Morgunblaðið - 11.06.2000, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 11. JÚNÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Nýja hagkerfið er ekki
dautt úr öllum æðum
Reuters
Tölvan og netið, upplýsingabyltingin, sem svo er kölluð, eru þær lind-
ir sem nýja hagkerfið eys af.
eftir Rudi Dornbusch
© Project Syndicate
ÞAR til nýlega blómstraði nýja hag-
kerfið í Bandaríkjunum sem aldrei
f'yrr; varia nokkur verðbólga, verð-
bréf í sögulegu hámarki, fjögur ár
með yfir 4% hagvexti, hátt atvinnu-
stig og afgangur af ríkisfjárlögum.
Jafnvel efasemdamenn urðu að horf-
ast í augu við þessar staðreyndir. En
nú er öldin önnur. Teikn eru á lofti
um að aukna verðbólgu megi þegar
merkja í vöruverði og í atvinnulífinu.
Spumingin er hvort hagkerfið hægi
snögglega ferðina af sjálfu sér eða
hvort stjóm Seðlabanka Bandaríkj-
anna þurfi að beita handafli á verð-
bólguna með því að hækka vexti.
Var nýja hagkerfið bara tískubóla
eða mun það þola samdrátt? Svar:
Það mun Úfa og berast út um heims-
byggðina og verða jafn stór þáttur í
samfélaginu og ríkið og alrílds-
stjómin var á fjórða áratug þessarar
aldar. Það mun móta efnahagslífið
sem og líf okkar á næstu áratugum.
Hvers vegna? Fimm þættir halda
nýja hagkerfinu gangandi: tækni,
samkeppni, ný hagstjórnarmenning
stjómvalda, heimili og viðskipti.
Tæknin er einna augljósasti þáttur-
inn. Bylting í rafrænum samskiptum
hefur mun meira að segja og breiðist
hraðar út en símskeytin og síminn
gerðu á sínum tíma. Einnig ber að
nefna upplýsingabyltinguna og
möguleika hennar til að skapa hug-
búnað sem kollvarpar eldri aðferð-
um, allt frá bókhaldi og farmiðasölu
til fjármálaviðskipta, innkaupa og
tómstunda. Þessi þáttur byltingar-
innar er langt því frá genginn yfir. í
raun er þessi bylting rétt að hefjast.
Möguleikarnir sem felast í tölvubylt-
ingunni munu brátt hafa í för með
sér tækifæri sem menn láta sér varla
detta í hug þessa stundina.
Ekki hefur verið jafn mikil sam-
keppni og nú frá því snemma á öld-
inni. Aukin samkeppni hefur greini-
lega fest sig í sessi í löndum sem
hingað til hafa verið andsnúin henni,
löndum eins og Þýskalandi, Frakk-
landi og Japan svo einhver séu
nefnd. Viðskipti heimshoma á milli
hafa ýtt undir samkeppnina en þau
hafa aukist fyrir tilstilli tækninnar.
Afnám hafta heima fyrir og minnk-
andi ríkisafskipti hafa einnig sitt að
segja. Eigendur verðbréfa heimta
sinn skerf af kökunni. Áhættufjár-
magn stendur til boða hverjum sem
er, ekki eingöngu rótgrónum fyrir-
tækjum, og ekkert þak virðist vera á
fjárhæðum.
Héðan er ekki löng leið inn á
verndaða markaði. Nýja hagkerfið
felur í sér óttalegt kapphlaup en allir
giæða á því, a.m.k. kaupendur.
Þriðji þátturinn er breytt hag-
stjómarmenning. Stórir bankar og
sjóðir hafa áttað sig á að stöðugt
verðlag og styrk fjármálastjóm
skipta miklu máli til að bæta efna-
haginn. Ekki er síður mikilvægt að
einstaklingar og íyrirtæki hafa með-
tekið tvö mikilvægustu skilaboð
þeirrar veraldar þar sem allt er
mögulegt: „Nei er ekkert svar!“ og
„Ekki bíða eftir ríkisstjóminni ef um
vandamál er að ræða. Leysið það
sjálf.“ Þessi afstaða gjörbreytir því
hvemig heimurinn er orðinn; mið-
stýringin, vamarvirki hefðarinnar,
er smám saman leyst upp. Líkt og í
öðmm byltingum em íylgjendur
óbreytts ástands látnir taka pokann
sinn. Menn em hvattir til að tala
ftjálslega og opið um hlutina og ekki
er haldið aftur af þeim. Ungt fólk vill
vera með í uppbyggingu fyrirtækja í
stað þess að vinna við fjárfestingar
hjá rótgrónum bönkum. Missi ein-
hver út úr sér að eitthvað sé ómögu-
legt birtist einhver annar og segir að
hann hafi þegar framkvæmt það.
