Morgunblaðið - 11.06.2000, Blaðsíða 10

10 SUNNUD AGUR 11. JÚNÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LANGTIMASJO
ARMIÐ ERU Gl
VALLARATRIÐI
Sú niðurstaða Hafrannsóknastofnunarinnarað
stærð þorskstofnsins hafi verið ofmetin tvö síðustu
ár hefur valdið töluveróum umræðum í þjóðfélag-
inu. Hjörtur Gíslason ræddi þetta mál ogfleiri er
lúta að fiskveiðiráðgjöf stofnunarinnar við Jóhann
Sigurjónsson, forstjóra Hafrannsóknastofnunar.
Hjá honum kemur meðal annars fram að erlendir
sérfræðingar voru fengnirtil að meta gögn og
reikniaðferðir stofnunarinnar. Niðurstöðu
þeirra er að vænta á næstunni
IÐURSTOÐUR Haf-
rannsóknastofnunar
um að þorskstofninn
hafi verið ofmetínn síð-
ustu tvö ár hafa vakið
töluverða umræðu í
þjóðfélaginu. Sam-
kvæmt þessari niðurstöðu þarf að
draga þorskveiðar saman um 20%
verði farið eftir hinni svokölluðu af-
lareglu. Jóhann Siguijónsson, for-
stjóri Hafrannsóknastofnunar, segir
að þegar aflareglunni hafi verið komið
á fyrir 5 árum hafí verið ákveðið að
skoða hvemig hún kæmi út að lokinni
5 ára reynslu. „Það getur vel verið að
það þurfi að bæta aflaregluna með
einhverjum hættí. Hún þarf bæði að
uppfylla þau líffræðilegu markmið,
sem menn settu sér í upphafi og gefa
efnahagslegan ábata. Það getur verið
að sveiflur í þessari aílareglu séu
óskynsamlegar af hagkvæmnisástæð-
um. Að reglan taki of mikið mið af
sveiflum í stofnmati milli ári,“ segir
Jóhann. Morgunblaðið ræddi við hann
um gang mála, hvemig stærð fiskist-
ofna væri metín, á hveiju ráðgjöf
stofnunarinnar byggðist, um afla-
regluna og fleiri þættí.
Mikil vinna
„Mat á ástandi fiskistofna fer þann-
ig fram að sérfræðingar leggja frarn
áætlanir um rannsóknir á tílteknum
fiskistofnum," segir Jóhann. „Þessar
áætlanir eru metnar á hverju ári. Síð-
an þegar ákveðið er að fara út í rann-
sókn á fiskistofni stýrir venjulega einn
sérfræðingur rannsókn á hveijum
stofni, en fleiri sitja í verkefnisstjóm.
Yfirleitt koma fleiri að þorsk-
rannsóknunum en öðmm stofnum, en
þegar kemur að mati á viðkomandi
stofni kemur sérfræðingurinn fyrir
svokallaða veiðiráðgjafamefnd með
niðurstöður rannsókna sinna og oftast
tillögur að ráðgjöf.
Veiðiráðgjafamefndin saman-
stendur af 8 sérfræðingum á stofnun-
inni, sem em með ýmiskonar bak-
gmnn, fiskifræðingar, tölfræðingar,
líffræðingar og stærðfræðingar.
Þama em gögnin rædd í þaula og tii-
lögur um ráðgjöf liggi þær fyrir. Þetta
er eins konar gæðaeftirlit og vett-
vangur fyrir faglegar umræður um
úttekt á einstökum fiskistofnum.
Þessi vinna er í hámarki á tímabilinu
febrúar til aprfl.
Síðan er það svo að flestír af okkar
mikilvægustu fiskistofnum em einnig
teknir til athugunar innan Aiþjóða
hafrannsóknaráðsins, sem er gríðar-
lega stór alþjóðleg rannsókna- og ráð-
gjafarstofnun með mikla starfsemi.
Eg hygg að það séu á annað hundrað
nefndir þar að störfum árlega við ým-
iskonar úttektir og ráðgjöf um veiðar
úr fiskistofnum, fyrst og fremst í
Norður-Atíantshafi. Einstakir sér-
fræðingar héðan em þátttakendur í
ýmsum vinnunefndum ráðsins og fara
þangað með gögn sín til umfjöllunar.
Ósld stjómvöld í einhveiju landi eftir
ráðgjöf fyrir einhveija fiskistofna,
gera vinnunefndimar tíllögur um ráð-
gjöf, en þær fara síðan til fiskveiði-
ráðgjafamefndar Alþjóða hafrann-
sóknaráðsins. Þar er einn fulltrúi frá
hveiju 20 aðildarlandanna. Okkar full-
trúar þar em Sigfús A. Schopka og
Einar Hjörleifsson.
