Morgunblaðið - 12.12.2000, Blaðsíða 40

40 ÞRIÐJUDAGUR 12. DESEMBER 2000
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Valsar, polkar
& galhopp
Gunnar Gunnarsson og Sigurður Flosason.
Tónleikar
í Akraneskirkju
TOIVLIST
III j n m <1 i s k a r
VÍNARTÓNLEIKAR
SINFÓNÍUHLJÓM-
SVEITAR ÍSLANDS
Stjórnandi: Peter Guth. Einsöngv-
ari: Ulrike Steinsky. Umsjón út-
gáfu: Þórarinn Stefánsson. Hljóð-
ritun: Tæknideild Ríkisútvarpsins.
Tónmeistari: Bjarni Rúnar Bjarna-
son. Tæknimenn: Vigfús Ingvars-
son, Georg Magnússon, Ástvaldur
Kristinsson. Stafræn úrvinnsla:
Páll Sveinn Guðmundsson. Úr tón-
leikum í Háskólabioi 1988,1989,
1990,1999. Polarfonia Classics ehf.
2000. Ríkisútvarpið. PFCD 00 11
010-1
ÞESSI samantekt af völsum,
polkum og annarri Vínartónlist eft-
ir Johann Strauss júníor að stærst-
um hluta (enda frægastur), en
einnig pabba hans og nafna og
Oscar nokkurn Strauss, Karl
Michael Ziehrer og þann fræga
hljómsveitarstjóra og tónskáld, Ro-
bert Stolz (d. 1975), er aldeilis líf-
leg og vel leikin af Sinfóníuhljóm-
sveit Islands undir stjórn Peter
Guth, sem einnig tekur strófur á
fíðluna samkvæmt Strauss-etikett-
unni milli þess sem hann veifar
væntanlega boganum einsog tón-
sprota svo allt sé á réttu róli - og
líka til þess að það fari ekki milli
mála að hljómsveitarstjóri sé nauð-
synlegur, enda heyrir maður ekki
betur en það þurfí heraga á mikið
af þessari tónlist, einkum polkana
og galhoppið svo ekki sé minnst á
kvadrillurnar, og reyndar einnig
mýkt og elegant fraseringar án
þess að rytmi og tempó raskist -
nema svona hæfilega til að úr verði
músik. Það þarf reyndar líka díri-
gent í Dóná svo blá og Keisara-
valsinn, því þessi tónlist er á tals-
vert stórum skala og aldrei of vel
leikin (eða það finnst manni eftir
að hafa hlustað á Vínarfílharmon-
íuna leika Dónárvalsinn undir ekki
minni sjarmatröllum en Bruno
Walter og Karli Böhm; eða Keis-
aravalsinn undir stjóm Furtwang-
lers). Peter Guth er án efa ekta-
fínn stjórnandi á verkum
Straussanna og allra hinna, m.ö.o.
músikalskur og stílisti mjög góður,
fyrir utan að vera fullur af eld-
móði, sem er allt afar nauðsynlegt
fyrir þessa tónlist - sem var í raun
og veru borgaraleg skemmtitónlist
fyrir glaðlynda og hæfilega fjollaða
Vínarbúa (sem þeir eru vonandi
enn). Sinfóníuhljómsveitin leikur
allt þetta mjög vel og virðist svara
með eldmóði áherslum stjórnand-
ans um snerpu, en jafnframt
sveiflu og fínlegar fraseringar. Ég
persónulega hefði kosið meiri (og
hægari) dulúð í upphafí stóru vals-
anna sem yxi upp í stærri sveiflu,
en það er vegna þess að verkin
bjóða upp á það, en Jóhann yngri
hefur áreiðanlega ekki túlkað þau
þannig, þegar hann flutti verkin
með sinni hljómsveit. Stílfræðilega
má vel vera að þessi túlkun sé kór-
rétt. Og ekki vantar sveifluna, sem
fyr segir. Ég saknaði svolítið meiri
fyllingar í hljóm sveitarinnar yf-
irleitt (uppá hlýjuna og sjarmann),
en það er húsinu að kenna en ekki
henni og upptökumeisturum. Há-
skólabíó hefur reyndar komið und-
arlega „vel út“ í mörgum upptök-
um, en hér þarf maður hlýju og
höfgi danssalarins. Það hefur bíóið
ekki. Einsöngvarinn, Ulrike
Steinsky, er væntanlega frá Vín-
arborg, amk. syngur hún þannig
og það þýðir að hún syngur þessa
tónlist mjög vel, örugg og stundum
flott. Það mætti etv. misskilja það í
númeri Oscars heitins Strauss (d.
