Morgunblaðið - 11.06.2000, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 11. JÚNÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Þjóðaratkvæðagreiðsla Dana um aðild að EMU 28. september
Reuters
Romano Prodi, forseti framkvæmdastjómar Evrópusambandsins, með Evrópufánann í Róm. Hann er ekki sammála Poul Nyrup Rasmussen, forsætisráðherra Danmerkur, um það að unnt sé
að segja skilið við myntbandalagið eftir að hafa gengið í það.
Hvað ef Dan-
ir segja nei?
Fjölmiðlafólk hefur tilhneigingu til að spá í hlutina
hvort sem þeir eru líklegir eða ekki. En það er í raun
möguleiki að Danir hafni aðild að EMU í þjóðarat-
kvæðagreiðslunni í haust og því veltir Sigrún Davíðs-
ddttir fyrir sér hverjar afleiðingarnar geti orðið.
DANSKIR stjómmálamenn, hallir
undir aðild Dana að Efnahags- og
myntsambandi Evrópu, EMU,
dansa línudans þessa mánuðina
fyrir framan landa sína. Þeir
freista þess bæði að tala fólk á sitt band, en hins
vegar að gæta þess að hræða engan. Verkefnið
er verulega erfítt. Og það verður ekki auðveld-
ara þegar leiðtogar Evrópusambandsins eins
og Romano Prodi koma og segja landsmönnum
eitthvað allt annað en innlendir stjómmála-
menn halda að fólki.
Síðla vetrar þegar Poul Nymp Rasmussen
forsætisráðherra boðaði til þjóðaratkvæða-
greiðslu um aðild 28. september hafði verið
meirihluti fyrir aðild um langa hríð. En eftir til-
kynningu Nymps leið ekki á löngu að málin
tækju aðra stefnu og síðan hafa skoðanakann-
anir sýnt vaxandi andstöðu.
í öðmm Evrópulöndum fylgjast margir með
dönsku sviptivindunum af áhuga, ekki síst í
löndum er bíða aðildar að Evrópusambandinu,
ESB. Sem stendur sýna flestar skoðanakann-
anir að þeir EMU-neikvæðu era fleiri en þeir
EMU-jákvæðu. Skoðanakönnun Gallup nýlega
sýndi að 46 prósent vora á móti aðild, 42 pró-
sent með.
Að vera með en geta
hætt að vera með
Poul Nyrap Rasmussen forsætisráðherra
hefur freistað ýmissa útlegginga á því hvað að-
ild að EMU muni þýða fyrir Dani. Hann hefur
meðal annars reynt að róa menn með því að það
sé hægt að vera með en segja sig svo úr EMU.
Það sé því ekki verið að taka ákvörðun, sem
bindi Dani að eilífu, þó ákvörðunin sé vissulega
alvarleg.
Það hvarflar þó að ýmsum að hér sé á borð
borin heimaprjónuð skýring, sem aðeins henti
heima fyrir og sé ekki gild í útlöndum. Sú skoð-
un styrktist nýlega er Romano Prodi formaður
framkvæmdastjómar ESB kom í örskotsheim-
sókn til Kaupmannahafnar. Er blaðamenn bára
undir hann þennan skilning Nyraps svaraði
hann snarlega að einu sinni, með ávallt með. Að-
ild að EMU væri ekki afturkallanleg og gæti
ekki annað.
Upp úr þessu svari spratt smáfjölmiðlatitr-
ingur í Danmörku. Það er auðvelt að ímynda
sér ákafan skilaboðastrauminn sem hefur legið
frá skrifstofu forsætisráðherra til skrifstofu
Prodi þessar klukkustundimar, en á endanum
barst frekari skýring frá Prodi. Ekkert væri því
til fyrirstöðu að skilningur Nyrups væri réttur,
en Maastricht-sáttmálinn, sem er ramminn um
EMU, gerði einfaldlega ekki ráð fyrir að þeir,
sem einu sinni væra komnir inn, færa út aftur.
