Morgunblaðið - 12.12.2000, Blaðsíða 16

16 ÞRIÐJUDAGUR 12. DESEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ELDUR í ÍSFÉLAGINU
Hraðfrystistöð Vestmannaeyia stórskemmdist í eldi á árinu 1950 og fór undir hraun í gosinu
Þriðja
stórtjónið
á 50 árum
Hús Hraðfrystistöðvar Vestmannaeyja
stórskemmdist í bruna fyrir 50 árum og þau
urðu eldi og hrauni að bráð í Vestmanna-
eyjagosinu. Bruninn um helgina veldur því
þriðja stórtjóninu hjá þessu fyrirtæki á
hálfri öld. Hús ísfélags Vestmannaeyja
skemmdust einnig mikið í gosinu.
ÍSFÉLAG Vestmannaeyja er elsta
hlutafélag landsins, stofnað 1901.
Það sameinaðist Hraðfrystistöð
Vestmannaeyja og Bergi-Hugin í
byrjun árs 1992, undir nafni ís-
félagsins. Bergi-Hugin var fljót-
lega skipt út úr félaginu og eftir
það eignuðust eigendur Hraðfrysti-
stöðvarinnar mikinn meirihluta
hlutafjár. Sigurður Einarsson, sem
nýlega er látinn, var framkvæmda-
stjóri Hraðfrystistöðvarinnar og
síðan ísfélagsins eftir sameiningu.
Stofnað til að geyma beitu
Þegar línuútgerð hófst í Vest-
mannaeyjum rétt fyrir aldamót
voru sífelldir erfíðleikar með að
geyma beitu. Á almennum fundi í
kauptúninu í nóvember 1901 var
ákveðið að stofna til hlutafélags til
að hrinda íshúshugmyndinni í
framkvæmd. Stofnfundur félags-
ins, sem hlaut nafnið ísfélag Vest-
mannaeyja, var haldinn 1. desemb-
er og fyrsta frosthús félagsins
reist árið eftir. Félagið réðst síðan
í að byggja nýtt íshús á Nýja-
bæjarhellu og búa það frystivélum.
Tók það til starfa 1908 og er fyrsta
vélknúna frystihús á íslandi.
Félagið byggði hraðfrystihús á
sama stað, hóf heilfrystingu físks
um 1940 og síðar á þeim áratug
var því breytt í útflutningsfyrir-
tæki. Tómas Guðjónsson var
stjórnarformaður á þessum árum,
alls í sautján ár. Á árinu 1956
gengu nokkrir útgerðarmenn til
liðs við félagið. I framhaldi af því
tók Bjöm Guðmundsson við stjórn-
arformennsku og gegndi henni í 25
ár.
Starfsemi Isfélagsins stóð í
blóma þegar Vestmannaeyjagosið
hófst 1973. Nýbyggt saltverkunar-
hús eyðilagðist í gosinu en hraunið
stöðvaðist við vegg vélasalar frysti-
hússins. Stjórnendur ísfélagsins
tóku þá sögulegu ákvörðun að
kaupa frystihús á Kirkjusandi í
Reykjavík af Tryggva Ofeigssyni
útgerðarmanni. Starfsfólk félags-
ins, sem búsett var víða á höf-
uðborgarsvæðinu, hóf nú vinnu
þar. Strax og gosinu lauk var haf-
ist handa við uppbyggingu að nýju
í Vestmannaeyjum og hófst starf-
semi þar réttu ári eftir að gosið
hófst. Frystihúsið á Kirkjusandi
var þó rekið í tvö ár, eða þar til
það var selt Sambandi íslenskra
samvinnufélaga. Íslandsbanki-FBA
hefur nú höfuðstöðvar sínar á
Kirkjusandi.
Sjávarútvegsfyrirtækin
sameinast
ísfélagið hóf útgerð með þátt-
töku í smíði togarans Klakks sem
kom heim 1977 og varð fljótlega
einn stærsti rekstraraðili skuttog-
ara í Eyjum. Kristinn Pálsson og
Magnús sonur hans eignuðust
meirihluta í ísfélaginu 1988. Krist-
inn varð stjórnarformaður þegar
Björn hætti og Magnús tók síðan
við af honum.
