Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1941, Side 89

83
Sigurður prestur á Orenjarðarstað tólf menn til að fara með sátta-
boð til Daða og um lausn þeirra feðga, og valdi síra Oottskálk til
foringja þeirrar farar.1) Þó að för sú bæri engan árangur, hefir síra
Sigurður valið þann manninn í foringjastað, sem hann treysti bezt,
og einmitt þetta, að Gottskálk er tekinn fram yfir aðra presta í Hegra-
nesþingi, sýnir glöggast það álit, sem hann hefir haft meðal stéttar-
bræðra sinna. Og eftir fráfall Jóns biskups hafði hann á hendi um-
boð fyrir Hólastól um tíma í Skagafjarðar- og Húnavatns-sýslum. Ýmis-
legt fleira mætti segja um opinber störf síra Gottskálks, en þetta
verður að nægja sem góð sönnun fyrir því, að hann hafi þótt einn
af merkustu mönnum sinnar samtíðar.
Á unga aldri hneigðist hugur hans að fræðistörfum. Tæplega
tvítugur tók hann að safna ýmsum fróðleik og afrita gömul bréf og
aðra gjörninga; er nokkuð af þessu til enn (Sópdyngja), og þykja
afskriftir hans betri og nákvæmari en ýmsra annara. Veigamestur af
ritum hans mun þó vera annáll sá, sem fyr er nefndur, og studdist
Björn á Skarðsá (d. 1655) aðallega við hann, það sem hann náði,
þegar Björn reit sinn alkunna Skarðsárannál.2)
Samkvæmt áðursögðu hefir Gottskálk fæðst 69 eða 70 árum eftir
að fyrgreindur atburður átti sér stað, og getur það joví með engu
móti staðizt, að kalla það »öld fyrir daga annálaritarans*, eins og einn
ágætur fræðimaður hefir þó gert. Kristín, móðir Gottskálks, er talin að
hafa andazt 1578, og er líklega fædd um eða litlu eftir 1490, því að
fyrri gifting hennar fór fram 3. sept. 1508 og hefir hún þá verið mjög
ung. Hún hefir dvalizt á Hólum allmörg ár af æsku sinni, og þó að
það bæri við á þessum tímum, að sakamenn væri af lífi teknir, hefur
jafn-stórfeld glæpamanna-aftaka verið mörgum öldröðum Skagfirðing-
um í fersku minni um aldamótin 1500, og sennilega verið oft sagt
frá hinum fáheyrða viðburði í áheyrn Kristínar. »Allar leiðir liggja til
Róm«, segir máltækið, og á þessum öldum lágu leiðir margra til Hóla,
hins forna höfuðstaðar Norðurlands. Auk þess er nijög sennilegt, að
Kristín hafi dvalið eitthvað á Reynistað hjá vinkonu sinni, Sólveigu
Hrafnsdóttur, og þar, á sjálfum aftökustaðnum, gat hún hlustað á
samtíðarmenn atburðarins segja frá þessum ósköpum. Peir gátu, meira
að segja, bent henni á gálgagarðinn og dysjarnar. Par hefur frásögn-
in fengið líf og orðið þeim minnisstæðari, er á heyrðu, og því grafizt
betur í minni. Pað má geta því nærri, að Kristín hefir getað sagt
syni sínum margt um atburðinn, og hann hefir tekið vel eftir því,
1) Bisk. II., 323.
2) Sbr. Ann. Bmf. I., 33.
6*