Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1941, Side 31

29
eru aðalefni sögunnar. En eigi að síður bera margir þeir atburðir,
sem sagt er frá, að ýmsu leyti sennileikans merki, -þegar frá er skilin
afturganga Klaufa og önnur hjátrú, sem á sér líka bæði í öðrum
fornsögum og hversdagslífi nútímans.
f>að er ekki ætlunin að ræða hér þennan mismun hinna ýmsu
kafla sögunnar, né sambandið milli Svarfdælu eldri og okkar Svarf-
dælu, heldur aðeins geymd þeirra byggðarsagna, sem rniðbikið er
samið upp úr.
Pað leynir sér hvergi í þessum hluta sögunnar, að höf. er gagn-
kunnugur dalnum, og hann gerir sér far um að láta þennan kunnug-
leik sinn styðja og styrkja frásögnina sem allra-bezt. Nákvæmar og
hárvissar staðarákvarðanir eru einkenni sögunnar. Er gaman að sjá,
hve skýrt smámunir landslagsins liafa staðið - fyrir hugskotssjónum
höfundar. Eitt dæmi af mörgum er aðdragandinn að falli Karls rauða:
»Ok er þeir komu ofan á hólana fyrir neðan Brimnesá ok til dælar
þeirrar, er ofan er ok suðr frá ánni. . . .« Nákvæmari ákvörðun or-
ustuvallarins er ekki hægt að gefa. Um Geiravelli segir, að þeir séu
hjá gerði því, »sem upp er ok suðr frá Böggvisstöðum«. Svona
mætti lengi telja, og hnígur allt í þá átt, að sýna þekking höfundar
á svarfdælskum staðháttum. Hvergi eru rangar áttir, öfug bæjaröð
eða óhæfilega stór eða lítill sjónhringur, og er um allt þetta talað af
hispurslausum kunnugleik. Bað liggur því í augum uppi, að sagan
er skrifuð af Svarfdæling eða manni, sem var dalnum þaulkunnugur,
og væri hégómi að eyða að því fleiri orðum, svo auðsætt sem það er.
Eins og áður er getið, segir Finnur Jónsson, að höfundur hafi
haft fyrir sér nokkrar fornvísur, og gamlar, staðbundnar arfsagnir, en
'nyrkar og slitróttar. Mér finnst ástæða til að leggia meiri áherzlu á,
að hann hafi sett miðbik sögunnar saman fyrst og fremst úr smá-
sögum, sem lifað höfðu fram á hans daga í sambandi við staðina,
sem þær gerast á eða örnefni, sein á atburðina minntu. 1 öðru lagi
nokkrum fornvísum og ekki síður stuðluðum orðatiltækjum, svo seni
^Sjá ben markar spjóti spor«, »skarðit í vör Skíða« og »Svá brytju
vér grísina, Grundarmenn«.
Uppistaða Svarfdæla sögu eru þeir molar, sem geymdust í minn-
nm Svarfdælinga um frumbyggja dalsins; þessir sagnamolar lifðu eink-
l'm í sambandi við sögustaðina, og þar af leiðandi lætur höf. sög-
nnnar sér annt um, að lýsa þeim samvizkusamlega, eins og til að
bæta ófullkomleika arfsagnarinnar. Stundum er eins og hann vilji sanna
sögu sína með örnefnum. Pessi maður var ekki listamaður, enda tekst
honum ekki að skapa heilsteypt verk úr sögnunum eða hefir jafnvel
ekki haft hug á því. Hlutverk hans var að safna og festa á bókfellið