Morgunblaðið - 09.07.2000, Qupperneq 14

14 SUNNUDAGUR 9. JÚLÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Helst óbreytt ástand í japönskum stjórnmálum eftir nýafstaðnar þingkosningar?
Gömlu vald-
hafarnir fá
enn og aftur
meirihluta
Nýkjörið þing Japans kom saman í fyrsta sinn í
vikunni eftir kosningar sem fram fóru hinn 25. júní.
Fór svo, að ríkisstjórnin undir forystu Frjálslynda
lýðræðisflokksins og Yoshiro Mori, arftaka Keizos
Obuchis á forsætisráðherrastólnum, hélt velli þrátt
fyrir lítinn áhuga kjósenda. Hulda Þóra Sveins-
dóttir, fréttaritari í Japan, skýrir hér ástandið í
japönskum stjórnmálum.
Reuters
Yoshiro Mori, endurkjörinn forsætisráðherra Japans, hugar að hálstauinu í hópi ráðherra sinna fyrir mynda-
töku eftir athöfn í keisarahöllinni í Tókýó, þar sem keisarinn staðfesti hina nýju ríkisstjórn formlega í embætti.
ó að fylgi japönsku ríkis-
stjómarinnar hafi hrunið
síðustu vikur samkvæmt
skoðanakönnunum, hélt
hún velli í kosningunum til neðri
deildar þingsins sem haldnar voru
25. júní síðastliðinn. Ríkisstjómin,
skipuð af Frjálslynda lýðræðis-
flokknum (hér eftir FLF), Komeito,
og nýja íhaldsflokknum, náði 271
sæti af 480, og hefur þar með góðan
meirihluta. Ríkisstjórnarflokkarnir
töpuðu þó allir fylgi. FLF tapaði 38
sætum af þeim 271 sem hann hafði
fyrir kosningamar, íhaldsflokkur-
inn missti 11 sæti og hefur nú ekki
nema sjö þingmenn og Komeito tap-
aði níu sætum og hefur 31 þing-
mann. Stærsti stjómarandstöðu-
flokkurinn, Lýðræðisflokkurinn,
bætti hinsvegar vel við sig og fór úr
97 sætum upp í 127. Þessi fylgis-
aukning dugir þó ekki til að ýta nú-
verandi ríkisstjóm frá og eru því
litlar breytingar sjáanlegar. Þá vek-
ur það athygli að aðeins 35 konur
vora kosnar til þings, og teljast þær
ekki nema 7,3 prósent þingmanna.
Stutt kosningabarátta sem
vakti lítinn áhuga
Hin formlega kpsningabarátta í
Japan stendur mjög stutt og hófst
hún ekki fyrr en tæpum tveimur
vikum fyrir kosningar. Frambjóð-
endur nota tímann vel í kosninga-
baráttunni, keyra um kjördæmi sitt
í litlum sendiferðabíl, gala áskoranir
til almennings um að kjósa sig og
veifa hanskaklæddri hendi til veg-
farenda. Er hvíti hanskinn tákn um
hreinleika og veitir ekki af nú þegar
stór hluti almennings lítur svo á að
japönsk stjómmál séu svo spillt og
stöðnuð að það sé ekki þess virði að
kjósa. Mikið er um opinber ræðu-
höld á fjölfömum götum og standa
þá frambjóðendur gjaman uppi á
þaki sendiferðabfls til að ná til fjöld-
ans. A ferðum sínum um kjördæmið
leggja frambjóðendur enn mikla
áherslu á það að heilsa sem flestum
kjósendum með handabandi til að
vinna þá yfir á sitt band.
Japanskir fjölmiðlar og stjórn-
málamenn lögðu mikla áherslu á
það að þessar kosningar væra valið
um stjórnmál 21. aldarinnar og var
mikill áróður hafður uppi til að
hvetja fólk til að kjósa en þátttaka
hefur aldrei verið minni en í síðustu
kosningum fyrir fjórum árum þegar
aðeins 59,65% kusu. Kjósendur virt-
ust hinsvegar ekki taka áskoraninni
og var kosningaþátttaka enn mjög
dræm, eða 62,49%. Var veðrið talið
draga þátttöku niður en það rigndi í
vesturhluta Japans á kosningadag-
inn.
