margslungna
hæfileika, listrænt og dugmikið í
senn. Afkomendur Elínar og Jör-
undar era 44.
A Hellu var mjög gestkvæmt og
heimilið alþekkt fyrir rausn og
myndarskap. Hjónin vora vel þekkt
út fyrir héraðið. Hann fyrir listræna
hæfileika til hugar og handa og hún
vegna margháttaðra starfa að fé-
lags- og framfaramálum. Og bæði
tvö fyrir hlýja og ógleymanlega
gestrisni.
Elín tók virkan þátt í félagsmál-
um. Hún var stofnfélagi í Kvenfélag-
inu Snót í Kaldrananeshreppi og
kosin heiðursfélagi á 50 ára afmæli
þess árið 1977. Fulltrúi á stofnfundi
Kvenfélagasambands Strandasýslu
1949 og í fyrstu stjórn sambandsins.
, Að sælla er að gefa en þiggja“ átti
fullkomlega við um Elínu á Hellu.
Hún hafði mannúð og kærleik að
leiðarijósi.
Jörandur Gestsson var bóndi góð-
ur, en auk þess bundinn listagyðj-
unni órofa böndum. Jörandur var
leiftrandi snjall hagyrðingur og lengi
landskunnur þar í flokki. Listaskrif-
ari var hann og gaf á sínum tíma út
ljóðabókina Fjaðrafok, handskrifaða
með framortum ljóðum. Hann var
skurðhagur vel, listasmiður, smíðaði
jöfnum höndum listagripi útskoma,
báta og sitthvað fleira. Jörandur var
hreppstjóri Kaldrananeshrepps um
langt árabil og gegndi auk þess fjöl-
mörgum öðram trúnaðarstörfum
íyrir sveit sína og samfélag. Hann
var bundinn traustum böndum við
sveitina sína.
Það er fallegt á Hellu og útsýni
vítt. En sjóndeildarhringur Jörand-
ar í áhugamálum og athöfnum náði
langt út fyrir heimabyggðina. Áhugi
hans á þjóðmálum var mikill og hann
var tryggur hugsjónum sjálfstæðis-
stefnunnar.
Elín var hreinskiptin í öllu og hélt
af einurð fram sjónarmiðum sínum,
en allra kvenna sáttfúsust þegar á
reyndi. Hún mátti aldrei heyra öðr-
um hallmælt, án þess að færa þeim
eitthvað til málsbóta, raunar hversu
andstæðir sem þeir voru skoðunum
hennar. Hún var slík húsmóðir að
allt varð að veisluborði hjá henni og
vinarþelið slíkt að með fádæmum var
þótt Islendingar séu ýmsu vanir í
þeim efnum.
í Jörandi bjó skaplyndi sem hæfði
vel vestfirsku fjöllunum. Hann hafði
alltaf mikið umleikis í huga sínum,
hugsaði hratt og höndlaði víða hug-
myndir. Það gat hvesst í honum sem
stæði bálhvass strengur af fjalli, en
hann gat líka verið blíðari en vor-
blærinn sjálfur og það var honum
eiginlegast.
Þótt Jörandur hafi ort gullfalleg
ljóð til dýrðar fegurð landsins, nátt-
úrannar og mannfólksins, þá er ein
snaggaraleg staka líklega þekktust
af því sem hann orti:
Vappar kappinn vífi frá,
veldurknappurfriður.
Happatappinn honum á
hangirslappurniður.
„Elsku vinur, mikið er gott að fá
þig,“ vora þau orð sem maður fékk á
móti sér þegar fundum bar saman
með Jörandi Gestssyni, bónda,
skáldi og bátasmið á Hellu við
Steingrímsfjörð. Það era mikil
hlunnindi að fá slíka kveðju, en best
lýsa þau Jörandi sjálfum, hann var
einstakur vinur vina sinna og það
vora hátíðisstundir að hitta hann.