Hugmyndafomleifafræði
í stað umræðu
Þetta er ekki í fyrsta skipti að leiðtogar ESB
eða erlendir stjómmálaleiðtogar koma með yf-
irlýsingar í Danmörku, sem danskir ESB-
stuðningsmenn taka andköf yfir. Uppsprettan
era þau óheppilegu loforð, sem danskir stjóm-
málamenn gáfu löndum sínum 1972, þegar
þjóðaratkvæðagreiðsla um aðild að Evrópu-
samstarfinu var fyrir stafni. Þá hömraðu
danskir stjómmálamenn sífellt á að samstarfið
snerist aðeins um efnahags- og tollamál.
Eftir því sem samstarfið hefur tekið skýrari
stefnu í átt að pólitísku samstarfi hefur orðið
erfiðara að halda þessum danska sérskilningi til
streitu. Öll umræðan snýst því ekki aðeins um
hvað sé fyrir höndum, heldur hvemig það, sem
augljóslega sé fyrir höndum, falli að því sem
hefur verið sagt af dönskum stjórnmálamönn-
um allt frá 1972. Þessi sérstaka tegund hug-
myndafomleifafræði gerir umræðuna afar sér-
staka.
Þessi hugmyndafomleifafræði gerir einnig
að verkum að Danir eru á einhvern hátt alltaf að
máta sig inn í ESB og spyija sig hvort þeir vilji í
raun vera þar. Einn ágætur stjómmálamaður
tók einhvem tímann svo til orða að það mætti
líta á Evrópusamstarfið sem hjónaband. í
venjulegu hjónabandi væri það óþolandi að ann-
ar makinn hæfi hvem dag á því að ræða það við
hinn makann hvort hann ætlaði sér að halda
áfram að vera giftur í dag eða hvort þau hjóna-
kornin ættu kannski bara að skilja.
Sama væri í sambandi Dana og ESB. Danir
gætu ekki í sífellu verið að velta því fyrir sér
hvort þeir ættu kannski bara að fara. Heima
fyrir draga Danir á eftir sér fæturna varðandi
ESB þó danskir stjómmálamenn og embættis-
menn vinni þar af miklu kappi.
Þriðji kosturinn er ekki til
En hvað gerist ef Danir láta nú efahyggjuna
ráða og segja skýrt og klárt „Nei“ við EMU-
aðild rétt eins og þeir höfnuðu Maastricht-sátt-
málanum 1992? Það er erfitt að spá, en það má
hugsanlega nálgast svarið með því að athuga
hvað gerðLst 1992. Fyrir þá atkvæðagreiðslu
kvörtuðu margir yfir hræðsluáróðri stuðnings-
manna aðildar. Dönum var sagt að efnahagnum
væri stefnt í tvísýnu.
Efnahagur Dana á þessum tíma var ekki góð-
ur og atvinnuleysið áleitið vandamál, en það var
ekki hægt að sjá að ástandið versnaði við Nei-ið
fræga.
Síðan hefur hagur Dana snarbatnað eins og
annarra og stendur nú með eindæma blóma.
í þetta skiptið er mun minna gert að því að
draga upp ógnarmyndir. Nýlega benti Nyrap á
að enginn munur væri á þeirri þjóðrembings-
legu afstöðu sem kæmi fram í andstöðu vinstri
vængsins og þeirra yst á hægri vængnum.
Þetta vakti mikla athygli, því þessir ystu væng-
ir í litrófi stjómmálanna vilja ógjaman líkjast
hvor öðram.
Nyrap og aðrir EMU-stuðningsmenn reyna
frekar að höfða til Evróputilfinningar Dana, til-
finningar um að vera hluti Evrópu, en sú tilfinn-
ing er í daufara lagi í Danmörku. Og Danir hafa
almennt litla trú á að vera þeirra á bónuðu gólf-
unum, eins og salirnir, þar sem ákvarðanir era
teknar kallast á dönsku, hafi í raun áhrif.
Ef nei-ið verður orðið að staðreynd að
morgni 29. september gerist varla neitt sam-
stundis. EMÚ-hollir stjómmálamenn munu
vísast verða í þungu áfalli. Eftir nei-ið 1992 var
hægt að bjóða Dönum útþynnta útgáfu Maast-
richt, meðal annars án myntsambandsins. En
það er tæpast hægt að bjóða útþynnta útgáfu
EMU. Þar era kostirnir tæplega nema annað
hvort eða.