Nú er talið að að minnsta kosti 35
prósent allra kjósenda í Japan fylgi
ekki ákveðnum stjómmálaflokki en
áætlað er að meira en 70% af at-
kvæðum þessara kjósenda fari til
stjórnarandstöðuflokkanna. Var það
því stjórnarandstöðunni mikilvægt
að tryggja góða kosningaþátttöku.
FLF byggir hinsvegar fylgi sitt á
vel skipulögðum stuðningsmanna-
hópum. Vakti það því mikla
hneykslun og þótti ekki bera mikilli
lýðræðisást vitni þegar Yoshiro
Mori forsætisráðherra lét þau orð
falla stuttu fyrir kosningarnar að
hann vonaði að óháðu kjósendurnir
lægju heima sofandi á kosningadag-
inn.
Helstu stefnumálin
Japan stendur frammi fyrir fjöl-
mörgum alvarlegum vandamálum
sem aðkallandi er að leysa. Þar er
fyrst að nefna efnhagsvandann sem
enn er mikill þó svo ýmis batamerki
séu á lofti. Þá hefur atvinnuleysi
haldið áfram að aukast, sérstaklega
meðal ungs fólks. Velferðarkerfið
þarfnast umbóta til að takast á við
hlutfallslega fjölgun gamals fólks.
Og ekki má gleyma mjög svo um-
deildu máli, endurskoðun stjómar-
skrárinnar. Það má samt segja að
helsta kosningamálið hafi verið
hvort rfldsstjómarflokkarnir fengju
stuðning til áframhaldandi stjórnar-
setu, en þeir höfðu lýst því yfir að
þeir stefndu að samstarfi ef meiri-
hluti fengist og þá undir forystu
Mori. Stjórnarandstaðan reyndi
hinsvegar að gera það að einu af
helstu kosningamálunum hvort
Mori væri hæfur til að leiða Japan
inn í nýja öld.
Á þeim rúmu tveimur mánuðum
sem Mori hefur verið við stjórnvöl-
inn í kjölfar skyndilegra veikinda
Obuchi, hefur hann verið mjög um-
deildur. Mori hefur látið ýmis um-
mæli falla síðustu vikurnar sem
benda til þess að hann trúi því að
keisarinn sé ekki aðeins sameining-
artákn þjóðarinnar, eins og stjórn-
arskráin mælir á um, heldur að full-
veldi ríkisins sé í höndum keisarans.
Fjölmiðlar og stjómarandstaðan,
með Yukio Hatoyama, formann
Lýðræðisflokksins í broddi fylking-
ar, gagnrýndu forsætisráðherrann
harðlega og sögðu ummæli hans
vera andstæð stjórnarskrá landsins
sem kveður á um að fullveldi sé í
höndum þjóðarinnar. Hefur álit al-
mennings á Mori hlotið mikinn
hnekki og var stuðningur við ríkis-
stjórnina kominn niður í rúm 12
prósent þegar kosningar skullu á.
Óánægjan náði inn í raðir FLF. Að
sögn dagblaðsins Asahi Shimbun af-
þökkuðu þó nokkrar héraðsskrif-
stofur flokksins boð forsætisráð-
herrans um að hann heimsækti þær
frambjóðendum til stuðnings í kosn-
ingabaráttunni.
Ríkisstjórnarflokkarnir lögðu
fram sameiginlega stefnuskrá. Þeir
hétu því að halda áfram efnahags-
stefnu Obuchi sem felst í því að
moka gífurlegu fjármagni inn í efna-
hagskerfið í von um efnahagsbata
og auka enn frekar opinberar fram-
kvæmdir. Stjórnarflokkarnir hétu
ennfremur atvinnusköpun með því
að styðja frekar við upplýsinga- og
tækniiðnað. Lýðræðisflokkurinn
lagði hinsvegar áherslu á að minnka
skuldir ríkisins og auka aðhald í
fjármálum þess. Hann lagði meðal
annars til að opinberar framkvæmd-
ir yrðu skornar niður til að draga úr
útgjöldum, og að lækka skattleysi-
mörkin til að auka tekjur ríkisins.