Þessi aldni héraðshöfðingi bar slíka
reisn að allt varð frambærilegt í ná-
vist hans. Það fylgdi honum fjör á
langri ævi, blússandi fjör þótt öldu-
faldar lífshlaupsins kyrrðust í hárri
elli. Hann átti taug í landinu og land-
ið í honum. I skáldskap hans kvikn-
aði þessi tenging í fegurstu myndum
íslenskrar tungu, en Jörandur var
jafnvígur á land og þjóð í þeim efnum
og yndislegar era vísur hans og Ijóð
um menn og málleysingja.
Það segir mikið um þau sæmdar-
hjón Elínu og Jörand á Hellu sem af-
abamið Börkur orti að þeim gengn-
um:
Kð kennduð okkur kærleik þann
að kunna að elska dýr og mann.
Um hugsjón þá við höldum vörð
uns hylur okkur móðir jörð
og við hittumst hinumegin.
I handskrifaðri ljóðabók Jörand-
ar, Fjaðrafok, segir:
Það krafði stundum karlmannsró
að komast heim af úftium sjó
með feng á litlu fleyL
Er brimið kaltvið bergið hló
og brotið hvítt um lending þó,
en bóndinn bilaði eigi.
í söknuði yfir kattarmissi orti Jör-
undur:
Svona týnast heimsins höpp,
horfinerkisafrámér.
nú verður ei framar loðin löpp
lögð um hálsinn á mér.
En mannvinurinn Jörandur á
Hellu orti ugglaust einnig í orðastað
Elínar konu sinnar þegar þessi vísa
varð til:
Þóaðbjátieitthvaðá
eiskalgrátaaftrega.
Lifðukáturlíkaþá,
enlifðumátulega.
Ámi Johnsen.
Birting a fmælis- og
minnmgargreina
MORGUNBLAÐIÐ tekur afmæl-
is- og minningargreinar til birting-
ar endurgjaldslaust. Greinunum er
veitt viðtaka á ritstjóm blaðsins í
Kringlunni 1, Reykjavík, og á skrif-
stofu blaðsins í Kaupvangsstræti 1,
Akureyri. Þá er enn fremur unnt að
senda greinamar í símbréfi (569
1115) og í tölvupósti (minn-
ing@mbl.is). Nauðsynlegt er, að
símanúmer höfundar/sendanda
fyigi-
Formáli
Um hvern látinn einstakling
birtist formáli, ein uppistöðugrein
af hæfilegri lengd, en aðrar greinar
um sama einstakling takmarkast
við eina örk, A-4, miðað við meðal-
línubil og hæfilega línulengd, - eða
2.200 slög (um 25 dálksentimetra í
blaðinu). Tilvitnanir í sálma eða
Ijóð takmarkast við eitt til þrjú er-
indi. Greinarhöfundar era beðnir
að hafa skímamöfn sín en ekki
stuttnefni undir greinunum.
Við birtingu afmælisgreina gildir
sú regla, að aðeins era birtar grein-
ar um fólk sem er 70 ára og eldra.
Hins vegar era birtar afmælisfrétt-
ir ásamt mynd í Dagbók um fólk
sem er 50 ára eða eldra.
Frágangur
Mikil áhersla er lögð á, að hand-
rit séu vel frá gengin, vélrituð eða
tölvusett. Sé handrit tölvusett er
æskilegt, að disklingur fylgi út-
prentuninni. Það eykur öryggi í
textameðferð og kemur í veg fyrir
tvíverknað. Auðveldust er móttaka
svokallaðra ASCII-skráa sem í
daglegu tali era nefndar DOS-
textaskrár. Þá era ritvinnslukerfin
Word og Wordperfect einnig auð-
veld í úrvinnslu.
Skilafrestur
Eigi minningargrein að birtast á
útfarardegi (eða í sunnudagsblaði
ef útför er á mánudegi), er skila-
frestur sem hér segir: I sunnudags-
og þriðjudagsblað þarf grein að
berast fyrir hádegi á föstudag. í
miðvikudags-, fimmtudags-, föstu-
dags- og laugardagsblað þarf
greinin að berast fyrir hádegi
tveimur virkum dögum fyrir birt-
ingardag. Berist grein eftir að
skilafrestur er útranninn eða eftir
að útför hefur farið fram, er ekki
unnt að lofa ákveðnum birtingar-
degi. Þar sem pláss er takmarkað
getur þurft að fresta birtingu
greina, enda þótt þær berist innan
hins tiltekna sldlafrests.