Þannig fáum við álit á stöðu þorsk-
stofnsins, ýsunnar, ufsans, karfa-
stofna og grálúðu og ráðgjöf um hæfi-
lega veiði en sú ráðgjöf byggist á
gögnum, sem við höfum aflað. Þama
fer fram mikil umræða og gögnin
metin út frá mörgum sjónarhomum.
Hafrannsóknastofnunin fylgir yfirleitt
tillögum ráðsins.
Við teþum veiðiráðgjafamefndina á
stofnuninni mjög mikilvægan hluta af
innra gæðaeftirlití okkar, þó við vilj-
um þróa enn markvissari vinnubrögð í
þeim efnum. Þar tryggjum við stöðluð
vinnubrögð og að ráðgjöfin sé byggð á
umræðum og niðurstöðum íleiri aðila,
en hvfli ekki alfarið á matí einstakra
sérfræðinga. Það er mikilvægt að hafa
formlegan og faglegan vettvang inn-
anhúss, þar sem tekizt er á um hlutína
og komizt að einhverri niðurstöðu.
Jafnframt er mikilvægt að fá hið er-
lenda sjónarhom, sem við fáum með
þátttöku okkar í Alþjóða hafrann-
sóknaráðinu, en þar erum við mjög
virkir.“
Upplýsingar úr veiði og
eigin gagnasöfnun
Hver eru helztu gögnin, sem ráð-
gjöfin er byggð á, sé þorskurinn tek-
inn sem dæmi?
,J>að má skipta gögnunum í tvo
meginflokka. Annars vegar em mjög
mikilvægar upplýsingar úr veiðinni.
Hins vegar rannsóknir okkar óháðar
veiðum. Allir skipstjórar em skyldug-
ir að skila inn aflaskýrslum sam-
kvæmt lögum eða reglugerðum. Þar
er tiltekið hvar þeir vora að veiða,
hversu mikið, hvaða veiðarfæri var
notað, hver aflasamsetning er og svo
framvegis. Það er mjög mildlvægur
hluti gagnagmnnsins en þar fáum við
til dæmis afla á sóknareiningu á mis-
munandi svæðum, á mismunandi tím-
um og í mismunandi veiðarfæri. Sum-
ir segja reyndar að þetta séu ekki
áreiðanleg gögn, en við gemm ráð
fyrir því að skipstjóramir séu sam-
vizkusamir og vandi þetta verk. Við
skoðum þessar skýrslur með gagn-
rýnum augum og beitum úrvinnsluað-
ferðum, þar sem reynt er að skilja frá
það sem greinilega era ekki áreiðan-
kígar upplýsingar.
I öðm lagi erum við með ýmiskonar
gagnasöfnun, sem er óháð veiði. Við
teljum það mikilvægt vegna þess að
sé til dæmis ætlunin að reikna afla á
sóknareiningu hjá togurum, verður að
taka inn í dæmið að mikil tækniþróun
hefur átt sér stað undanfarin ár. Troll
í dag er ekki sama og troll fyrir 10 eða
20 ámm. Öll tæki hafa þróazt mfldð
og veiðigetan heíúr aukizt. Stofnmæl-
ingar okkar, sem em óháðar veiðun-
um, em gerðar af okkur eða skipum í
samvinnu við okkur. Það er algjört
gmndvallaratriði að standa þannig að
málum. Þar erum við að nota sömu
veiðarfærin ár eftir ár, eram að toga á
sömu fiskislóð, leggja netin á svipuð-
um slóðum. Við emm að gera þetta
eins ár eftir ár og getum því borið
hiutina saman milli ára. Þama er um
að ræða stofnmælingu rækju, stofn-
mælingu botnfiska í marz, togararall-
ið, þar sem áherzlan er á þorsk og
fleiri botnfiska og „haustrall", þar
sem áherzlan er lögð á karfa og grál-
úðu. Við gerum rækjukannanir tvisv-
ar á ári á innfjörðum, mælum stærð
humarstofnsins einu sinni á ári og
loks emm við með bergmálsmælingar
á sfld og loðnu. Allt em þetta sjálf-
stæðar mælingar óháðar veiðum.
Þetta er annar mikilvægastí þátturinn
í gagnaöflun fyrir stofnstærðarmat og
fiskveiðiráðgjöfina.