Lítið bar hinsvegar á því máli
sem halda má fram að verði eitt af
mikilvægustu málunum í Japan á
næstu áram, það er endurskoðun
stjórnarskrárinnar. Var það aðeins
Sósíaldemókrataflokkurinn sem
gerði varðveislu hennar að sínu
helsta kosningamáli og sakaði FLF
um að þegja málið í hel. Á síðasta
ári vora settar á fót nefndir í báðum
deildum þingsins sem eiga að end-
urskoða stjórnarskrána sem skrifuð
var árið 1947 þegar Japan var her-
setið af Bandaríkjunum. Var skipun
nefndanna mjög umdeild þar sem
ákveðin friðhelgi hefur ríkt yfir
stjórnarskránni síðan í byrjun 6.
áratugarins. Hin nýstofnuðu ráð
eiga að starfa í um 5 ár en hafa ekki
rétt til að leggja fram framvörp til
breytinga heldur aðeins rétt til
skýrslugerðar um efnið. Endur-
skoðun níundu greinar stjórnar-
skrárinnar sem kveður á um að Jap-
an skuli ekki hervæðast eða sýna
árásarhneigð gagnvart öðram þjóð-
um er þar vafalaust umdeildust.
Að sögn vinstri sinnaða dagblaðs-
ins Asahi Shimbun er ástæðan fyrir
þögn stjómmálaflokkanna sú að
skoðanir eru mjög skiptar bæði inn-
an ríkisstjórnarinnar og innan Lýð-
ræðisflokksins um stjórnarskrána.
Það er skoðun FLF og nýja íhalds-
flokksins að stjórnarskráin hafi ver-
ið skrifuð af Bandaríkjamönnum og
þvinguð upp á Japan. I ljósi þess og
breyttra alþjóðlegra aðstæðna telja
þeir þörf á róttækri endurskoðun og
afnámi 9. greinarinnar sem gæfi þar
með Japan rétt til að hervæðast að
fullu. Komeito er fylgjandi endur-
skoðun en vill halda í 9. greinina.
Margir innan Lýðræðisflokksins
era h'ka hlynntir endurskoðun til að
gefa Heimavarnaliðinu, en svo kall-
ast japanski herinn, það lagalega
gildi sem þarf til að Japan geti tekið
þátt í alþjóðlegu friðarsamstarfi.
Fjölmargir meðlimir Lýðræðis-
flokksins eru hinsvegar fyrrverandi
flokksmenn Sósíaldemókrataflokks-
ins og fylgja enn stefnu síns gamla
flokks um málið. Sósíaldemókrata-
flokkurinn og Kommúnistaflokkur-
inn era því algerlega mótfallnir að
hreyft sé við stjórnarskránni og
benda á að hún hafi gert efnahags-
undrið mögulegt með því að halda
hemaðarkostnaði í lágmarki. Ríkis-
stjórnin og stærsti stjórnarand-
stöðuflokkurinn vildu því ekki gera
stjórnarskrána að kosningamáli
þrátt fyrir að undirbúningur að
endurskoðun sé hafinn og málið
augljóslega mjög mikilvægt fyrir
framtíð Japans.
Vantar traust á
stjórnarandstöðunni
En hvers vegna urðu svo litlar
breytingar í nýliðnum kosningum
þegar kjósendur virtust svo
óánægðir með ríkisstjórnina og for-
ystu Mori? Helsta skýringin er lík-
lega sú að þrátt fyrir mikla gagn-
rýni á ríkisstjórnina síðustu
vikurnar fyrir kosningarnar tókst
stjórnarandstöðunni ekki að sann-
færa kjósendur um að hún gæti tek-
ið við stjórnartaumunum. Ríkis-
stjómarflokkarnir þrír fóra út í
kosningabaráttuna með þá skýra
stefnu að þeir myndu halda áfram
stjórnarsamstarfinu ef nægilegt
fylgi fengist. Þrátt fyrir að Lýðræð-
isflokkurinn gagnrýndi FLF harð-
lega fyrir baktjaldamakk og slæma
stjórnarhætti skýrði hann aldrei
nægilega vel fyrir kjósendum hvers
konar samsteypustjórn gæti tekið
við af núverandi ríkisstjórn. Ljóst
var að stjórnarandstöðuflokkarnir
vora ekki sammála um viðeigandi
efnahagsráðstafanir og stjórnar-
skrána. Lýðræðisflokkurinn hafði
einnig tekið það skýrt fram að hann
myndi ekki vinna með Kommúnista-
flokknum og því vora möguleikar á
myndun meirihlutastjórnar á vegum
stjórnarandstöðunnar nánast engir.