Á sólbjörtum sumar-
degi lagði ég í fyrsta
sinn leið mína í heim-
sókn í nýja og glæsi-
lega barnaskólann við
Sólvallagötu í Keflavík.
Hann var þá nýlega
tekinn í notkun, hafði
verið vígður haustið
1950. Ég var nýsestur
að í Keflavík um þessar
mundir og var að rölta
um bæinn með frænda
mínum sem vildi sýna
mér það sem þar var
markverðast að sjá. En
þar var þetta nýja og
glæsilega skólahús ofarlega eða efst
á blaði.
Útidyrnar opnuðust þegar við
gengum upp tröppumar. Á móti
okkur kom hávaxinn, vörpulegur
maður á miðjum aldri. Hann heilsaði
okkur glaðlega og bauð mig sérstak-
lega velkominn, af því að ég var að
stíga inn í þetta menntasetur kefl-
vískrar æsku í fyrsta sinn.
Þetta var umsjónarmaður skólans,
Skúli Oddleifsson, sem þama varð á
vegi mínum í fyrsta sinn. Hann leiddi
okkur um alla hina glæsilegu bygg-
ingu, sýndi okkur margt sem nýstár-
legt var á þeim árum og gerði skil-
merkilega grein fyrir því, sem fyrir
augu bar. Það fór ekki á milli mála,
að þessi maður kunni full skil á því
hlutverki sem hann hafði tekist á
hendur.
Leiðir okkar Skúla áttu eftir að
liggja oftar saman. Eldri sonur hans,
Ólafur, var þá í þann veginn að heija
nám í guðfræði og þar sem ég var
nývígður sóknarprestur Keflvíkinga,
var síst að undra þótt við drægjumst
hvor að öðram og fýrr en varði var
ég orðinn tíður gestur á heimili for-
eldra hans. Að námi loknu vígðist
Ólafur til prestsþjónustu meðal
Vestur-íslendinga. Þegar hann kom
heim fimm áram síðar var hann ráð-
inn fyrsti æskulýðsfulltrúi þjóðkirkj-
unnar. Árið 1964 varð hann sóknar-
prestur Bústaðaprestakalls og kjör-
inn vígslubiskup Skálholtsstiftis árið
1983, en frá 1989 til 1998 gegndi
hann embætti biskups íslands.
Fljótlega varð mér það Ijóst, að milli
þeirra feðga, Skúla og Ólafs, vora
miklir og einlægir kærleikar. Skúli
Oddleifsson var Ámesingur að ætt
og upprana. Hann fæddist í Lang-
holtskoti í Hranamannahreppi 10.
júní 1900. Foreldrar hans vora hjón-
in Oddleifur Jónsson og Helga
Skúladóttir, búendur þar. Oddleifur
var fæddur 25. ágúst 1859, dáinn 26.
apríl 1938. Þess má hér til gamans
geta að forfaðir Oddleifs í 5. ættlið,
Jón Jónsson, var bróðir hins þekkta
útlaga Fjalla-Eyvindar. Helga, kona
Oddleifs, var dóttir Skúla alþingis-
manns Þorvarðarsonar á Berghyl.
Hún var fædd 14. nóvember 1865 og
dó á jóladag, 25. desember 1915.
Þau hjón eignuðust sjö börn og
Skúli í miðið. Hann ólst upp hjá for-
eldrum sínum en missti móður sína
ungur. Hann fór snemma að leggja
fram liðsemd sína við bústörfin og
var alla tíð mjög vel verki farinn,
vandvirkur svo af bar og leysti þann-
ig hvert það hlutverk sem honum var
falið eða hann tók sér fyrir hendur,
að vart eða ekki varð þar um bætt
eða á betra kosið.Hinn 24. júní árið
1927 gekk Skúli að eiga unnustu
sína, Sigríði Ágústsdóttur frá Birt-
ingaholti, afburða konu að gáfum,
góðleik og dugnaði. Þau eignuðust
fjögur böm, elstur þeirra er áður-
nefndur Ólafur biskup, búsettur í
Reykjavík og kvæntur Ebbu Sigurð-
ardóttur, næstur kom Helgi, þjóð-
kunnur leikari. Hann lést fyrir aldur
fram 30. september 1996. Kona hans
var Helga Bachmann leikkona. Þá er
Móeiður Guðrún, húsmóðir og öku-
kennari, búsett í Keflavík gift Birni
Bjömssyni, lögreglumanni. En
yngst er Ragnheiður
tónlistarkennari og
húsmóðir í Keflavík,
gift Sævari Helgasyni
málarameistara. Eina
dóttur átti Skúli áður
en hann kvæntist. Hún
heitir Kristrún, hús-
freyja í Reykjavík.