Þó almenningur ætti vart eftir að finna fyrir
áhrifum um langa hríð munu danskir stjóm-
málamenn og embættismenn finna rækilega
fyrir því á vettvangi ESB að landar þeirra virð-
ast svo fráhverfir sambandinu. Það verður enn
erfiðara fyrir samstarfsaðilana í ESB að taka
Dani að fullu alvarlega.
I fljótu bragði má segja að höfnun Dana á
Maastricht hafi ekki haft nein sérstök áhrif
nema helst á stöðu þeirra sjálfra í ESB. En það
má draga þá ályktun í efa. Bæði Danir og Bret-
ar höfðu þegar við gerð Maastricht tekið fram
að þeir áskildu sér rétt til að taka ekki þátt í
þriðja stigi EMU, sameiginlegri mynt. Þessar
tvær þjóðir vora því þegar búnar að áskilja sér
rétt til að ijúfa þá grandvallarstefnu í Evrópu-
samstarfinu að allar aðildarþjóðirnar þyrftu að
vera með í öllu, sem væri þar ákveðið.
Vamagli Dana stafaði af því að danskir
stjómmálamenn á þessum tíma áttuðu sig á
EMU-tortryggni landa sinna og óttuðust að
Maastricht yrði hafnað vegna þessa. Þegar kom
að atkvæðagreiðslunni dugði þessi yfirlýsing þó
ekld tíl.
Úr varð að Danir og Evrópubandalagið, sem
þá var, hönnuðu sérsamning fyrir Danina um að
þeir þyrftu hvorki að taka þátt í myntsamband-
inu, lögreglusamstarfi, hernaðarsamstarfi né
ákvæðum um borgararéttindi í ESB.
Þegar Svíar gerðust aðilar að ESB 1995 tóku
þeir sér það bessaleyfi að gangast ekki undir
ákvæði Maastricht-sáttmálans um EMU, þó
nýju aðildarlöndin hefðu fengið að vita að ekki
stæði annað í boði en sáttmálinn í heild. Hér
vora Svíar þó væntanlega fremur að taka sér
það til fyrirmyndar að Bretar og Danir höfðu
þegar ákveðið að vera stikkfrí frá EMU áður en
Maastricht var samþykkt fremur en að höfnun
Dana 1992 hefði áhrif.
Getur haft áhrif í Svíþjóð
Það er alltaf erfitt að meta hvort ákvarðanir í
einu landi hafi áhrif í öðra. Anna Lind utanríkis-
ráðherra Svía sagði í viðtali við Jyllands-Posten
í vikunni að vaxandi andstaða Dana væri mjög
áhyggjusamleg fyrir Svía. Margir álíta að höfn-
un Dana muni drepa umræðu um sænska þjóð-
aratkvæðagreiðslu á dreif um óákveðinn tíma.
Á ferð um Slóveníu og Lettland nýlega mátti
glögglega heyra að í þessum löndum, sem von-
ast eftir aðild að ESB sem allra fyrst fylgjast
menn af athygli með framvindunni í Danmörku.
Athyglin beinist ekki síst að því hvað gerist ef
Danir segja nei. Er hugsanlegt að fá að vera
með og hafna samt einstökum sviðum, rétt eins
og krakkar sem tína rúsínurnar úr jólakökunni?
Það er óneitanlega áhugavert að velta því fyrir
sér að þjóðir eins og Bretar og Danir hafa feng-
ið svigrúm til að rækta sérþarfir sínar í ESB.
Það liggur í loftinu að nýju aðildarlöndin eigi
ekki slíkra kosta völ. En sú staðreynd að ESB
hefur þegar neyðst til að hverfa frá stefnunni
um eitt fyrir alla hlýtur að hafa áhrif á hug-
myndir í þeim löndum, sem bíða aðildar.
Framan af má gera ráð fyrir að hugsunin í
þeim löndum hafi verið að því fyiT sem aðild
fengist því betra og til þess væri miklu fórnandi.
Eftir því sem aðildin dregst gæti dregið úr
þessari hugsun. Ef Danir segja nei mun það eitt
ekki hafa afgerandi skyndiáhrif. En ef höfnun
veikir þeirra eigin stöðu mun hún vísast ýta
undir vangaveltur um að velja og hafna, sem
þegar era á kreiki.