1954), en þá skyldu menn taka með
í reikninginn að síðustu númerin
eru meira til skemmtunar, Vínar-
húmor, sem óperettur eru uppfull-
ar af. Og söngur Steinsky er hér
reyndar bæði fyndinn og glæsi-
legur.
Ég er á því að Tæknideild út-
varpsins hafi unnið mjög gott verk
og furðulítill munur á þessum mis-
gömlu upptökum, sem eru hreinar
og klárar. Og það er mikið klappað
og greinilegt að allir skemmta sér
konunglega, bæði áheyrendur og
flytjendur.
Oddur Björnsson
GUNNAR Gunnarsson orgelleikari
og Sigurður Flosason saxófónleikari
halda tónleika í Akraneskirkju ann-
að kvöld, miðvikudagskvöld, kl. 20.
Þetta eru aðrir tónleikar þeirra
félaga á Vesturlandi frá þvf að
geislaplata þeirra „Sálmar lífsins"
kom út fyrr á þessu ári. Þeir komu
einnig fram á Kristnihátið á Þing-
völlum í sumar.
Þeir Gunnar og Sigurður munu á
tónleikunum leika efni af geislaplöt-
unni „Sálmar lífsins“ f bland við
nýrra efni sem þeir hafa flutt að
undanförnu.
Aðgangseyrir er 1.000 krónur.
Líf og dauði
áMars
Sungið, lesið og leikið
FJÓRIR listamenn
Leikfélags Reykja-
víkur standa fvrir
uppákomu í anddyri
Borgarleikhússins
þar sem þeir kynna
nýútkomin verk sín,
annað kvöld, mið-
vikudag, kl. 20.
Þetta eru þau
Guðrún Ásmunds-
dóttir, sem skrifað
hefur barnabókina Lómu, Hera
Björk Þórhallsdóttir, sem nýlega
gaf út jólaplötuna Ilmur af jólum,
Jón Hjartarson, með unglingabók-
ina Ég stjóma ekki leiknum, og
Guðrún
Ásmundsdóttir
Jón
Hjartarson
Sigrún Edda Bjömsdóttir, sem
sent hefur frá sér myndband með
hinni sívinsælu Bólu.
Aðgangur er ókeypis og allir vel-
komnir.
Aðventutón-
leikar í Víði-
staðakirkju
AÐVENTUTÓNLEIKAR verða
haldnir í Víðistaðakirkju í Hafnar-
firði annað kvöld, miðvikudagskvöld,
kl. 20.
A tónleikunum munu koma fram
Kvennakór Hafnarfjarðar undir
stjóm Hrafnhildar Blomsterberg,
Karlakórinn Þrestir, undir stjóm
Jóns Kristins Cortes, og Kór eldri
Þrasta undir stjóm Guðjóns Hall-
dórs Óskarssonar.
Aðgangseyrir er 1.000 krónur.
TOJVLIST
Salurinn
KAMMERTÓNLEIKAR
Verk eftir Milhaud, Britten, Schu-
mann og Schubert. Ásdfs Valdi-
marsdóttir, víóla; Steinunn Birna
Ragnarsdóttir, pfanó. Laugardag-
inn 9. desember kl. 18.
VÍÓLAN, viola da bracchio eða
„handleggsfjóla" sem enskumæltir
kenna við fyrri lið en þýzku seinni
(Bratsch), var skírð „lágfiðla" á ís-
lenzku fyrri aldamóta. Eflaust í óvit-
und um að hún er alls ekki „lág“ út-
gáfa af ítölsku fiðlunni heldur
upphafleg stærð hljóðfærisins. Það
er nefnilega hin seinna til komna
fiðla sem er há eða smækkuð útgáfa
af víólunni (violino = lítil víóla), og
væri nær að kalla hana „háfiðlu" eða
„smáfiðlu". í stöðunni er því líklega
skást að halda slettunni víólu svo
enginn móðgist.
Það er ekki algengt að heyra
þennan að margra mati fallegasta
meðlim fiðlufjölskyldunnar í ein-
leikshlutverki, enda virðast víólu-
bókmenntir aðeins brotabrot á við
það sem skrifað hefur verið fyrir
fiðlu. Á því em m.a. sögulegai- skýr-
ingar (víólan var eitt síðasta
strengjahljóðfærið sem farið var að
kenna skipulega á), en kannski eink-
um akústískar, þar eð víólan hefur
aldrei haft roð við fiðlunni að hljóm-
styrk. Hún átti því erfitt uppdráttar
þegar tónskáldin fóra loks að sýna
henni áhuga, eftir að hljómsveitir
Sprækt
höfðu stækkað að mun og forte-
píanóið var orðið margfalt kraft-
meira en í árdaga. Hefðu aftur á
móti risið upp víólusnillingar á vel-
mektardögum sembalsins, væri
kannski öðravísi um að litast í dag.
