Morgunblaðið - 15.10.2000, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 15. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Andstæðingum Milosevic hefur vaxið fiskur um hrygg. Fátækt er stórt vandamái íSerbíu.
tækjanna, rett eins og gerðist í öðr-
um Austur-Evrópuríkjum eftir
hrun kommúnismans. Nú þegar
eru fann að sjast merki þess sem
koma skal: starfsmenn sem hafa
verið reknir úr störfum sínum
EG ER ekki ofbeldisfullur
maður en þegar ég sá
sjónvarpsútsendingu
þar sem mannfjöldinn
réðst á yfirmann ríkis-
sjónvarpsins óskaði ég
þess að ég hefði verið á
staðnum. Ég held að ég
hefði getað drepið hann án þess að
depla auga. Hann hikaði ekld við að
fórna mannslífum,“ segir Luka
Spaic, einn starfsmanna ríkissjón-
varpsins RTS. Luka var staddur í
RTS-byggingunni fyrir hálfu öðru
ári er NATO varpaði sprengju á
hana, sprengju sem kostaði 16
manns lífið. Fjöldi starfsfólks var í
byggingunni að skipan sjónvarps-
stjórans sem hafði þó fengið upp-
lýsingar um að á hana yrði ráðist.
Luka Spaic er lærður mynd-
höggvari en hefur unnið sem graf-
ískur hönnuður í fjölda ára til að
hafa í sig og á. Hann hefur m.a.
hannað mikið af veggspjöldum fyrir
Sósíalistaflokk Slobodans Milosev-
ie, til að drýgja tekjurnar. „Það er
margt gott fólk í flokknum en topp-
amir eru spilltir og leiðtoginn geð-
veikur. Hann er rétt eins og Hitler,
huglaus og sturlaður."
Luka vann hjá RTS frá 1990 og
vann m.a. við að gera innskots-
myndir í fréttatímana. Hann vann
því nær eingöngu á kvöldin, nokkuð
sem reyndist honum afdrifaríkt.
Þegar sprengjuárásir Atlants-
hafsbandalagsins á Júgóslavíu hóf-
ust varð starfsfólki sjónvarpsins
fljótlega Ijóst að það var aðeins
spurning um tíma hvenær sprengju
yrði varpað á sjónvarpið. Það olli að
vonum hræðslu hjá starfsfólkinu og
Luka kvaðst hafa lagt til við yfir-
mann sinn að konur og yngstu og
elstu starfsmennirnir ynnu ekki á
kvöldin vegna þess. Það var ekki
samþykkt.
Yfirmennirnir varaðir við
Morgunblaðió/Þorkell
MILOSEVICS
„Við fylgdumst með sprengju-
árásunum á netinu, sett var upp
vefsíða sem fólk sendi fréttir og
þanka inn á eftir því sem árásimar
héldu áfram. Við fengum t.d. fréttir
frá Tékklandi þegar B 52 vélar
flugu yfir. Þetta kvöld, 24 apríl, var
ég afar órólegur, m.a. vegna þess að
bílastæðið við bygginguna var alveg
autt, aldrei þessu vant. Mér þótti
ljóst að eitthvað væri að, ég vissi
bara ekki hvað. Þar sem ég sá
starfsmenn CNN, sem höfðu aðset-
ur í byggingunni, hélt ég þó að allt
væri í lagi. Ég tók hins vegar ekki
eftir því að þeir fóru allir skömmu
síðar.“
Luka segir CNN og yfirmenn
RTS hafa verið varaða við því að til
stæði að varpa sprengjum á húsið
og hafi fréttastjóri stöðvarinnar yf-
irgefið það snemma kvölds með
dóttur sinni, sem var fréttakona og
átti að vera á vakt.
Heyrði hvininn
Sprengingin varð svo rétt eftir að
fréttir vom búnar. Luka hafði lokið
sínu hlutverki, brá sér fram á gang
til að fá sér samloku og gekk út að
glugganum á skrifstofunni. „Ég var
að reyna að þvinga samlokuna ofan
Luka Spaic slapp
naumlega úr sprengju-
árásum NATO og eyddi
mörgum bestu árum
ævinnar undir ríkis-
stjórn Milosevics.
skjóta upp kollinum að nýju og vilja
vinnuna aftur, eigendur fyrirtækja,
húsa, bújarða og annars sem hefur
1 mig þegar ég heyrði hvin. Ég hljóp
frá glugganum og yissi eftir það
varla hvað gerðist. Ég heyrði ekki
sprenginguna, ég fékk áfall. Ég fór
fram, matráðskonan var látin, ein
sminkan líka og ljósamaður var
mikið særður. Aðkoman var hræði-
leg, það vom líkamshlutar út um
allt. Sprengingin hafði orðið í hjarta
ríkisvætt krefjast þess að fá eignir
sínar til baka.
