Morgunblaðið - 11.06.2000, Síða 24

24 SUNNUDAGUR 11. JÚNÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
FÓLKSFLUTNINGUR
£rá landsbyggðinni til
höfuðborgarsvæðisins
hefur verið áhyggjuefni
margra um árabil, ekki
síst þar sem aðallega er um fólk á
þrítugsaldri að ræða. Samkvæmt
rannsókn sem Stefán Ólafsson pró-
fessor hefur gert á búsetuskilyrðum
eru þessir flutningar úr takt við bú-
setuóskir landsmanna.
Ýmislegt hefur verið gert í áranna
rás til að freista þess að sporna við
þessari þróun og fyrir ári var meðal
annars samþykkt þingsályktunartil-
laga um stefnu í byggðamálum fyrir
árin 1999-2001. Helstu áhersluþættir
eru nýsköpun í atvinnulífinu, mennt-
un, þekking og menning, jöfnun
lífskjara og bætt samkeppnisstaða og
að síðustu bætt umgengni við landið.
En stefnumörkun ein og sér er ekki
nóg heldur verður framkvæmd að
fylgja í kjölfarið og skiptir þá frum-
kvæði einstaklinga og sveitarfélaga
ekki síst máli.
Jón Jónsson þjóðfræðingur er einn
þeirra sem hafa á undanfomum ára-
tug unnið að ýmsum verkefnum sem
tengjast uppbyggingu landsbyggðar-
innar, enda segir hann að þjóðfræðin
gefi mjög gott tækifæri til að tengja
saman menningariega uppbyggingu,
miðlun á fræðunum og byggðastefnu.
Áhuga Jóns á þjóð- og sagnfræði má
rekja allt til bamæsku. Innan við
fermingu hafði hann lesið þjóðsögur
Jóns Árnasonar, allar „Aldimar", Is-
lendingasögumar auk ýmissa ann-
arra rita. Því kom kannski ekki á
óvart, að hann valdi þjóðfræði þegar
kom að háskólanámi og bætti síðan
við sig sagnfræði.
Lítill áhugi
sveitarstjóraa?
Jón er ættaður af Ströndum, nánar
tiltekið frá bænum Steinadal og
þekkir það frá 13 ára aldri að sækja
heimavistarskóla á vetuma og í fá-
breytt atvinnulíf í heimabyggð á
sumrin. Hann undrast þann litla
áhuga sem sveitarstjómir sýna ungu
fólki sem fer að heiman tíl náms.
Bætir við, að h'till vandi sé að fylgjast
með því hvað það er að læra og vera
vakandi fyrir því að leita til þeirra
þegar verkefni skapast í sveitunum,
hvort sem um er að ræða iðnaðar-
menn, fræðimenn eða aðra. Yfirleitt
sé nóg af verkefnum en of lítið hugað
að því að tengja þetta tvennt saman.
Hann bendir á, að stöðugt sé rætt
um, að atvinnulíf á landsbyggðinni sé
alltof einhæft, einkum á svæðum þar
sem sauðfjárrækt og sjósókn hafi
verið einu atvinnuvegimir. Oft vilji
brenna við þegar farið sé út í aðgerðir
að einkum sé hugað að störfum fyrir
30 ára og eldri. „Það hlýtur að vera
einna mikilvægast fyrir jákvæða
byggðaþróun á þessum stöðum að
halda í unga fólkið sem farið er að
heiman til að sækja sér menntun. Á
Ströndum búa til dæmis ekki nema
tæplega 900 manns í allri sýslunni, en
fjölbreytni í atvinnulífinu hlýtur samt
að vera mikiivæg þar eins og annars
staðar. Ungt fólk sem er að læra til
dæmis sagnfræði í Háskólanum hef-
ur ekki beinlínis áhuga á að koma
heim yfir sumartímann til að vinna í
fiski eða við afgreiðslustörf. Þegar
sveitarstjómir huga ekki að því að ná
unga fólkinu heim yfir sumarið með
því að bjóða þvi störf við hæfi, era
þær einnig búnar að missa það af
svæðinu til frambúðar."