Josef Schumpeter (var fjármála-
ráðherra Austurríkis um síðustu
aldamót, tuttugu og eins árs en gekk
illa í því starfi, varð gjaldþrota bank-
astjóri skömmu seinna og síðar frá-
bær hagfræðingur við Harvard-há-
skóla) kallaði ferli af þessu tagi
„skapandi afbyggingu“. Hann sá
fyrir sér í framtíðinni viðskipti,
breyttar leikreglur eða mikilvægar
nýjungar sem myndu skekja marka-
ðina og að afleiðingamar yrðu að
verð, þátttakendur og leikreglur
tækju breytingum samfara breyttu
efnahagslífi. Á meðan á umbreyting-
unni stæði ættu sér stað miklar til-
færingar sem myndu auka fi-am-
leiðslu um leið og rótgróin og þreytt
fyrirtæki legðu upp laupana.
Besta dæmið um skapandi af-
byggingu Schumpeter er það sem
gerst hefur í Bandaröqunum síðasta
áratuginn. En það er nú orðið að
sögu fleiri ríkja en Bandaríkjanna.
Skapandi afbygging (sem opnari
hagkerfi og tækni styrkja) berst nú
um heiminn.
Efasemdamenn nota enn þau rök
að samkeppni og tækni valdi tjóni á
Nýja hagkerfið mun
hafa mótandi áhrif á
efnahagsmálin og líf
okkar á næstu ára-
tugum
helstu stoðum samfélagsins, leiði af
sér misrétti og geri atlögu að milli-
stéttinni. Satt er það að nýja hag-
kerfið er erfitt fyrir þá sem sijta sem
fastast á rassinum og lifa á kostnað
hlutabréfaeigenda eða skattgreið-
enda. Það er einnig satt að það gefur
kraftmiklu fólki tækifæri, fólki sem
áður fékk ekki að vera með í leikn-
um. Athyglisvert er að það hefur
haft í för með sér fullt atvinnustig og
breytingar til hins betra á fjárhag
hinna verst settu. Að vísu þarf fólk
að skipta um vinnu og hafa fyrir
hlutunum. En hver vill snúa við?
Ekki foreldrarnir sem sjá fyrir sér
aukinn sveigjanleika og flen-i tæki-
færi bömum sínum til handa. Og alls
ekki bömin sem hafa aldrei haft það
jafn gott og nú.
Þrefalt húrra fyrir skapandi af-
byggingu.
Þrátt íyrir að verðbréfamarkað-
urinn hafi tekið dýfu hefúr nýja hag-
kerfið slitið bamsskónum. Það færir
fólki ekki ríkidæmi fyrirhafnarlaust
né tvöfaldar það hagvöxtinn. Ekki er
heldur nóg að fá smjörþefinn af því
til að eitthvað gerist. Nýja hagkerfið
kallar á mikla fyrirhöfn því krafta-
verkin era fá en raunveraleg. Á
mörgum stöðum hefur það kollvar-
pað öllu. Finnland er orðið að mið-
stöð hátækni, Þýskaland hefur di'eg-
ist aftm- úr þar sem breytingamar
njóta ekki sannmælis og efnahagslífi
Japans, sem dregist hafði saman,
var bjargað vegna framúrskarandi
tæknilegrai' getu samfélagsins.
Stórii' bankar og sjóðir geta ekki
lengur búið til falska velsæld. Og það
sem mikilvægast er; kannski hefur
okkur tekist að koma í veg fyrir
miklar sveiflur í efnahagslífinu. Þótt
allt of snemmt sé að blása í lúðra er
ljóst að nýja hagkerfið hefur rétt
hafið ferð sína.
Höfundur er Ford-kennarí í hag-
fræði við MIT-háskólann ogfyrrum
aðalráðgjafí Alþjóðabankans sem
og Alþjóðagjaldeyrissjóðsins.

Stærsti
krókó-
díllinn
28 ára
Starfsmenn dýragarðs í
Samutprakarn í Taí-
landi stóðu við hlið Chai
Yai, stærsta krókódfls
sem vitað er um í heim-
inum, þegar haldið var
upp á 28 ára afmæli
hans í gær. Chai Yai er
sex metra langur, vegur
1.114 kg og samkvæmt
heimsmetabók Guiness
er hann stærsti krókó-
dfll sem haldið er í dýra-
garði.