Að auki eram við með gríðarlega
mikla sýnatöku úr afla. Eftirlitsmenn
era stöðugt að taka sýni og við emm
með sérstakt sýnatökufólk, sem fer í
verstöðvamar og tekur sýni eftfr
ákveðnu kerfi. Við emm að lengdar-
mæla nokkur hundmð þúsund fiska á
ári í eigin leiðöngmm, með aðstoð eft-
irlitsmanna Fiskistofu og okkar eigin
sýnatökufólki, meðal annars á útíbú-
unum fimm. Við emm einnig að ald-
ursákvarða um hundrað þúsund fiska
á ári. Þetta sýnir umfangið á gagna-
söfnuninni.
Það er mikilvægt að gagnasöfnunin
gefi sem réttasta mynd af veiðinni.
Við höfum yfirlit yfir veiðina á hveij-
um tíma og reynum að taka sýnin þar
sem mest er veitt. Færist veiðin úr
stað, fylgjum við. Með þessu móti
drögum við úr mögulegri skekkju.
Umhverfisþátturinn
tekinn með í ráðgjöfina
Við emm einnig í víðtækum rann-
sóknum á umhverfi sjávar. Arsfjórð-
ungslega er farið í haffræðileiðangra
og gerðar mjög ítarlegar athuganh’ á
plöntu- og dýrasvifi í maí og lífríkið er
einnig skoðað mfldð í seiðaleiðangri í
ágúst.
Seiðavísitalan gegnir ákveðnu hlut-
verki þegar við emm að spá í framtíð-
ina, þó það sé ekki fyrr en þorskurinn
er orðinn eins árs og kemur fram í
togararalli að sæmflegar vísbendingar
um nýliðun byija að koma. Þegar
hann er svo orðinn tveggja ára em
vísbendingamar orðnar alláreiðan-
legar. Hvað umhverfismælingamar
varðar, er í vaxandi mæli farið að nota
þær í ráðgjöf okkar. Þótt það sé ekki
alveg einfalt mál, ætlum við vöktun
umhverfisþátta stærri hlut á komandi
ámm. Búið er að safna svo miklum
gögnum í áranna rás að ýmis tengsl í
lífríkinu hafa komið í Ijós, sem þarf að
skfla sér í ráðgjöfinni í vaxandi mæli.“
Viðhorf sjómanna mikilvægt
Hvað með „fiskifræði sjómanns-
ins“. Er tekið mið af henni við ráðgjöf-
ina?
„Vissulega, þó þetta sé ekki skýrt
hugtak eða fræði. Það þarf auðvitað
að fylgjast með því sem er að gerast
útí á hafinu á hverjum tíma. Eg hef
sagt að það væri léleg fiskifræði í raun
og vem, sem ekki reyndi að afla sér
allrar þekkingar og reynslu, sem fyrir
er hjá sjómönnum og öðmm, sem
vinna í tengslum við hafið. Það er al-
gjört grundvallaratriði. Hins vegar
hafa sjómenn lfldega ekki sömu
möguleika á því að meta hlutina í
stærra samhengi og við. Engu að síð-
ur em viðhorf þeirra mjög mikflvæg.
Oft er það þannig að setji sjómenn
fram einhveijar skoðanir eða reynslu-
sögur, þá byggja vísindamenn tilgátur
sínar á þessu og skoða gögn, sem tfl-
tæk em eða skipuleggja rannsóknir
sínar með tilliti tfl þess að svara þess-
um tilgátum. Þetta em alvanaleg
vinnubrögð hjá þeim fiskifræðingum,
sem standa í stykkinu. Allir sem vilja
ná einhveijum árangri hljóta að leita í
smiðju þeirra, sem búa yfir þekkingu
og reynslu.
Tengslin við sjómenn og útveginn
em mikflvæg. Sérfræðingar á Haf-
rannsóknastofnun era mikið úti á fisk-
iskipum og rannsóknarskipum og em
þá í góðu sambandi við flotann og sjó-
menn. Við fóram einnig á fundi hjá
samtökum þessara aðfla. Þetta er
ákveðin leið tfl að nálgast þessa þekk-
ingu. Við höfum reyndar verið að
reyna að koma þessu samstarfi við
sjómenn í fastara form og á síðastliðn-
um fáum ámm höfum við stofnað til
svokallaðra átakshópa á sviði afmark-
aðra fiskirannsókna, þar sem skórinn
heíúr kreppt og tíl em kallaðir reynd-
ir sjómenn með sérþekkingu á tiltekn-
um málum. Eins hafa útvegsmenn
sýnt þessu mfldnn áhuga.“
10% skekkja eðlileg
Það er greinilegt að vel er staðið að
verki, en hversu nákvæm em þessi
vísindi?
