Morgunblaðið - 23.09.2000, Blaðsíða 44

44 LAUGARDAGUR 23. SEPTEMBER 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Stækki þorskstofninn þarf
að draga úr loðnuveiðum
ÞETTA var fyrir-
sögn fréttar í DV 9.
sept. 1996, en þar var
sagt frá ráðstefnu um
fjölstofnarannsóknir á
vegum Hafrannsókna-
stofnunar. Þar var orð-
rétt haft eftir Hjálmari
Vilhjálmssyni fiski-
fræðingi: „Það er stað-
ífejmd sem lengi hefur
verið kunn, að þorsk-
urinn lifir að stórum
hluta á loðnu. Til að
mynda lifir hann nær
eingöngu á henni yfir
veturinn. Við sáum það
á árunum upp úr 1980
og 1990, þegar lítið var
um loðnu, að mjög dró úr meðal-
þyngd þorsks. Það virðist sem hann
geti ekki bætt sér upp loðnuskort-
inn. Þess vegna liggur það í augum
uppi, að stækki þorskstofninn þurf-
um við að sjá til þess að hann hafi
næga loðnu, og það getum við ekki
nema draga úr veiðunum." Eins og
flestum er kunnugt er Hjálmar Vil-
Sjálmsson fremsti loðnusérfræðing-
ur okkar Islendinga, og hefur hann
varpað nýju ljósi á lífsferil og göng-
ur hennar.
I bók sinni „Islenskir fiskar" (2.
útg. 1992) segir Gunnar Jónsson
m.a. um fæðu þorsksins: „Þorskur-
inn er mjög gráðugur fiskur, og má
segja að_ hann éti allt sem að kjafti
kemur. í mögum þorska hafa fund-
ist flestir ef ekki allir hópar dýra.“
Nokkru síðar segir Gunnar: „Lang
mikilvægasta fæðan fyrir fullorðinn
orsk (50-90 cm) er loðna.“ Einnig
etur Gunnar þess að loðnan sé al-
geng á matseðli ýsunnar og fleiri
fiska svo sem stórufsa, stórakarfa,
grálúðu og lúðu. Þá segir Gunnar,
að loðnan sé ofsótt og elt af hvölum,
selum og fuglum og á síðari tímum
hafi maðurinn bæst í hóp óvina
hennar og gerst stórtækur.
í bókinni „Fiskarn-
ir“ (1926) segir Bjarni
Sæmundsson bæði
fróðlega og fjörlega
frá græðgi þorsksins
og því sem fundist get-
ur í stórum þorsk-
maga, m.a. segir hann:
„Einkum heillar loðn-
an hann mjög og þegar
hann eltir hana, gætir
hann oft lítið að því
hvert stefnir og hleyp-
ur á eftir henni alveg
upp að fjörum, en þar
getur brimið tekið
hann og kastað honum
unnvörpum upp á land
og gerist slíkt oft hér á
suðurströndinni á útmánuðum,
einkum á söndum Skaftafells- og
Rangárvallasýslu. Treður hann þá
magann oft svo út að hann verður
þunnur og gegnsær eins og líknar-
belgur, enda hefur hann þá gleypt
þessa fiska tugum og jafnvel hundr-
uðum saman, eftir því hve stór hann
er sjálfur og maginn rúmar mikið. A
vetrarvertíð má telja 100-160 full-
vaxnar loðnur í þorski af vanalegri
stærð við suðurströndina og við
Langanes hafa verið taldar 267
smáloðnur (um 10 cm langar) úr
einum þorskmaga í júli, og auk þess
var í honum töluvert af rauðu
rnauki." Einnig segir Bjarni: „Óvin-
ir loðnunnar eru margir. Hvar sem
hún er á ferðinni, svo að nokkru
muni, elta hana fuglar, selir, hvalir
og fiskar: hvítfugl ýmiskonar, eink-
um rita og súla, smáhveli eins og
hnísur, skíðishvalir, einkum hrefna
og langreyður, og svo þorskur, ufsi
og fleiri fiskar. Er þetta fyrirbæri
oft ærið stórfenglegt við S-strönd-
ina á útmánuðum, þegar loðnutorf-
urnar ná yfir svæði sem skifta mfl-
um á lengd og nefnist þar sflferð."