Rekstrarerfiðleikar útgerðar- og
fiskvinnslufyrirtækja í Vestmanna-
eyjum leiddu til mikillar uppstokk-
unar. Til urðu tvö stór fyrirtæki 1.
janúar 1992. Hraðfrystistöð Vest-
mannaeyja hf. og útgerðarfélagið
Bergur-Huginn hf. sameinuðust Is-
félaginu undir nafni þess. Sam-
starfið gekk ekki upp og níu mán-
uðum siðar var félaginu skipt upp
þannig að Magnús Kristinsson fór
út úr rekstrinum með skip, kvóta
og aðrar eignir sem námu eign-
arhluta fjölskyldunnar. Eigendur
Hraðfrystistöðvarinnar, Sigurður
Einarsson framkvæmdastjóri og
fleiri afkomendur Einars Sigurðs-
sonar, áttu eftir þessi skipti 80%
hlutafjár en eldri hluthafar Is-
félagsins 20%.
Upphaf hraðfrystingar
í Eyjum
Einar Sigurðsson, kaupmaður og
útgerðarmaður, oft nefndur Einar
ríki, stofnaði Hraðfrystistöð Vest-
mannaeyja 1939. Hann keypti
Goodthaabeignina, hóf hraðfryst-
ingu 1940 og byggði upp frystihús.
Markar sú framkvæmd upphaf
hraðfrystingar í Vestmannaeyjum.
Hraðfrystistöðin var í áratugi eitt
stærsta og öflugasta hraðfrystihús
landsins. Frystihús félagsins stór-
skemmdist í bruna á árinu 1950 og
stór hluti þess fór undir hraun í
Vestmannaeyjagosinu 1973.
Aðfaranótt sunnudagsins 8.
janúar 1950 kviknaði í geymslu-
húsnæði sem kallað var Kumbaldi
og stóð við aðalbyggingu Hrað-
frystistöðvarinnar. I frétt Morg-
unblaðsins kom fram að ekki hefði
tekist að verja aðalbygginguna að
öllu leyti, enda var ofsaveður. I
brunanum gereyðilagðist um 300
fermetra geymslu- og aðgerðarhús
og efsta hæð Hraðfrystistöðvarinn-
ar, langstærsta hraðfrystihúss
landsins. Einnig eyðilagðist mikið
af fiski, vélum, veiðarfærum og alls
konar áhöldum. Ekkert tjón varð á
mönnum í eldsvoðanum. Aftur á
móti fórst vélskipið Helgi við
Faxasker, utan við hafnarmynnið, í
óveðrinu og tíu menn með því.
Byggt upp
á nýjum stað
Eftir að frystihús Hraðfrysti-
stöðvarinnar eyðilagðist í Vest-
mannaeyjagosinu í janúar 1973 var
nýtt frystihús byggt suður af Frið-
arhöfn. Mikið hefur verið byggt við
það síðan. Húsin stórskemmdust í
brunanum um helgina. Félagið var
með alla sína fiskvinnslu í þessari
eign, bæði frystingu á bolfiski,
loðnu og síld, og saltfiskverkun.
Isfélagið á átta fiskiskip, þar af
fimm loðnuskip, tvo skuttogara og
eitt togveiði- og nótarskip. Hefur
Morgunblaðið/Brynjólfur
ísfélag Vestmannaeyja hf. tók við frystihúsi Júpiters og Marz hf. á Kirkjusandi 31. mars 1973 og borgaði um
leið útborgunina, 30 milljónir kr. af 195 milljóna kr. kaupverði. Á myndinni sem tekin var við athöfnina sést að
Tryggvi Ofeigsson útgerðarmaður lítur með velþóknun á ávísunina sem hann tók við úr hendi Björns Guð-
mundssonar, stjórnarformanns ísfélagsins. Á milli þeirra er Einar Sigurjónsson, forstjóri ísfélagsins. Vinstra
megin á myndinni eru Bjarni Ingimarsson, Páll Asgeir Tryggvason og Haukur Jónasson sem er við hlið
Tryggva. Hægra megin, á bak við Björn, eru Bergur Guðjónsson, Sigurður Stefánsson, Kristinn Pálsson,
Martin Tómasson, Ólafur Ófeigsson og Eyjólfur Martinsson.