Víóluleikarar hafa því oft gripið til
fimmundarlækkunar á verkum fyrir
fiðlu eða umritunar á verkum fyrir
önnur hljóðfæri á sama tónsviði eins
og klarínett eða hom. Þess gætti í
dagskrárvali á tónleikum Ásdísar
Valdimarsdóttur og Steinunnar
Bimu Ragnarsdóttur s.l. laugardag,
þar sem aðeins tvö verk, eftir Mil-
haud og Britten, vora framsamin
fyrir víólu og píanó.
Hafizt var handa með Sónötu eftir
Darius Milhaud, skv. kynningu Ás-
dísar saminni 1944 eða 1946, sem
litlar sögur fara af en reyndist engu
að síður hið áheyrilegasta verk.
Bandarísk útlegð tónskáldsins á
hemámsárum Þjóðveija kveikti
þjóðlegar hvatir eins og fram kemur
af hljómsveitarverki Milhauds Suite
frangaise frá 1944. Nýklassísk
Víólusónatan var ekki ósvipuðu
marki brennd með stílrænum tilvís-
unum í meistara Rameau og anda
franskra þjóðlaga, og bar þegar í
„Entrée“ inngangsþættinum tölu-
vert á nostalgískum barokk-hermi-
kontrapunkti. Samleikurinn var
mjög góður, en hefði kannski mátt
gæla ofurlítið meir við dýnamískar
andstæður, ekki sízt í gikk-blendingi
lokaþáttar. Þá var píanóið stundum
með sterkasta móti, einkum í hæga
en agað
III. þættinum. Kom það vandamál
reyndar upp annað slagið, sérstak-
lega þegar víólan fór veralega niður
fyrir hásvið, en hefði sennilega mátt
laga með því að hafa flygillokið á
hálfopnu í stað alopnu.
Lachrymae eftir Benjamin Britt-
en var næst, frumsamið fyrir víólu
og píanó 1950 með vininn William
Primrose í huga, en síðar umsamið
fyrir strengjasveit á andlátsárinu
1976. Titillinn vísar í pavana end-
urreisnarlútusöngvaskáldsins Dow-
lands, „Flow, mine teares“, og er 11
tilbrigða útfærsla Brittens sérkenni-
leg fyrir að birta ekki lagið í heild
fyrr en í lokin. Leikurinn var svip-
sterkur og blæbrigðaríkur, t.a.m. í
eftirminnilegum kafla „spurninga og
svara“ milli hljóðfæranna, og syngj-
andi ppp hljómasláttur Steinunnar á
einum stað svo glampafagur, að
skiljanlegt var í sjálfu sér að vilja
ekki matta hann á hálfu loki. Eftir
innhverfan Adagioþátt Schumanns í
dágóðu jafnvægi hófst seinni þáttur
(Allegro) með hvelli í sérlega lífleg-
um flutningi. Verkið var upphaflega
samið fyrir horn, að sögn Ásdísar
fyrsta verk tónbókmennta fyrir hið
nýhannaða ventlahorn. Samleikur
þeirra stallna var vel mótaður og
sprækur, þó að hallaði stundum
heldur á víóluna í styrk.
,Arpeggione“-sónata Schuberts í
a-moll eftir hlé var framsamin 1824
fyrir samnefnt tízkuhljóðfæri, e.k.
strok-gítar sem staldraði stutt við og
hefði varla komið til, hefði annað og
KVIKMY]\DIR
Bfóhöllin, Kringlu-
bíó, Bíðborgin, Nýja
bíó Akurevri og Nvja
bíó Keflavík
RAUÐAPLÁNETAN
„RED PLANET" ★ ★
Leikstjórn: Antony Hoffman. Fram-
leiðandi: Mark Canton. Aðal-
hlutverk: Val Kilmer, Carrie-Ann
Moss, Tom Sizemore, Benjamin
Bratt og Terence Stamp. 2000.