Góður stökkpallur
út í atvinnulífið
Fyrir tveimur ámm stofnaði Jón
Sögusmiðjuna, sem hefur aðsetur í
ReykjavíkurAkademíunni. Sögu-
smiðjan tekur að sér ýmiss konar
verkefni tengd sögu og þjóðmenn-
ingu og er að sögn Jóns eins konar
regnhlíf utan um unga þjóðfræðinga
og ungt fólk í sagnfræði, íslenskum
bókmenntafræðum og fleiri fræðig-
reinum.
Starfsemin hefur hlaðið utan á sig
frá stofnun og störfuðu þar 12 manns
síðastliðið sumar við alls kyns verk-
efni en sex manns yfir vetrartímann.
Sögusmiðjan tekur ýmist við beiðn-
um um verkefni, og er þá settur sam-
an hópur fólks sem vinnur sameigin-
lega að verkefninu, eða að hugmyndir
eru útfærðar og þá ýmist fjármagn-
aðar með rannsóknarstyrkjum eða að
þær eru seldar.
Jón segir að þessi reynsla sé mjög
góður stökkpallur út í atvinnulífið
íyrir hugmyndaríkt ungt fólk, sem er

■
Morgunblaðið/Kristinn
Jón Jónsson þjóðfræðingur telur að sveitarstjórnir eigi að finna og úthluta verkefnum til ungs fólks úr sveitinni sem farið hefur að lieiman til náms.
Ládeyða á
landsbyggðinni?
Almennur vilji er innan sveitarstjórna
til að bregðast við flutningi fólks frá lands-
byggðinni en oft sjá menn ekki trén fyrir
skóginum. Jón Jónsson þjóðfræðingur
hefur unnið að verkefnum tengdum lands-
byggðinni og segir hann í samtali við
Hildi Friðriksdóttur að víða sé skortur á
frumkvæði, frumkvöðlum og fjármagni.
tílbúið að leggja á sig einhverja
vinnu. Einstaka sveitarfélag hefur
leitið til Sögusmiðjunnar um verk-
efni, en Jón tekur fram að ekkert þýði
að bíða við símann heldur verði menn
að grípa á lofti hugmyndir og útfæra
þær eða hreinlega að búa til nýjar.
Dæmi um slíkt er Galdrasýningin á
Ströndum, sem er hugmynd Jóns en
hönnuður sýningarinnar er Ami Páll
Jóhannsson. Fyrsti áfangi hennar
verður opnaður á Hólmavík á Jóns-
messunni fostudagskvöldið 23. júní
með góðum stuðningi opinberra aðila.
Opnunarhátíðin er á dagskrá Reykja-
víkur - Menningarborgar Evrópu ár-
ið 2000. „Jónsmessa er magísk nótt,
þá fljóta óskasteinar upp í tjömum
þar sem þeir em og allflestar lækn-
ingajurtir hafa aukið vægi og eins all-
ir náttúmsteinar. Margt furðulegt
gerist þessa nótt,“ segir Jón sposkur
á svip þegar hann er spurður um opn-
unardaginn.
Hann segir að eitt meginmarkmið
sýningarinnar sé að styrkja byggð á
svæðinu. Reynslan sýni að þar sem
markvisst hafi verið unnið að menn-
ingartengdri ferðaþjónustu hafi
ferðamannastraumur aukist vem-
lega. Því megi gera ráð fyrir að marg-
feldisáhrif í verslun og þjónustu verði
veraleg á Ströndum.
Varanleg minja-
og munasýning
„Þótt 17. aldar sagan sé ekki bein-
línis falleg teljum við nauðsynlegt að
miðla frásögnum af þessu tímabili,
meðal annars til þess að læra af því.
Við fengum gamalt pakkhús frá
Kaupfélaginu í Hólmavík, sem við er-
um búin að gera upp og þar verður yf-
irlitssýning um þjóðtrúna, þjóðsög-
umar og galdratímabilið.
