Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1941, Side 26

24
eldsins, en hvort-tveggja svarar mjög vel til þess, sem algengast var
á söguöld. Við vitum nú, að langeldar þurftu ekki endilega að vera
mjög langir, hvað þá stafna í milli, en þeir voru alltaf aflöng eldstæði,
fremur mjó, svo það var fyrst og fremst lengdin, samanborin við
breiddina, sem vakti eftirtekt, og af því er nafnið dregið. Það sem
réði þessu lagi eldanna, var auðvitað staður þeirra i skálum, hið langa
og nijóa gólf milli innstafa.
Svarfdæla saga segir, að Klaufi reisti fyrst bæ sinn í Klaufanesi
niðri við ána, eða nákvæmlega á þeim stað, sem skálatóft þessi er á.
Vallargarðurinn, sem án efa er jafngamall skálanum, sýnir, að þarna
hefur búið framtakssamur maður. Hið þunna öskulag á gólfi skálans
sýnir til fullnustu, að þar hefir verið búið aðeins skamma hríð, og eins
og áður er sagt, hefir túninu á sínum tíma verið hætta búin af ánni,
þó að hún hafi seinna brotið sér annan farveg.
Um öll þessi atriði korna niðurstöður rannsóknarinnar mæta vel
heim við frásögn Svarfdælu. F>að virðist því ekki ástæða til að efast
um, að Svarfdæla hafi hér fyrir sér gamla, svarfdælska sögn, og enn
fremur, að sú sögn sé sögulega rétt. Ætti því að vera hægt að ákveða
næstum því nákvæmlega, hve nær hús þetta hafi verið reist, því að eft-
ir tímatali Finns Jónssnnar (ísl. fornsögur, III., formáli) er Klaufi veginn
um 960, og skálinn þá reistur um það bil 950.
Skálarúst þessi gefur annars engan nýjan fróðleik um lnís forn-
manna, en staðfestir það, sem áður er komið í Ijós við rannsóknir
sögualdarhúsa. F>að kann að jaykja undarlegt, hve lítið er af steinum
í veggjutn skálans, þar sem nóg er um grjót í hlíðum fjallanna skammt
frá og jafnvel í ánni rétt hjá skálanum. En þetta kemur þó> ekki í
bága við reynsluna, því að yfirleitt virðast fornmenn ekki hafa sælzt
eftir að leggja grjót í veggi húsanna, og má hugsa sér tvær ástæður
til þess. I fyrsta lagi var það landnemunum nauðsyn, að vera eins fljótir
að koma sér upp skýli yfir höfuðið og unnt var, og því reistu þeir
bæi sína úr því efni, sem næst var hendinni og tiltækast, og í öðru
iagi kann að vera, að þeim hafi ekki verið ljóst, hve mikla kosti grjót-
veggir höfðu fram yfir torfveggi í hinum nýju heimkynnum og loftslagi.
Ástæða er til að vekja sérstaka athygli á því, að undir veggjum
og setum skálans var gult eldfjallaöskulag, með öllu óhreyft. Var
grafið í þrem stöðum gegnum veggina, og alls staðar kom það sama
í Ijós, svo að á þessu er enginn vafi. Mjög líklegt er, að þetta sé
sama lagið og efra öskulagið í mómýrunum norðanland's, sem sumir
hafa viljað telja frá því um 1300 e. Kr. Að hér sé um að ræða neðra.
öskulag mómýranna kemur varla til mála, því að það er hvort-tveggja,,
að Iag þetta er alveg uppi undir veggjum skálans og, getur því varla