ÞAÐ ætlar ekki að ganga vel að
búa til Mars-myndir. Tim Burton
bullaði og þvældi stjórnlaust í tvo
tíma í Mars Attack! Brian De
betra strokhljóðfæri með þverbönd-
um - gamban - ekki löngu verið
gleymt og grafið. Sónatan varð fljótt
uppáhald sellóleikara, og með því að
víólan býr við nákvæmlega sömu
strengjastillingu áttund ofar, var
þess sama skammt að bíða meðal
víóluleikara. Enda var ekki annað að
heyra en að sónatan kæmi ljómandi
vel út í háu legunni, og sízt verr en í
sellóútgáfu.
Balansinn var furðugóður í fyrsta
þætti, og söngur beggja hljóðfæra
fallega samstilltur í Adagio mið-
þættinum. Lokaþátturinn var einnig
mjög skemmtilegur og neistaði af
fjöri, en var kannski leikinn full
beint af augum. Það var eins og
vantaði stundum aðeins meiri dulúð
á tilteknum stöðum. Þar hefði mátt
ná skáldlegra flugi með meðvitaðri
beitingu rúbatóa, hvílda og þagna,
en hefði þá hugsanlega þurft meiri
undirbúningstíma. Slík tilþrif þykja
ekki að ástæðulausu meðal tíma-
frekustu atriða í samæfingu.
Það þarf ekki að fjölyrða frekar
um leiftrandi vandaðan píanóleik
Steinunnar né heldur um klukku-
nákvæman samleik dúósins yfirleitt.
En e.t.v. hefði verið ástæða fyrir
víóluleikarann til að gefa sér aðeins
lausari taum. Með þvílíkri salla-
öraggri tækni, fallegum tóni og
þaulmúsíkalskri mótun (sem m.a.
kom fram af útsmoginni fjölbreyttri
beitingu á víbratói) hefði Ásdísi að
sinni verið fullkomlega óhætt að
slaka ögn á hæversklega öguðum
fjórteymisanda Chilingirian-kvart-
ettsins og spila meira út.
Ríkarður Ö. Pálsson
Palma gerði Mission to Mars að
undarlega óspennandi leit að upp-
hafi lífsins. Pitch Black setti
kynjaverur á Mars og gerði úr
hefðbundinn skrýmslatrylli sem
hafði í raun ekkert með Mars að
gera. Og núna sjáum við Rauðu
plánetuna, eða Red Planet eftir
Antony Hoffman, sem er eins kon-
ar blanda af tveimur síðastnefndu
myndunum og alltaf á leiðinni með
að verða annað og meira en hún án
þess að ná takmarkinu.
Val Kilmer og Carrie-Ann Moss
fara fyrir leikarahópi sem sendur
er til Mars einhvern tímann í ná-
inni framtíð. Mannkyn er að rústa
jörðinni og vantar nýjan bólstað
fyrir eyðileggingarþörf sína svo
reyna á að gera Mars byggilega en
eitthvað hefur farið úrskeiðis í því
ferli og senda verður mannaða
geimflaug til plánetunnar að
bjarga málunum. Þegar þangað
kemur taka við óvæntir atburðir.
Myndin á öðrum þræði að minna
okkur á umgengnina við náttúruna
og er að því leyti mjög umhverf-
isvæn og hefur allar réttu mein-
ingarnar á bak við sig en það verð-
ur fjarska lítið úr handritinu þegar
til kemur. Geimfararnir eiga á
hættu að verða strandaglópar á
Mars eftir að geimfarið þeirra
laskast og vegna þess að Val Kilm-
er fer með aðalhlutverkið er nokk-
uð ljóst frá upphafi hver í hópnum
bjargar sér. Búin er til aukin
spenna með morðóðum vélbúnaði,
eins konar HAL 9000 á fjórum fót-
um (þess má geta að leiðangurs-
stjórinn heitir Bowman) sem
ræðst á hópinn og er eiginlega at-
hyglisverðasti karakter myndar-
innar, svona tölvuknúinn Jackie
Chan.
Úr þessu gerir leikstjórinn, Ant-
ony Hoffman, aðeins sæmilega
spennuafþreyingu þar sem helsta
gildið felst kannski í umhverfinu.
Honum tekst að búa til þá fram-
andlegu plánetu sem Mars er í
hugum okkar með berangurslegu
klettalandslagi í rústrauðum lit og
hann gerir einangrunina frá mann-
heimum næstum áþreifanlega.
Kilmer er reffilegur að vanda í
hlutverki hetjunnar og Carrie-Ann
Moss er það líka. Tom Sizemore
fyllir alltaf vel út í hlutverk sín en
aðrir hafa minna að gera. Hér er á
ferðinni miðlungsgóð afþreying um
líf og dauða á Mars.
Arnaldur Indriðason