Morgunblaðið/Sigurgeir Jónasson
Frystihús Hraðfrystistöðvar Vestmannaeyja, nú ísfélags Vestmannaeyja, var byggt upp á nýjum stað eftir
Vestmannaeyjagosið. Það stórskemmdist í bruna á laugardagskvöld.
fyrirtækið yfir að ráða 4.500-5.000
þorskígilda kvóta í heildina. Bol-
fiskskipin eru skuttogarinn Bergey
og togveiðiskipið Heimaey en auk
þess á félagið skuttogarann Álsey
sem hefur verið lagt tímabundið.
Fyrirtækið gerir út loðnuskipin
Antares, Sigurð, Hörpu og Guð-
mund og á auk þess Gígju sem hef-
ur verið lagt.
Hraðfrystistöðin var með mikla
loðnuútgerð og vinnslu á uppsjáv-
arfiski og hélt ísfélagið þeirri
starfsemi áfram eftir sameiningu.
Það byggði til dæmis upp loðnu-
bræðsluna sem er á hinu gamla at-
hafnasvæði Hraðfrystistöðvarinn-
ar. Á síðasta ári bættist loðnu-
verksmiðjan í Krossanesi á
Akureyri við starfsemi félagsins en
þá sameinaðist Krossanes hf. Is-
félaginu. ísfélagið hefur yfir að
ráða 10,5% úthlutaðs loðnukvóta í
landinu og sex síldarkvótum.
Þá rekur ísfélagið vélaverkstæði
og á Netagerðina Ingólf ehf.
Sigurður Einarsson, sonur Ein-
ars Sigurðssonar, tók við rekstri
Hraðfrystistöðvar Vestmannaeyja
á árinu 1975 og var framkvæmda-
stjóri hennar og síðan Isfélags
Vestmannaeyja eftir sameiningu
félaganna. Sigurður féll frá í byrj-
un október síðastliðins, 49 ára að
aldri.
Starfsmenn ísfélagsins voru að
meðaltali 250 á árinu 1999 og námu
launagreiðslur til þeirra um 710
milljónum kr.
Ellefu slökkviliðsmenn með þyrlu til slökkvistarfa í Eyjum
Höfðu með búnað
sem nýttist vel
ELLEFU slökkviliðsmenn frá höf-
uðborgarsvæðinu tóku þátt í
slökkvistörfum í Vestmannaeyjum í
fyrrinótt. Fimm slökkviliðsmenn
fóru með TF Líf, þyrlu Landhelg-
isgæslunnar, upp úr miðnætti og
sex í seinni ferðinni um tveimur
klukkustundum síðar. Þeir tóku
með sér mikinn búnað til slökkvi-
starfa.
Gunnar Pétursson, varðstjóri hjá
slökkviliðinu, segir að aðkoma
þeirra sem fóru í fyrri ferðinni hefði
verið nöturleg. Hann segir að ekki
hafi orðið við neitt ráðið. Staðan hafi
í raun verið sú að tekin var ákvörð-
un strax um hvað ætti að brenna og
hvað ætti að veija. Gífurlegur hiti
myndast þegar eldsmaturinn er
fiskikassar og þama hafi verið mik-
ið magn kassa. Nánast óframkvæm-
anlegt sé að slökkva slíkan eld.
Hann segir þó ekki unnt að meta
það hvort það hefði breytt miklu ef
fjölmennara slökkvilið en er til stað-
ar í Vestmannaeyjum hefði verið til
taks þegar eldsins varð vart.
Sprengihætta
af ammoníaksgeymum
Gunnai- segir að mikilvægt hafi
verið að verja ammóníaksgeymi á
svæðinu. Aukist þrýstingurinn í
tankinum upp að vissum mörkum
blæs tankurinn frá sér ammómaki
og þá hefði þurft að rýma afar stórt
svæði. Sprengihætta geti verið frá
ammóníaktönkum en þó ekki þeim
sem eru með búnaði til að tappa af
sér við yfirþrýsting. Einnig geti
kviknað í ammóníaki en það er þó
ekki bráðeldfimt eins og bensín-
gufur, að sögn Gunnars.
Hann segir að slökkviliðsmenn
hafi tekið með stóra byssu sem
tengd var við tvær þriggja tommu
lagnir og dælir yfir 2.000 lítrum af
vatni á mínútu. Reykkafarar kom-
ust með hana inn í bygginguna í
gott færi þar sem hún nýttist afar
vel.