Maður hennar er Þórir
Guðmundsson.
Skúli og Sigríður
bjuggu tvö fyrstu hjý^
skaparárin í Birtinga-
holti en árið 1930 fluttu
þau til Keflavíkur og
bjuggu þar upp frá því,
lengst af á Vallargötu 19, myndar-
legu húsi, sem Skúli reisti sér og fjöl-
skyldu sinni. Fyrstu árin í Keflavík
var Skúli landformaður á fiskibátum.
Eftir það vann hann í allmörg ár í
Dráttarbraut Keflavíkur. En þegar
nýi barnaskólinn tók til starfa 1951-
1952 var hann ráðinn sem umsjónar-
maður þar og þeim starfa gegndi
hann af þrotlausri sæmd og áberandi
árvekni langt fram yfir hefðbundin
verkskil, er aldur færist yfir. En við
starfslok var heilsu hans þann veg
farið að hann varð að leggja árar.ir
bát.
Konu sína missti Skúli 16. nóvem-
ber 1961. Varð hún bráðkvödd á
heimili þeirra hjóna. Tregaði Skúli
hana mjög enda hafði sambúð þeirra
alla tíð verið hin ástúðlegasta. Eftir
það naut hann umhyggju og skjóls
hjá dætram sínum og fjölskyldum
þeirra. Skúli var maður bráðvel gef-
inn, margfróður og minnugur. Hann
var talsvert ör í lund, en kunni vel að
stjóma skapi sínu. Hann var lítt fyrir
það gefinn að láta á sér bera en við-
ræðugóður var hann og skemmtilegj.
ur í góðra vina hópi. Hann var gædd-
ur ríkri kímnigáifu og minnisstætt
verður glettnisblikið sem lýsti svo
oft úr augum hans. Enginn var hann
þó yfirborðsmaður. Hann var gjör-
hugull, góðviijaður og einlægur
trúmaður. Hann var einn þeirra og
þau hjónin, sem áttu sitt fasta sæti í
kirkjunni og lifandi var þátttaka
þeirra í helgum tíðum. Mér er kunn-
ugt um það, að það var Skúla mikið
og einlægt gleðiefni þegar sonur
hans valdi sér guðfræði og prests-
skap að lífsstarfi og enginn gleymir
nærvera hans í Skálholtsdómkirkju
við biskupsvígslu Ólafs, en það var
síðasta ferðalagið sem Skúli lagði í.
Skúli var mikill Ijóðavinur og sjálf^
ur var hann góður hagyrðingur, þótt
ekki flíkaði hann hæfileika sínum.
Hann vildi vera en ekki sýnast. Þau
gætu vel átt við hann þessi orð þjóð-
skáldsins Matthíasar Jochumssonar:
Þú vannst með dyggð og vilja hressum
þitt verk um langan ævidag.
Þú tókst með þreki mæðumeinum
og mattist ei um annars hag.
Þú gekkst sem hetja í hverri þraut
í Herrans nafni þína braut
Skúli Oddleifsson andaðist á dval-
arheimilinu Garðvangi í Garði 3. jan-
úar 1989. Guð blessi minningamar
björtu um góðan dreng og hjarta-
hlýjan, valmennið Skúla Oddleifs-
son, sem leit þessa heims ljós fyrir_
hundrað áram. * '
Björn Jónsson,
Akranesi.
Örugg framleiðsla
Margar stærðir
Leiðandi
merki
Súrefnisvörur
Karin Herzog
Vita-A-Kombi olía