Enn sem komið er hefur umbylt-
tæknideildarinnar, þetta var
„mannleg" sprengja, eyðilagði „að-
eins“ allt í 10 metra radius.
Ég man varla neitt nema ég
hugsaði að ég væri glaður yfir því
að vera á lífi. Skömmu síðar kom
tökumaður frá annarri sjónvarps-
stöð og ég sá seinna hálfetna sam-
lokuna mína í myndum af spreng-
ingunni."
Alls létust 16 manns í sprenging-
unni. Þeir starfsmenn sem vom á
vakt þetta kvöld, um 35 talsins,
ingin farið að mestu friðsamlega fram
þótt hart sé tekist á í orðum um
ástandið. Það er til dæmis ekki óal-^
fengu ótímabundið leyfi til að jafna
sig. Luka nýtti sér það en fór þó
engu að síður tveimur dögum síðar
með 17 ára son sinn til að sýna hon-
um vegsummerkin.
Starfseminni var haldið áfram,
sent var út frá bíl, sem var aldrei
lengi á sama stað til að koma í veg
fyrir að hann yrði sprengdur. „Þeir
hefðu átt að senda þannig út frá því
árásimar hófust, þá hefði allt þetta
fólk líklega lifað, segir Luka.
Hötuðum NATO að sjálfsögðu
Hann er fullur biturðar í garð yf-
irmanna RTS sem tóku þá ákvörð-
un að láta fólk vera í byggingu sem
þeir vissu að yrði ráðist á. Hann
segir þá hafa verið óvinsæla fyrir-
ritstjórnarstefnu stöðvarinnar
linnulausan áróður fyrir Milosevic,
sem mikill meirihluti starfsmann-
anna hafi haft andstyggð á. Þeir
hafi hins vegar ekki átt neinna
kosta völ, sjónvarpið hafi greitt
þeim laun þótt ekki væra þau há,
um 70 mörk á mánuði eða um 2.600
ísl. krónur.
Hvað með þá sem árásimar
gerðu, NATO?
,Auðvitað hötuðum við NATO
þegar árásirnar hófust, það var
óvinurinn, árásaraðilinn. Við vomm
öll hermenn Milosevic. Hann þekkti
hins vegar ekki sinn vitjunartíma,
hann tapaði stríðinu en reyndi að
snúa því upp í sigur á NATO. Þeir
vom ekki margir sem trúðu því
raunverulega."
„ Við höfum verið erfið“
Þótt fyrirgefning sé orð sem
Luka fellur greinilega illa í þessu
samhengi segist hann geta fyrirgef-
ið. ,AHa 20. öldina höfum við verið
mjög erfið þjóð, við höfum valdið
miklum vandræðum. Hvers vegna?
Við emm hugrakkir en erfiðir, höld-
um að við séum stærri og meiri en
við emm í raun og vem. Við þurfum
að greiða margar skuldir eftir öll
þessi stríð og ég held að við gemm
okkur grein fyrir því að nú er nóg
komið. Síðustu tíu árin höfum við
ekki átt neina framtíð, höfum bara
lifað fyrir einn dag í einu.
Jú, ég get fyrirgefið, þetta var
þrátt fyrir allt ekki svo slæmt sam-
anborið við annað, t.d. heimsstyrj-
öldina síðari. Við gleymum ekki en
við lendum bara í vandræðum ef við
höldum áfram eins og verið hefur.“
En ef yfirmenn NATO kæmu í
kurteisisheimsókn?
„Ég held ekki að þeir geri það,“
segir hann og hlær að hugmynd-
inni. „En ef svo færi myndi ég ekki
rjúka af stað til að mótmæla, það
þýðir ekkert að ráðast á þá sem em
stærri og sterkari."
Luka er enn starfsmaður RTS en
starfsemin er að komast í gang eftir
árás mannfjöldans fyrir rúmri viku.
Hluti byggingarinnar er ónýtur svo
flytja hefur orðið hluta starfsem-
innar. „Mér þótti afar leitt að sjá
eyðilegginguna á RTS, ég missti
vinnustaðinn og vinnutækin, því
nær öllum búnaðinum var stolið. Ég
veit að RTS var í margra augum
tákn einræðis en það var samt ekki
rétt að eyðileggja bygginguna."