Um hrygningu loðnunnar segir
Gunnar Jónsson í bók sinni: „Loðn-
Haukur
Ragnarsson
Loðnuafli íslendinga og heildar þorskafli
á Íslandsmíðum, árin 1964-1998
1.400 Þúsund tonn--------------......—....
1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 1998
Fiskveiðar
Sú spurning hlýtur að
vakna, segir Haukur
Ragnarsson, hvort þessi
gífurlega aukning
loðnuaflans valdi ekki
heilmikilli röskun í líf-
7
ríki sjávarins við Island.
an hrygnir eggjum sínum á botninn
og límast þau þar við steina og
skeljabrot og liggja oft í mörgum
lögum. Eggin eru lítil, eða um 1 mm
í þvermál, rauðgul á lit og fjöldi
þeirra um 30-40 þúsund. Hrygning
fer fram allt frá fjöruborði og niður
á 70-80 m dýpi. Klakið tekur um 3
vikur, og er lirfan um 5 mm við klak.
Ýmsir fiskar éta loðnuhrognin, t.d.
ýsa, þorskur o.fl. tegundir." Bæði
Gunnar og Bjarni segja að dauði
loðnunnar sé því sem næst alger að
lokinni hrygningu. Má því ætla að
hún sé að hluta til mikilvæg fæða
ýmissa þeirra botndýra sem eru
hræætur, en að öðrum hluta leysist
hún upp í frumefni sín, og sé þannig
allmikilvægur hlekkur í næringar-
og lífkerfi sjávarins við suður- og
vesturströndina og jafnvel víðar.
Þessum þremur fiskifræðingum,
sem hér hafa verið til nefndir, ber
saman um það, að loðnan sé að stór-
um hluta aðalfæða þorsksins og
jafnframt mikilvæg fæða margra
annarra nytjafiska. Segja má að hér
við land hafi loðna nær eingöngu
verið veidd til beitu fram undir
miðjan sjöunda áratuginn, og það
var ekki fyrr en stórslátrun norsk-
íslenska síldarstofnsins var lokið
(að því er virðist í árangursríkri
samvinnu beggja þjóðanna) að
veruleg sókn hófst í íslenska loðnu-
stofninn. Á mynd sem fylgir grein-
arkorni þessu má sjá línurit sem
sýna loðnuafla íslendinga á árunum
1964 til 1998 og þorskafla á íslands-
miðum á sama tímabili. Þótt veru-
legar sveiflur hafi verið í loðnuveið-
inni hefur hún í heild sinni aukist
gífurlega (Brotnu línurnar sýna í
hvaða horf hefur stefnt um afla-
brögð). Árið 1964 nam veiðin aðeins
8.640 tonnum, en komst árið 1997
upp í 1.313.624 tonn. Á sama tíma
hefur þorskveiðin í heild sinni stöð-
ugt dregist saman svo sem glöggt
má sjá af línuritinu.
Sú spurning hlýtur að vakna í
huga margra, hvort þessi gífurlega
aukning loðnuaflans úr nánast engu
upp í milljón tonn og meira, valdi
ekki heilmikilli röskun í lífríki sjáv-
arins við Island. Það hlýtur að muna
um minna. Við þetta bætist sú stað-
reynd að afleiðing hvalveiði-
bannsins er vaxandi hvalastofn, sem
tekur til sín ómældan skerf af ýms-
um svifdýrum og fiskum, og þá ekki
síst af loðnunni.