Þetta er varanleg minja- og muna-
sýning, sem á eftir að standa í ára-
tugi, en að sjálfsögðu ætlum við að
halda henni lifandi og breyta henni
regluiega eftir því sem hún þenst út.
Á næstu áram verður sýningin
byggð upp á fjóram stöð-
um í sýslunni, þannig
að menn ferðast
eftir nokkurs v
konar galdra-
slóð þegar þeir
heimsækja
Strandimar.
Þá er byijað í
Hrútafirði og farið norður eftir allri
sýslunni að Trékyllisvík.“
Fjölgun starfa á svæðinu
-Hvað með heimamenn? Er ekki
mikilvægt að þeir taki virkan þátt í
svona uppbyggingu?
„Jú, það er nauðsynlegt til þess að
starfsemin gangi. Hugmyndinni var
strax tekið vel af heimamönnum og
fljótlega voru þeir farnir að vinna að
henni af fullum krafti, bæði iðnaðar-
menn og fræðimenn að norðan. Við
geram ráð fyrir að söfnin skapi með
tímanum 4-6 sumarstörf fyrir ungt
fólk af svæðinu fyrir utan eina stöðu
forstöðumanns eða fræðimanns. Nú
er búið að stofna sjálfseignarstofnun
um galdrasýninguna, sem heitir
Strandagaldur. Það er menningar-
stofnun sem ætlar að beita sér fyrir
því að halda sýningunni áfram og
jafhvel huga að fleirl
menningarverkefnum á
svæðinu.“
- Á markaðstorgi
gagna- og fjar-
vinnsluvefs
Byggðastofnunar
á Netinu er get-
um leitt að því að
eitt af vandamál-
Galdrar
á Ströndum
GALDRASÝNINGIN á Ströndum, sem opnuð verður á Jóns-
messu í sumar er eitt af þeim verkefnum sem Jón Jónsson
þjóðfræðingur hefur unnið að.
I tengslum við Atvinnuþróunarfélag Vestfjarða hefur
Sögusmiðjan, fyrirtæki Jóns, útbúið Vestljarðavef (www.aka-
demia.is/vestfirdir). Þar má meðal annars lesa eftirfarndi:
„Það hefur ætíð loðað við Strandamenn að þeir viti lengra
en nef sér, og að sumir þeirra séu rammgöldróttir. Um þetta
ber vitni mikill sagnaarfur sem segir frá göldrum Strandamanna og
Hornstrendinga, allt fram undir siðustu aldamót. Galdrafárið á 17. öld
varð raunar aldrei jafnmagnað hér á landi eins og sums staðar sunnar i
álfunni, en Vestfirðir urðu langtum verst úti. Af þeim ríflega 20 sem luku
ævi sinni á bálinu á íslandi voru 17 úr þessum landshluta.
I Ámeshreppi bar mjög á ofsóknum og árið 1654 voru þrír menn
brenndir á báli fyrir galdra í Trékyllisvík. Þeir voru sakaðir um að bera
ábyrgð á undarlegum sjúkleika kvenna, sem mest bar á í Ámeskirkju, og
játuðu reyndar á sig ýmsar fleiri syndir.
Fleiri galdramál komu upp í sýslunni fyrr á öldinni og 1690 var Klem-
Hauskúpa scm
er hiuli af leik-
mynd og handrit
frá 17. öld eru að-
eins sýnishorn af
þeim gripum sem eru á
Galdrasýningunni.
Ljósmynd/ímynd
cns nokkur Bjarnason í Steingrímsfirði á Ströndum dæmdur á bálið fyrir
galdra síðastur íslendinga. Konungur mildaði reyndar dóm hans í ævil-
anga útlegð.
Að auki bjó sýslumaðurinn Þorleifur Kortsson í héraðinu, á Bæ í
Hrútafírði, en hann er í sögubókum sagður hafa verið cinna ötulastur
þeirra manna sem kappkostuðu að koma mönnum á bálið. En hver veit
nema hulunni verði svipt af sögufólsun síðustu tveggja alda á Galdrasýn-
ingu á Ströndum, og Þorleifur færður úr hópi misyndismanna þjóðarinn-