Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1963, Blaðsíða 37

ALDARAFMÆLI ÞJÓÐMINJASAFNS ISLANDS
41
boðið, háttvirtu gestir, sem fulltrúum þjóðarinnar, sem stofnunina
á. Vér viljum gera oss dagamun, staldra við stutta stund á vegferð
vorri, svo sem værum vér komnir í merkan áfangastað, minnast
þess sem af er leiðar, hyggja að hvar vér erum staddir og skyggn-
ast fram á veginn.
Ég nefndi bréf stiftsyfirvaldanna, það er ég las, stofnskrá Þjóð-
minjasafnsins, en skylt er þá um leið að geta þess, sem á undan
henni fór. Því að stofnskrá þessi var ekki runnin undan rifjum
neinna yfirvalda. Hún er jákvætt og drengilegt svar yfirvalda við
fra'mtakssemi áhugasamra manna úr hópi þjóðfélagsþegnanna
sjálfra. Hvötin til stofnunar safnsins kom frá þjóðinni sjálfri, fann
sér formælendur í hópi menntamanna og sannaði sig með hugheil-
um undirtektum alþýðufólks um landið allt. Ekki verður séð, að
neinum hafi dottið í hug á fyrri hluta 19. aldar að efna til safn-
stofnunar hér á landi, enda hlaut slíkt að bíða síns tíma eins og
hvað annað. Þjóðin var að vakna til nýrrar vitundar um sjálfa síg
og hlutverk sitt, hún var smátt og smátt að koma auga á þær nauð-
synjar, sem bú hennar þurfti með. Safnið var ein af þessum nauð-
synjum, og það var síður en svo vonum seinna, að menn gerðu sér
það ljóst; þvert á móti er safninu það nú metnaðarauki, hve snemma
röðin kom að því. Og það er ánœgjulegt til þess að hugsa nú, atieð
hve hlýjum tilfinningum beztu menn þjóðarinnar skípuðu sér um
þann sprota, sem verið var að gróðursetja. Þegar nafn safnsins hafði
einu sinni verið nefnt, varð ótrúlega skafnmt milli orða og athafna.
Það varð skyndilega ljóst, að hér var hreyft við máli, er átti hljóm-
grunn í þjóðinni, án þess að hún hefði vitað það sjálf.
Það er rétt og skylt að geta þess hér, þótt kunnugt sé mörgum
mönnum, hverjir þeir voru, sem hófu það merki, er nú hefur verið á
lofti í hundrað ár. Sigurður Guðmundsson málari andaðist í Reykja-
vík þjóðhátíðarárið 1874. Ævi hans varð ekki löng, en þeir sem
þekktu hann, vissu að þar féll í valinn einn af beztu mönnum hinn-
ar nítjándu aldar, hugsjónamaður sem dreymdi stóra drauma fyrir
hönd lands og þjóðar. Sigurður átti andstreymt ujn marga hluti, en
tíminn hefur reynzt honum hliðhollur. Hugsj ónamálum hans hefur
orðið auðið langlífis og vaxandi gengis, þau voru ekki óraunhæfir
órar, eins og stundnm verður um drauma mætra manna.
Eitt af stefnumálum Sigurðar var stofnun þjóðlegs forngripa-
safns á íslandi, svo sem hann hefur sjálfur ritað á minnisblað um
ætlunarverk sitt. Og liinn 24. apríl 1862, birti hann í Þjóðólfi hug-
vekju sína til íslendinga um þetta mál, einarðlega og markvissa,