FLF notfærði sér þessa óákveðni
mjög í kosningabaráttunni til að
gagnrýna Lýðræðisflokkinn og
hvatti kjósendur til að kjósa áfram-
haldandi stöðugleika. Fjölmiðlar hér
höfðu spáð því að ef kosningaþátt-
taka ykist ekki töluvert í þessum
kosningum væru litlar líkur á breyt-
ingum. Sú von stjórnar-
andstöðunnar að óháðir kjósendur
myndu flykkjast til að kjósa gegn
Mori og ummælum hans rættist
ekki og Lýðræðisflokkurinn leið fyr-
ir það.
Lýðræðisflokkurinn
vinsæll í þéttbýli
Lýðræðisflokkurinn er nokkuð
nýr flokkur, en hann var stofnaður
stuttu fyiár síðustu kosningai' til
neðri deildar. Hann hefur því ekki
fest þær rætur sem FLF hefur í
kjördæmunum. FLF hefur á löng-
um stjórnarferli sínum byggt upp
sérstök stuðningssamtök við ein-
staka þingmenn í kjördæmunum
sem hafa sterk tengsl við viðskipta-
og iðnaðarsamtök í þeirra héraði og
smala saman atkvæðum. Lýðræðis-
flokkurinn og aðrir stjórnarand-
stöðuflokkar hafa ekki skipulags-
einingar sem era jafn áhrifamiklar.
Lýðræðisflokkurinn var studdur af
Verkalýðshreyfingunni í þessum
kosningum en treystir einnig mikið
á óháða kjósendur sem gerir gengi
hans valt. Flokkurinn gerði það gott
í þéttbýli en í sveitahéraðum hefur
Fæðingum fækkar enn í Japan
Ottast skort
á vinnuafli
Tókýtí. AFP.
FÆÐINGARTÍÐNI í Japan hélt
áfram að lækka í fyrra og elur það
á ótta japanskra yfirvalda við að
upp kunni að koma sú staða, að
ekki verði nógu mikið af vinnandi
fólki til að halda uppi hinum sí-
stækkandi hópi ellilífeyrisþega.
Meðaltal yfir fjölda þeirra
barna sem hver kona eignast á æv-
inni náði í fyrra sögulegu lágmarki
þegar það mældist 1,34. Árið áður
hafði meðalfjöldi bama á hverja
konu mælst 1,38. Það var fyrst ár-
ið 1975 að fæðingartíðnin f'éll niður
fyrir tvö börn á hverja konu og
hefur hún síðan lækkað ár frá ári.
Breyttir lífshættir era taldir ein
aðalorsök þessa en japanskar kon-
ur hefja nú bameignir síðar en áð-
ur tíðkaðist. I fyrra mældist með-
alaldur þeirra kvenna, sem vora
að eignast sitt fyrsta barn, 27,9 ár í
stað 25,7 árið 1975.
„Það vekur sannarlega upp viss
vandamál varðandi ellilífeyri og al-
mannatryggingar að meðalaldur
skuli vera að hækka en vinnandi
höndum að fækka,“ sagði Taka-
yoshi Kitagawa, prófessor í félags-
vísindum við Nagoya-háskóla.
Samkvæmt útreikningum jap-
önsku ríkisstjórnarinnar er talið
að um 32,3% þjóðarinnar verði yfir
65 ára aldri árið 2050. Fæðingar-
tíðni í Japan er hærri en á Ítalíu
þar sem hver kona eignast að með-
altali 1,19 böm, en lægri en í
Þýskalandi, Svíþjóð og Bretlandi
þar sem meðalfæðingatíðni er á
bilinu 1,41-1,70.