I ljósi ummæla þeirra þriggja
ágætu fiskifræðinga sem að framan
getur virðist leikmanni einsýnt að
eitthvert samband hljóti að vera
milli aukins loðnuafla og síminnk-
andi þorskafla. Árið 1996 var talið
að þorskstofninn væri í vexti, og
hefði því verið eðlilegt að taka mið
af áliti Hjálmars Vilhjálmssonar og
draga úr loðnuveiðunum. Það var
ekki gert. Bæði það ár og næsta
urðu metár í loðnuafla eins og sjá
má af línuritinu. I riti Hagstofunn-
ar, Utvegur 1998, segir að árið 1996
hafi fiskiflotinn stækkað mjög mikið
í brúttórúmlestum, aðallega vegna
kaupa á loðnuskipum. Það var
óheppileg tilviljun. Það ár og næsta
fór loðnuaflinn vel yfir milljón tonn.
Kann að vera, að við séum að súpa
seyðið af því um þessar mundir? Ár-
ið 1998 nam loðnuafli íslendinga
748.503 tonnum og var meðalverð
þess afla 7,16 kr./kg. Sama ár nam
þorskaflinn 241.545 tonnum og var
meðalverðið til útgerðar 88,48 kr./
kg. Hvert þorskkíló var þá 12-13
sinnum verðmætara en loðnukflóið.
Verðmunur á fullunnum þorsk- og
loðnuafurðum er miklu meiri, svo að
ekki sé nefnd sú atvinna í landi sem
þorskurinn skapar. Hér er um gíf-
urleg verðmæti að tefla fyrir þjóð-
arbúið.
Höfundur er skógfræðingur og elli-
lífeyrisþegi.
Unnin orrusta
en tapað stríð?
HÁTT hefur borið í
fréttum upp á síðkast-
ið að fíkniefnalögregl-
an sé búin með „yfir-
vinnukvóta" sinn. Það
er ekki laust við að
þegar slíkar fréttir
heyrast að maður leiði
hugann að milljarði
einum sem framsókn-
arflokkurinn lofaði til
baráttunnar gegn
fíkniefnum fyrir síð-
ustu kosningar. Hvar
er hann nú?
Mér finnst ómögu-
legt að stjórnmála-
jjaenn geti endalaust
baðað sig í ljóma
kosningaloforða án þess að nokkuð
verði úr efndum. Verra er að
fjölmiðlar þessa lands skuli ekki
fylgjast betur með efndum slíkra
loforða. Raunin verður því miður
allt of oft sú að þegar fjölmiðlamir
spyrja stjórnmálamenn um slíkar
efndir tekst pólitíkusum yfirleitt
að snúa út úr spurningum þeirra
með því að svara með almennum
og innihaldslausum frösum um að
„verið sé að skoða málið“, „þessi
mál séu nú flókin",
„þessi mál séu við-
kvæm og erfið úr-
lausnar" o.s.frv. En
aldrei er nokkuð gert
til þess að vinna í
málunum og leysa
þau. Og er það ekki
einmitt hlutverk
stjórnmálamannanna
að takast á við erfið
og flókin mál? Það má
líka minna á að fjöl-
miðlunum ber skylda
til að fylgjast með að-
gerðum stjórnmála-
manna og efndum lof-
orða. En komum þá
að öðru.
I augum framsóknarmanna er
fíkniefnavandinn metinn á millj-
arð. Hvers konar siðferði er það?
Og hvers konar siðferði liggur að
baki því að draga úr baráttunni við
eiturlyfjasala? Forvarnir og með-
ferð við fíkn eru vissulega þættir í
baráttunni við fíkniefnin en það
breytir ekki þeirri staðreynd að
hér á landi ganga margir eitur-
lyfjasalar lausir. Við vitum að lög-
regla og tollgæsla sinna skyldum
Ingimar
Helgason
Fíkniefnalögregla
Fyrir næstu kosningar
eiga framsóknarmenn,
segir Ingimar Helga-
son, eflaust eftir að
vitna í milljarðinn sinn
og tína til fjölmörg at-
riði sem hann hefur
verið notaður til.
sínum eftir mætti. En það er sann-
gjörn krafa að stjórnvöld reyni
frekar að efla þessa baráttu en að
draga úr.
Á þriðjudaginn var fannst mikið
af e-töflum á farþega í Leifsstöð
sem var reyndar á leiðinni annað.
