Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1941, Page 107

101
inisleng-i fram eftir sumri. En fyrir síðustu, mörgu góðærin, var
oft talað um „fardagaflanið" í Þjórsá. Fossá fellur í Háafossi,
einum hæsta fossi landsins, ofan í útnorðurhorn dalsins. Fyrst
í gljúfri nokkru, og svo um þann hluta dalsins, sem eðlilega heitir
Fossárdalur. Beygir Fossá svo næst austur í aðaldalinn, á því
svæði, sem Rauðá rennur í hana.
Takmörkin milli Fossárdals og Þjórsárdals eru nokkuð óviss,
en þó virðist eðlilegast að setja þau um hæðirnar niðri í aðal-
dalnum, Vegghamra og Reykholt, sem talizt geta lokað blettum
í mynni Fossárdals. Eru þá Rauðukambar í Fossárdal, fyrir inn-
an Reykholt. En takmörk dalsins að vestanverðu eru við Ásláks-
tungufjall, Lambhöfða og Fossöldu, og við meginhluta Stangar-
fjalls að austanverðu. í Fossárdal, eða innan nefndra takmarka,
hafa verið þessir bæir: Áslákstungur tvær, Fagriskógur, Berg-
álfsstaðir (Bergháls(s)taðir í Fornbréfasafni) og máske fleiri
að vestanverðu, en að austanverðu: Lóþrælar, tveir bæir, eftir því
sem Br. J. nefnir þá og merkir á uppdrætti sínum. — Vafasamt
kann að vera, hvort þessi Lóþræla-nöfn eru ekki afbökuð og færð
úr stað, frá þeim „Lieþrælum“ (= Ljáþrælum), sem nefndir eru
í Fornbrs. (II., 865), og þar eru taldir vera í Reykholtinu. Þar
nefnir Br. J. líka „Reykholtsrúst“. Ætti hún fremur að teljast í
Þjórsárdal en Fossárdal. Og að vísu hafa í Þjórsárdal verið bæ-
irnir Stöng, (Hólar?), Steinastaðir, Skeljastaðir, Sámsstaðir og
Sandatunga, svo og Skriðufell, Ásólfsstaðir, Hagi o. fl.
2. Hjalti að Núpi.
Þess skal eg þegar geta, að hafi Hjalti Skeggjason búið alltaf
að Stóra-Núpi, þá virðist mér næsta ólíklegt að telja hann „úr
Þjórsárdal“, eins og gert er þráfaldlega. Landslagið leyfir það alls
ekki. Gæti þá varla annað réttlætt þá málvenju en það, ef allur
Gnúpverjahreppur hefði verið kallaður Þjórsárdalur — heil sveit
eða tvær, eins og Mýrdalurinn t. d. nú á dögum. En þar, í V.-Skapta-
fellssýslu, hafa nú reyndar komið fram tvenn málsspjöll á síðari
öldum. Forna heiti dalsins er Mýdalur, og elztu heimildir (Land-
náma, Njála og fornbréf) tala aðeins um Hvamm og Dyrhólma, þar
í Mýdalnum. Þær teygja ekki nafnið út yfir óskylt umhverfi.
Gullfegurð tungu vorrar í fornöld og nákvæmni í meðferð henn-
ar má ekki fremur eigna þau málspjöll, að kalla Stóra-Núp í Þjórs-
árdal. Eru og því minni líkindi til, að svo hafi verið talið, vegna
þess, að þegar í Landnámu (upp úr 1100, og þá að sjálfsögðu líka
fyr) er talað um landnám í Gnúpverjahreppi. — Þess háttar nafn-