Reuters
Gíslamálið á Filippseyjum
Krefjast milljónar
dala fyrir hvern gísl
Jóló. AFP.
ÍSLAMSKIR uppreisnarmenn stað-
festu á íbstudag að þeir hefðu krafist
milljónar dala, andvirði 75 milljóna
króna, í lausnargjald fyrir hvern gísl-
anna sem þeir hafa haldið á Jóló-eyju
í tæpar sjö vikur. Gíslamir era alls
21 og flestir þein'a erlendir.
Sendimaður stjómarinnar, sem
tekur þátt í samningaviðræðum við
uppreisnarmennina, skýrði frétta-
stofunni AFP frá þessari kröfu 2.
júní en stjórnin hefur neitað að stað-
festa að uppreisnarmennirnir hefðu
krafist lausnargjalds. Sendimaður-
inn sagði að krafan væri einn af
helstu ásteytingarsteinunum í við-
ræðunum við uppreisnarmennina.
Gíslarnir eru frá sjö löndum -
Þýskalandi, Frakklandi, Finnlandi,
Suður-Afríku, Malasíu, Filippseyj-
um og Líbanon - og í haldi liðsmanna
uppreisnarhreyfingarinnar Abu
Sayyaf. Gíslatökur hreyfingarinnar
hafa alltaf endað með því að stjóm-
völd á Filippseyjum hafa greitt henni
peninga undir því yfirskini að þeir
væra fyrir „fæði og húsnæði“ gísl-
anna.
Samningamenn stjórnarinnar
sögðust ætla að ræða kröfu upp-
reisnarmannanna í næstu lotu við-
ræðnanna. Talsmaður uppreisnar-
mannanna sagði að þeir myndu halda
öðram kröfum sínum til streitu, svo
sem að stofnað yrði íslamskt ríki á
sunnanverðum Filippseyjum.
Áannað - 1
þúsund tilvitiianii'
i vérk Hdlldórs i axness
sem allar bera snilld hans
fagurt vitni.
VAKA-HELGAFELL
Siðumúla 6 • Simi 550 3000
Vopnahlé samþykkt á Salómonseyjum
Ibúar höfuðborgar-
innar leggja á fiótta
Honiara. Reuters.
MARÚIR íbúar höfuðborgar Saló-
•mpnseyja,, Honiatst,.ílúðu borgina.i,
gær þar sem þeir óttast að ekki
verði hægt að halda þar uppi lög-
um og reglu þótt stríðandi fylking-
ar hafi samþykkt vopnahlé.
Ástralskt herskip flutti einnig
um 480 erlenda borgara frá Honi-
ara í gærmorgun, þeirra á meðal
Ástrala, Ný-Sjálendinga, Kanada-
menn, Bandaríkjamenn og Breta.
Um 1.300 útlendingar búa á Saló-
monseyjum.
„Skelfing er líklega of veikt orð
til að lýsa ástandinu. Hér er algjör
lögleysa þótt enginn hafi beðið
:,þana,“-.sagðj. Alfyei, S.^akQ>..,áð,-;
stoðarforsíEtisráðÍiérra eyjanná.
„Vopnaðir hópar ganga um borg-
ina og komast upp með allt. Upp-
reisnarmenn eru úti um alla borg-
ina.“
Varað við borgarastríði
Bardagar blossuðu upp í grennd
við höfuðborgina eftir að uppreisn-
armenn reyndu að taka völdin í
sínar hendur á mánudag og kost-
uðu þeir allt að hundrað manns líf-
ið. Átökin eru rakin til valdatog-
streitu milli íbúa frá -tveimur
.eyjutn, Malaitæ ,pg Guadalcanal.
Fýikingarnár samþykktu tveggja
vikna vopnahlé á föstudag og ekki
mun hafa komið til bardaga í gær.
Vopnaðir öryggisverðir frá
Ástralíu voru á varðbergi við hótel
í miðborg Honiara þar sem utan-
ríkisráðherrar Ástralíu og Nýja-
Sjálands ræddu við leiðtoga upp-
reisnarmannanna og Bartholomew
Ulufa’alu, forsætisráðherra Saló-
monseyja. Utanríkisráðherrarnir
hafa varað við því að borgarastríð
kunni að blossa upp á eyjunum.