„Það er erfitt að segja nákvæmlega
tfl um það. I langtímaúb’eikningum
okkar um það hver nýtingarstefnan
ætti að vera, var jafnframt gerð svo-
kölluð áhættugreining. Þar vom lagð-
ar fram mismunandi forsendur og þá
var miðað við að skekkjumörkin gætu
verið um 15%. Við teljum algjörlega
eðlilegt að 10% skekkja sé á stofnmati
okkar og að það sé óeðlilegt að reikna
með minni skekkju en 5 til 10%. Hins
vegai’ teljum við 20% skekkju í stofn-
mati milli ára vera heldur mikið.
Það gerðist þó nú og ýmislegt getui’
komið þar tíl. Raunvemleikinn er ein-
faldlega sá að við getum ekki sagt
með íúllri nákvæmni hver staða við-
komandi stofns er á hveijum tíma.
Það er ónákvæmni í aflagögnunum,
það em einnig einhveijar mælingar-
skekkjur í leiðöngmm okkar. Reikni-
aðferðir okkar em heldui’ ekki full-
komnar og mfldTvægt er að gera sér
grein fyrir því að náttúran er lifandi
skepna og það er hreint ekkert einfalt
mál að spá í hana. Hins vegar er jafn-
sjálfsagt að nefna það, að gríðarlegar
framfarir hafa orðið í mælingum og
greiningartækni, þannig að ná-
kvæmni í stofnmati hefur aukizt á
undaníomum árum. Við emm alltaf
að bæta okkur svolítið.
Svo dæmi sé nefnt. Aður fyrr mið-
uðum við bara við þorskstofninn sjálf-
an, þegar við voram að spá um fram-
vindu hans. I dag geram við okkur
grein fyrir nánum tengslum þorsks og
loðnu og tökum tillit til þessa samspils
í áætlunum okkai'. Þegar við áætlum
stofnþróun þorsks fyrir næsta ár,
byggist það nú á tilteknum forsendum
um loðnustofninn á þessum tíma.
Þetta var gríðarlega mikilvæg viðbót í
aðferðafræði okkar og svona reynum
við stöðugt að nálgast viðfangsefnið
meira og meira, enda er það okkur
mikið kappsmál. Þannig er aðferða-
fræðin í stöðugri þróun, þó langt sé í
land að íúllkomnun sé náð.“
Veiðanleiki getur skekkt myndina
Hvað olli þessu oímati á þorsk-
stofninum nú?
„Við höíúm engar fullkomnar skýr-
ingar á því, enn sem komið er. Það
em þó tvö atriði, sem við höfum nefnt
í þessu sambandi, og valda ábyggilega
mestu. Það er annars vegar það sem
við köllum veiðanleild. Stundum geíúr
fiskur sig vel vegna þess að eitthvað í
umhverfinu, fæðuframboðinu eða
hegðun fisksins, sem veldur því að
hann geíúr sig betur. Það getur komið
út í mjög háum eða lágum aíla á sókn-
areiningu og getur vfllt okkur sýn.
Þetta köllum við veiðanleika. Hann
hefui- víða verið vandamál í stofn-
stærðarmati, sérstaklega þar sem
hann er mjög breytflegur milli ára
eins og verið hefur í Barentshafi. Við
teljum að yfirleitt sé breytilefldnn
ekki eins mikill hér. Árin 1997 og 1998
stækkaði þorskstofninn vegna fisk-
friðunar. Þetta sáum við í afla á sókn-
areiningu. Menn vom fijótari en áður
að ná í fiskinn og veiðamar urðu arð-
bærari. Við vomm ekki í nokkmm
vafa um að það væri vegna þess að
stofninn væri að stækka. Þegar aíla-
brögð batna mfldð er stofninn á upp-
leið og öíúgt ef illa veiðist. Það er þó
ekki alveg beint samband þama á
mflli, það fer eftir veiðanleikanum.
Við trúðum því ekki þá að stofninn
væri að stækka svona mikið og emm
með ákveðnar aðferðir til að dempa
svona áhrif í okkar stofnmati, en við
gerðum það sennilega ekki nógu mik-
ið. Þetta er aðalástæðan fyrir ofmati
okkar á stofninum í síðustu úttekt og
úttektinni þar áður.
Þannig getum við séð að við ofmát-
um stofninn 1998 og 1999. Hvort hinn
lági veiðanleiki í ár er ýkt mynd af
stofnstærðinni getum við ekki sagt
með góðu móti í dag. Það sjáum við
betur á næsta ári.