Skírnir - 01.01.1913, Page 76

76
Ritfregnir.
JÓ. er orðið amt og amtmadur t. d. 9, en ampullr (og aðrar myndir
þess) §. Amt og amtmaður hefir þó verið haft í ræðu og riti, á hvers
manns vörum, yfir 200 ár. Ætli ampullr 0. s. frv. finnist oftar í rit-
máli en amtmaður og amt ?!
Örsjaldan skýrir höf. uppruna orða, t. d. ambdtt shr. embœtti.
Ekki þóknast honum samt að segja manni t. d. að amt sé þessum orð-
um skylt. — Stundum virðist JÓ. alveg gleyma muni á „lexicograf11 og
„encyklopædista11. Hann fer t. d. við 0. ansíósa að kenna manni sildar-
verkun, og af því að ásar í spilum er allóþekt fyrirbrigði, þá lætur hann
bókina flytja mynd af þeim. — Á þrem stöðum gerist JÓ. »lærður“ og
vitnar í vísindalegar ritgerðir eftir próf. B. M. Ólsen1). Sjá 0. afgreiðsla
og alin. Hefði hann þá líka t. d. v. alin átt að nefna Vidalin Fornyrði lögb.,
Arnljót Ólafsson í Tmr. Bkmfél. 25 ár 0. s. frv. — Stundum truflast al-
veg orðaröðin í bókinni, t. d. við afsi, athafnarmaðr og víðar. Stund-
um vísar JÓ. aftur fyrir sig i orð, sem svo eru ekki til i bókinni, t. d.
við andvarpan til andvörpun, en það orð finst ekki, þó að leitað sé
með logandi ljósi. Stundum sýnir JÓ. framburðarstafsetning, t. d.
aððú (= að þú). Hví þá ekki líka aððig (= að þig), aððér (= að
þér), aðann (=að hann) 0. s. frv. ? Einnig framburð, t. d. aflagi
(fl), afbragð (fb) 0. s. frv. Hvi þá ekki líka t. d. at, dta, apa, api 0. s. frv.
IV. JÓ. hefir hætt sér út á þann hála ís, að ákveða, hvort orð
sé nýtt (merkt *) eða gamalt (merkt |)2) og fleira því skylt. Verður
honum hált á því, sem von er um jafnólærðan mann og órýninn í heim-
ildir. Örfá dæmi af mörgum: Aðtekt er * (* = nýtt), liklega af þvi,
að Sch. greinir Alþb. 1779 við orðið, enJÓ. tekur tilvitn. hans, auðvitað
athugalaust. Orðið er vafalaust afgamalt (= að taka sér) og er í bréfi
frá c. 1492 (Dl. VII. 156). Orðið aðdeilas) er líka * hjá JO. JÞað er
i bréfi frá 1479 (DI. VI. 23ó). »Árofi« er líka *. Það er í Gulaþl.
eldri (NgL. I. 87. 93). Afskera er lika *. Það er i Bjarkeyjarrétti
hinum eldra (NgL. I. 334). Afstýfa er *. JÞ. Spm. IV. segir, að það
sé í Stjórn, 379. JÓ. virðist og telja Stjórn nógu gamla til þess að
orð í henni megi teljast f (= forn), þvi að hann segir orðið aftrsettr
f, en það er i Stjórn, 31. Aftur á móti segir JÓ., að orðið afbrigði
(= afbrot) sé f. Það er haft í þesssari merkingu i stjskr. 1874, 2.
bráðab. ákvæði. Alyktardómur er líka f hjá JÓ. Það er í alm. hegn-
ingarl. 26/6 1869 § 308 í sömu merkingu sem til forna. Orðið afneyzla
(= að neyta af e-u, t. d. mat) segir JÓ. a (= ekki fornt og nú úrelt)
og greinir — auðvitað eftir Sch. — Milton. 127, sbr. 328. Ætli JO.
hefði ekki aðra skoðun á þessu, ef hann hefði lesið Njálu 50. k. ? Orðið
‘) Ein þessara tilv. heitir: „Sbr. B. M. Olsen: Um baugatalu.
Ekki er vist að allir finni ritgerð, sem svo er nákvæmlega greind, og
þvi siðnr þann stað í henni, sem máli skiftir.
2) Ómerkt orð eiga þá væntanlega að vera bæði ný og gömul.
*) Hann greinir Árb. Esp. fyrir þvi — auðvitað eftir Sch.