Það er auðvitað gleðilegt þegar
tekst að koma í veg fyrir eitur-
lyfjasmygl af einhverju tagi. En ég
óttast mjög að yfirvöld eigi eftir að
nota þennan tilviljunarkennda
fund til að slá sig til riddara og
hrósa sigri í stríðinu við eitur-
lyfjasalana. En þessi fundur er
ekki meira en ein lítil orrusta. í
stríðinu sjálfu hafa eiturlyfjasal-
arnir því miður betur. Og svo mun
verða þangað til stjórnvöld taka
sér tak, viðurkenna vandann og
fara að berjast gegn honum með
öðru en innantómum slagorðum.
Það þurfa fjölmiðlar líka að gera.
Fyrir næstu kosningar eiga
framsóknarmenn eflaust eftir að
vitna í milljarðinn sinn og tína til
fjölmörg atriði sem hann hefur
verið notaður til. En núna þegja
þeir þunnu hljóði. Því verð ég að
spyrja: Hvað eruð þið að gera?
Hvað ætlið þið að gera?
Höfundur er íslenskunemi.
Yolæði stjórn-
arliðsins
ÞESSA dagana vol-
ar félagsmálaráðherra
yfir því að skuldir
vegna húsnæðismála-
lána til félagskerfisins
á Vestfjörðum falli á
ríkissjóð, því að sveit-
arstjórnir geti ekki
staðið við skuldbind-
ingar sínar þar vegna
fámennis eftir að fólkið
hefir verið hrakið burt
af svæðinu vegna
kvótaleysis. Kemur nú
vel á vondan. Hann
fær enga samúð því að
hann er ábyrgur fyrir
ástandinu, þ.e. eyðingu
Kvótinn
Ofbeldi stjórnarliðsins,
— —
segir 0nundur Asgeirs-
son, kemur greinilegast
fram í aðförinni að
byggðarlögunum á
Vestfjörðum,
allra fiskibyggða á Vestfjörðum sem
nú er þegar langt á veg komin, en
allir Vestfirðir eru allt í einu fluttir í
hans kjördæmi og í hans ábyrgð.
Kvótinn 2000/2001 var gefinn út
1. sept. í 18. sinn. Nú 316.000 þíg.-
tonn alls, en þar af til 25 stærstu út-
gerðarfélaganna 206.000 tonn, eða
% hlutar allra veiðiheimilda. Sé
kvótinn reiknaður
þeim á sama verði og
þeir selja öðrum, segj-
um 100 kr./kg, nemur
árlegur styrkur til
sjávarútvegsins 31,6
milljörðum en þar af fá
þessir 25 stærstu 20,6
milljarða í styrk á ár-
inu. Á 18 árum næmu
þessar tölur 569 mil-
ljörðum í heild, en þar
af 371 milljarði til
þeirra 25 stærstu. Pró-
fessorarnir við háskól-
ann, með trúð forsæt-
isráðherrans í
fararbroddi, dreifa því
út um öll lönd, að þetta
sé ekki styrkur, því að hann sé ekki
borgaður út. Hann er nefnilega að-
eins í fríðu, samkvæmt ofbeldis-
ákvörðun Alþingis allra íslendinga.
Það er sýnilegt að allir Islendingar
eru ekki jafn jafnir fyrir lögunum. Á
Alþingi Islendinga gildir ekki lýð-
ræði, heldur ofbeldi meirihlutans
eða þeirra sem mynda slíka klíku á
hverjum tíma. Það er sýnilega betra
að vera með í meirihlutanum. Það
sýnir dáðleysi kjósendanna að þetta
skuli vera þolað, en það kemur ekki
fram í kosningum eða skoðanakönn-
unum að kjósendur séu óánægðir
með þessa framkvæmd. Þeir eru
jafnvel ennþá að kjósa Framsókn,
þótt sá flokkur sé stefnulaus og
mesti klíkuflokkur allra tíma, en
þingmaður þeirra orðaði klíkust-
efnu þeirra þannig fyrir nokkrum
árum þannig: „Hvað varðar mig um
þjóðarhag?“ Þetta mátti þá nefna
0nundur
Ásgeirsson
■

1
i